به گزارش مشرق، از مجموع زباله های تولید شده در بخش بهداشت و درمان، حدود ۸۵ درصد زباله های عمومی و غیر خطرناک است و ۱۵ درصد باقی مانده نیز شامل مواد خطرناکی است که ممکن است عفونی، شیمیایی یا رادیواکتیو باشد.

انواع زباله

- زباله های عفونی: زباله های آلوده به خون و سایر ترشحات بدن، کشت و ذخایر مواد عفونی ناشی از تستهای آزمایشگاهی، زباله بیماران مبتلا به عفونت.

- زباله های پاتولوژیک: بافت ها، اندام ها یا ترشحات انسانی، اعضای بدن و لاشه حیوانات آلوده.

- زباله های تیز: سرنگ، سوزن، چاقوی جراحی و تیغ های یکبار مصرف و غیره.

- زباله های شیمیایی: به عنوان مثال حلال های مورد استفاده برای آماده سازی آزمایشگاهی، ضدعفونی کننده ها، فلزات سنگین موجود در تجهیزات پزشکی (مانند جیوه در دماسنج های شکسته) و باتری ها.

- زباله های دارویی: داروها و واکسن های تاریخ مصرف گذشته، استفاده نشده و آلوده.

- زباله های سایتوتوکسیک: زباله های حاوی موادی با خواص ژنوتوکسیک (یعنی مواد بسیار خطرناک که جهش زا یا سرطان زا هستند) مانند داروهای سایتوتوکسیک مورد استفاده در درمان سرطان.

- زباله های رادیواکتیو: مانند محصولات آلوده به رادیونوکلئیدها از جمله مواد تشخیصی رادیواکتیو یا مواد پرتودرمانی.

- زباله های غیر خطرناک یا عمومی: پسماندهایی که هیچ گونه خطر بیولوژیکی، شیمیایی، رادیواکتیو یا فیزیکی خاصی ندارند.

چه میزان زباله بیمارستانی تولید می شود؟

به طور متوسط، یک تخت بیمارستانی حدود ۱۴ کیلوگرم زباله در روز تولید می کند. بر اساس این رقم، سالانه بیش از ۵.۹ میلیون تن زباله در ایالات متحده آمریکا تولید می شود. با این میزان تولید زباله، دفع صحیح و ایمن به دلایل قانونی، بهداشتی و زیست محیطی ضروری است.

دفع زباله های بیمارستانی

برای امحای مناسب، دو مرحله شامل "جداسازی" و "نگهداری صحیح" زباله ضروری است.

زباله ها باید بر اساس نوع زباله جدا شوند.  علاوه بر این، زباله های جدا شده باید در ظروف خاصی ذخیره شوند.

ضروریست این اطمینان حاصل شود که تمام مراحل دفع مطابق با شرایط انجام بگیرد. دفع نادرست می تواند علاوه بر اثرات بهداشتی و زیست محیطی، نقض کننده قوانین باشد.

چگونه می توان میزان زباله پلاستیکی بیمارستان ها را کاهش داد؟

در نتیجه شیوع بیماری کووید-۱۹، اقدامات کنترل کننده عفونت در بیمارستانها تشدید شده که افزایش استفاده از مواد پلاستیکی یک‌بار مصرف را به همراه داشته است. با این حال رشد فزاینده زباله های پلاستیکی موضوع جدیدی نیست که ناشی از همه ‌گیری باشد و افزایش استفاده از پلاستیک‌های یک‌بار مصرف در محیط‌های درمانی از گذشته موضوع نگران کننده بوده است.

چگونه بیمارستان ها می توانند مصرف مواد پلاستیکی را کاهش دهند و در عین حال روش های مناسب کنترل عفونت و بیماری را نیز حفظ کنند؟

این یک موضوع جهانی است زیرا بررسی انجمن کالج های پزشکی آمریکا حاکی از آن است که در سطح جهان ۴.۴ درصد از کل انتشار گازهای گلخانه‌ای و بیش از پنج میلیون تن زباله، از بیمارستان‌ها ناشی می شود. سرویس سلامت همگانی انگلیس نیز سالانه ۱۳۳ هزار تن پلاستیک تولید می کند که تنها پنج درصد آن قابل بازیافت است. برای مقابله با این موضوع مقامات انگلیس کمپینی را برای ایجاد یک نظام سلامت همگانی سبزتر راه اندازی کردند که هدف آن، کاهش چشمگیر ردپای کربن ناشی از بخش درمانی و تولید زباله های پلاستیکی است.

