گروه بین‌الملل مشرق- علی‌رغم وعده و وعیدهای وزارت خارجه به خانواده‌های زندانیان ایرانی در ترکمنستان، هنوز هم شرایط این زندانی‌ها هر روز بدتر می‌شود. طبق اخبار واصله از درون زندان "ماری" ترکمنستان، مطلع شدیم که متأسفانه آقای ه. ن یکی از راننده‌های ایرانی زندانی شده در ترکمنستان، به دلیل شرایط بد زندان فوت کرده است. با این حال مقامات زندان به منظور آزار و اذیت بقیه زندانیان ایرانی حتی حاضر نشده‌اند اقدام به جابه‌جایی بدن متوفی از زندان کنند. با توجه به گرمای شدید هوا در تابستان‌های ترکمنستان، وجود بدن این زندانی ایرانی موجب شیوع بیماری در بین سایر زندانیان شده است.

بر اساس آمار فعالان بین‌المللی حقوق بشر، تعداد زندانیان ترکمنستان 534 نفر به ازای هر صد هزار نفر جمعیت و یکی از بالاترین آمار از این حیث در جهان است. اگر این شاخص را با توجه به جمعیت ترکمنستان در نظر بگیریم، تعداد زندانیان این کشور بیش از 27.500 نفر تخمین زده می‌شود. منابع خبری بین‌المللی نیز با "رقت‌انگیز" توصیف کردن شرایط زندان‌های ترکمنستان، به نقل از مؤسسه ابتکار حقوق بشر ترکمن گزارش داده‌اند که زندان‌های ترکمنستان تا 330 درصد ظرفیت خود پر شده‌اند.

به علاوه، آن‌چه به ابعاد این مشکل می‌افزاید این است که سیستم زندان‌های ترکمنستان یکی از بسته‌ترین سیستم‌های زندان در جهان است. اطلاعات بسیار اندکی در مورد آن‌چه که در پشت دیوار زندان‌های این کشور اتفاق می‌افتد، منتشر می‌شود. به ندرت مشاهده می‌شود که زندانیان سابق در مورد زمانی حرف بزنند که در زندان سپری کرده‌اند، زیرا از دوباره زندانی شدن به خاطر این صحبت‌ها بیم دارند. مقامات ترکمنستان دسترسی ناظران خارجی به وضع زندان‌ها را نیز محدود کرده‌اند. آخرین سازمان بشر دوستانه که فعالیت خود را در ترکمنستان در آوریل 2010 به دلیل مشکلات غیر قابل حل در همکاری با دولت این کشور قطع کرد، "پزشکان بدون مرز" بود.

بدرفتاری با زندانیان در ترکمنستان پدیده تازه‌ای نیست و بر خلاف ادعاهای مقامات این کشور به جرائم مربوط به مواد مخدر هم محدود نمی‌شود. حدود شش سال پیش بود که هشت گروه مدافع حقوق بشر در يک نامه سرگشاده به رئيس جمهور ترکمنستان، به صورت مشخص خواهان رهايي "آنا قربان امان قليچ‌اف" و "صفر دردی حاجي‌اف" شدند. اين دو تن در سال 2006 به خاطر همکاري با يک تلويزيون فرانسوی جهت ساختن يک فیلم مستند در مورد ترکمنستان، به هفت سال زندان محکوم شده بودند.

برای مردم و مقامات ایران به طور خاص، وضعیت زندانیان ایرانی در ترکمنستان اهمیت فوق‌العاده ویژه‌ای دارد، چرا که به نظر نمی‌رسد نهادهای بین‌المللی برای شهروندان ایرانی همان حقوق اساسی را قائل باشند که برای مردم سایر کشورها قائل هستند. بنابراین تنها مرجعی که می‌تواند و وظیفه دارد به وضعیت زندانیان ایرانی در ترکمنستان، چه زندانیان متهم به جرایم وابسته به مواد مخدر و چه زندانیان سیاسی، رسیدگی کند، سفارت کشورمان در عشق‌آباد است.

اتباع ایرانی در ترکمنستان اخیراً با مشکلات متعددی مواجه شده‌اند و به ویژه ایرانی‌های زندانی‌شده در این کشور اغلب به دلایل کاملاً واهی و ساختگی و بر خلاف قوانین بین‌المللی بدون اطلاع خانواده و یا مقامات کشورمان متهم و محاکمه می‌شوند. اولین مشکلی که در ترکمنستان وجود دارد، پدیده رشوه‌گیری است که بیداد می‌کند. برای انجام ساده‌ترین امور درخواست رشوه می‌شود و اگر شما نخواهید این رشوه را پرداخت کنید، با مشکل مواجه می‌شوید.

مسئله دیگر هم این است که نظامیان ترکمنستان به ازای کشف مواد مخدر هم درجه می‌گیرند و هم پاداش‌های قابل توجهی دریافت می‌کنند. اغلب ایرانی‌هایی هم که در این کشور دستگیر شده‌اند، می‌گویند: ما گرفتار توطئه شده‌ایم. بی‌شک کسی به ترکمنستان سفر می‌کند از قوانین و سخت‌گیری مقامات این کشور درباره مواد مخدر باخبر است و هیچ‌کس حاضر نمی‌شود جان خود را به خطر بیندازد و در این کشور مواد مخدر با خود حمل کند.

مشکل بعدی هم این‌که شرایط زندانیان در ترکمنستان واقعاً غیرانسانی است. گزارش‌هایی که از زندان‌های ترکمنستان مخابره می‌شود تکان‌دهنده است. یکی از زندانیانی که آزاد شده است تعریف می‌کند که ایرانی‌ها در زندان‌های نزدیک مرز نگه‌داری می‌شوند و شرایط آن‌ها آن‌قدر وخیم است که به جای درخواست آزادی، تقاضای زندانیان این است که به زندان دیگری منتقل شوند. این در حالی است که مقامات ترکمنستان در پاسخ گفته‌اند که هر کدام از زندانیان باید هزار دلار پول بدهد تا زندان بهتری برای ایرانی‌ها ساخته شود.