از جمله این اقدامات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

سرویس آمبولانس یورک‌شر به تنهایی ۲۰۰ هزار اقلام پلاستیکی یک بار مصرف را از زباله های خود در سال ۲۰۲۰/۲۰۱۹ حذف کرد.

تمام بیمارستان های جدید سرویس سلامت همگانی انگلیس از مواد کم کربن استفاده می کنند و به گونه ای طراحی می شوند که انعطاف پذیری در مراقبت های بهداشتی را ممکن می سازد.

سرویس سلامت همگانی انگلیس به معرفی فناوری نوآورانه برای کمک به کاهش ردپای کربن با تغییر تجهیزات یکبار مصرف به چند بار مصرف متعهد شد.

روش‌های تصفیه و دفع زباله‌های مراکز خدمات درمانی و بهداشتی

روش‌های متعددی برای تصفیه و دفع زباله‌های مراکز خدمات درمانی و بهداشتی در سطح جهان وجود دارد، با این وجود، پرکاربردترین روش هنوز سوزاندن و دفن زباله است. روش‌های مختلف پرتودهی مانند مایکروویو و روش‌های مختلف حرارتی مانند اتوکلاو نسبت به متداول‌ترین روش‌ها، با محیط‌ زیست سازگارتر هستند، اما برای تصفیه انبوه زباله‌ در مقیاس بزرگ مناسب نیستند و به طور کلی حتی در بسیاری از کشورهای جهان نیز موجود نیستند.

در حالیکه روش‌های سبز و مناسب برای محیط زیست وجود دارند، به دلایل متعددی از جمله عدم قابلیت آنها در فرآوری حجم زیاد، نیاز آنها به حذف مواد فرار و هزینه بالای آن، نامناسب و غیر واقعی هستند.

در حال حاضر روش های مورد استفاده برای تصفیه و دفع زباله‌های مراکز خدمات درمانی و بهداشتی را می توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:

۱. فرآیندهای حرارتی

۲. فرآیندهای شیمیایی 

۳. فرآیندهای تابش

روش های دیگر دفع پسماند که شامل هیچ یک از سه دسته نمی شود عبارت از دفن زباله، استفاده مجدد و ایمن پس از فرآوری مجدد و بازیافت هستند.

فرآیند بکار گرفته شده به عوامل متعددی بستگی دارد از جمله: نوع زباله‌های مراکز خدمات درمانی و بهداشتی، تجهیزات و امکانات موجود، فضای فیزیکی در دسترس کارکنان، الزامات قانونی، مقبولیت عمومی، هزینه، حجم و نوع ضایعات.

همه گیری کووید-۱۹ نشان دهنده ضرورت بهبود سیستم های مدیریت زباله

تولید چندین تن زباله بیمارستانی ناشی از همه گیری کووید-۱۹ نشان دهنده نیاز فوری به بهبود سیستم های مدیریت زباله است.

گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) حاکی از آن است که تولید ده‌ها هزار تن زباله‌ بیمارستانی بیشتر ناشی از همه‌گیری کووید-۱۹ فشار زیادی بر سیستم‌های مدیریت پسماند در سراسر جهان وارد کرده، سلامت انسان و محیط زیست را تهدید و نیاز مبرم به بهبود شیوه‌های مدیریت پسماند را آشکار می‌کند.

تجزیه و تحلیل جهانی این سازمان از زباله های بیمارستانی مرتبط با همه گیری کووید-۱۹ حاکی از آن است که حدود ۸۷ هزار تن تجهیزات حفاظت فردی (PPE) بین مارس ۲۰۲۰ تا نوامبر ۲۰۲۱ تهیه و از طریق طرح اضطراری مشترک سازمان ملل متحد جهت حمایت به کشورهایی ارسال شده است که به واکنش سریع به این همه گیری نیاز داشتند. این انتظار وجود دارد که بیشتر این تجهیزات به زباله تبدیل شود.

در این گزارش آمده است: بیش از ۱۴۰ میلیون کیت تشخیص کرونا با قابلیت تولید ۲۶۰۰ تن زباله غیرعفونی (عمدتا پلاستیک) و ۷۳۱ هزار لیتر زباله شیمیایی ارسال شده است. در حالیکه بیش از هشت میلیارد دُز واکسن در سراسر جهان تجویز شده است و ۱۴۴ هزار تن زباله بیشتر در قالب سرنگ، سوزن و ویال‌های شیشه‌ای تولید کرده است.

دکتر "مایکل رایان"، مدیر اجرایی بخش فوریت های بهداشتی سازمان جهانی بهداشت گفت: ارائه تجهیزات PPE مناسب به کادر درمان کاملا حیاتی است. اما باید اطمینان پیدا کرد که این تجهیزات به طور ایمن و بدون تاثیر بر محیط اطراف مورد استفاده قرار گیرد.

امروزه ۳۰ درصد از مراکز مراقبت های بهداشتی (۶۰ درصد در کشورهای کمتر توسعه یافته) برای رسیدگی به زباله های موجود از تجهیزات کافی برخوردار نیستند و زباله های بیشتر ناشی از همه گیری، این مشکل را تشدید کرده است. این شرایط به طور بالقوه کادر درمان را در معرض آسیب ناشی از سوزن، سوختگی و میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا قرار می‌دهد و همچنین سلامت افرادی که در نزدیکی محل‌های دفن زباله با مدیریت ضعیف زندگی می‌کنند، از طریق استنشاق هوای آلوده ناشی از سوزاندن زباله، کیفیت پایین آب یا آفات ناقل بیماری تحت تاثیر قرار می گیرد.

دکتر "ماریا نیرا"، مدیر بخش محیط زیست، تغییرات اقلیمی و سلامت سازمان جهانی بهداشت نیز در این باره گفت: کووید-۱۹ جهان را وادار ساخت که به شکاف ها و جنبه های نادیده گرفته شده زباله، نحوه تولید آن، استفاده و دور ریختن زباله های بیمارستانی بیشتر توجه کند.

تغییر قابل توجه در همه سطوح، نحوه مدیریت جریان زباله های بیمارستانی نیاز اساسی سیستم های مراقبت بهداشتی هوشمند مبتنی بر آب و هواست که بسیاری از کشورها در کنفرانس اخیر تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متعهد شدند. در این گزارش مجموعه‌ای از توصیه‌ها برای ادغام شیوه‌های بهتر، ایمن‌تر و پایدارتر دفع زباله از نظر زیست‌محیطی در واکنش به کووید-۱۹ و آمادگی برای مقابله با همه‌گیری در آینده ارائه شد.

این توصیه ها شامل استفاده از بسته بندی های سازگار با محیط زیست، تجهیزات حفاظت فردی ایمن و قابل استفاده مجدد (مانند دستکش و ماسک پزشکی)، مواد قابل بازیافت یا زیست تخریب پذیر است. همچنین بر سرمایه گذاری روی فناوری تصفیه زباله های بدون نیاز به سوزاندن تاکید شد.

چالش زباله تولیدی ناشی از همه گیری و فوریت در پرداختن به موضوع پایداری زیست محیطی فرصتی فراهم ساخت تا سیستم‌ها به منظور کاهش ایمن، پایدار و مدیریت زباله‌های بیمارستانی تقویت شوند.

درک روزافزونی وجود دارد که سرمایه‌گذاری‌ در حوزه بهداشت باید پیامدهای زیست‌محیطی و آب‌وهوایی را در نظر بگیرند. به عنوان مثال، استفاده ایمن و منطقی از تجهیزات حفاظت فردی نه تنها آسیب زیست محیطی ناشی از زباله را کاهش می دهد، بلکه باعث صرفه جویی در هزینه، کاهش کمبود بالقوه عرضه و حمایت بیشتر از پیشگیری از ابتلا به عفونت با تغییر رفتارها می شود.

سازمان جهانی بهداشت در گزارش جدید خود هشدار داده است که حجم بالایی از زباله های بیمارستانی ناشی از همه گیری کووید-۱۹ سلامت انسان و محیط زیست را تهدید می‌کند. سرنگ‌های دور ریخته‌شده، کیت‌های آزمایشگاهی استفاده شده و دورریز شیشه‌های قدیمی حاوی واکسن ناشی از همه‌گیری کووید-۱۹ در بیشتر کشورهای جهان موجب انباشت ده‌ها هزار تن زباله پزشکی شده که سلامت انسان و محیط‌ زیست را تهدید می‌کند.

در این گزارش آمده است: بخشی از این مواد می تواند عفونی باشد زیرا کروناویروس روی سطوح باقی می ماند و به طور بالقوه کادر درمان را در معرض آسیب، جراحات ناشی از سوزن و میکروب های بیماری زا قرار می دهد.  

سازمان جهانی بهداشت در این گزارش خواستار اصلاح و سرمایه گذاری از طریق کاهش استفاده از بسته بندی‌هایی است که باعث تولید حجمی از پلاستیک شده است و بر استفاده از تجهیزات محافظتی تولید شده از مواد چند بار مصرف و قابل بازیافت تاکید کرده است.