عوارض پوكي استخوان كدامند؟
شكستگي خود به خودي با كمترين ضربه به استخوان‌ها بويژه در نواحي كمر، لگن و مچ دست، درد شديد كمر در نقاط خاص كه مي‌تواند بر شكستگي مهره دلالت كند، قوز پشت كه موجب انحناي پشت مي‌شود و كوتاه شدن قد نسبت به قد دوران جواني به ميزان بيش از 2،5 سانتي‌متر.
چه عواملي ايجاد پوكي استخوان را سبب مي‌شوند؟
الف- عواملي كه قابل كنترل و پيشگيري نيستند:
- جنسيت: شيوع پوكي استخوان در زنان بيشتر از مردان است. همچنين شكستگي ناشي از پوكي استخوان نيز در زنان تقريبا 4 برابر مردان است. روند كاهش تراكم استخوان در مردان از سرعت كمتري برخوردار است. البته پس از سنين 70 – 65 سالگي اين روند در زنان و مردان برابر مي‌شود.
- سن: با افزايش سن احتمال بروز پوكي استخوان بيشتر مي‌شود.
- يائسگي: در هنگام يائسگي توليد هورمون استروژن از تخمدان‌ها متوقف مي‌شود. بدين ترتيب پس از يائسگي، سرعت كاهش توده استخواني بالا مي‌رود. زناني كه قبل از سن 45 سالگي يائسه مي‌شوند يا افرادي كه تخمدان‌هايشان با جراحي برداشته مي‌شود بيشتر در معرض پوكي استخوان هستند.
- سابقه خانوادگي: وراثت بر تراكم توده استخواني و سرعت كاهش آن اثر دارد.
- نوع استخوان بندي ظريف و كوچك، داشتن قد كوتاه و يا لاغر بودن فرد را مستعد پوكي استخوان مي‌كند.
- نژاد: برخي از نژادها مانند ساكنان اروپاي شمالي يا آسياي جنوب شرقي بيشتر در معرض پوكي استخوان هستند.
- ابتلا به برخي بيماري‌ها نظير بيماري عده تيروئيد (پركاري)، بيماري غده پاراتيروئيد (پركاري يا كم كاري)، بيماري غده جنسي (كم كاري) و بيماري غدد فوق كليوي (كم كاري يا پركاري) مي‌تواند فرد را در معرض ابتلا به پوكي استخوان قرار دهند.
ب – عواملي كه قابل كنترل و پيشگيري هستند:
- وزن: داشتن وزن بسيار كم (نسبت به وزن طبيعي براي سن و قد) سبب كم شدن قدرت استخوان‌ها مي‌شود.
- نداشتن تحرك: عدم تحرك و كم بودن فعاليت بدني روند كاهش توده استخوان‌ها را تسريع مي‌كند.
- كمبودهاي تغذيه‌اي: مصرف ناكافي كلسيم و ويتامين «د» استخوان‌ها را مستعد كاهش تراكم مي‌كند.
- دخانيات: مصرف سيگار از جمله عواملي است كه نقش آن در بروز پوكي استخوان ثابت شده است.
- استفاده طولاني از برخي داروها مانند كورتون، كاربامازپين (داروي ضد تشنج) و هپارين (جهت رقيق كردن خون و جلوگيري از لخته به كار مي‌رود) سبب كاهش تراكم استخوان‌ها مي‌شوند.
همچنين كنترل مناسب وزن و اجتناب از لاغري يا چاقي بيش از حد، داشتن تغذيه مناسب و مصرف صحيح مواد غذايي بويژه غذاهاي حاوي كلسيم و ويتامين د، انجام فعاليت فيزيكي مداوم و متعادل و پياده‌روي روزانه حداقل 30 دقيقه و كنترل مصرف داروهايي كه سبب پوكي استخوان مي‌شوند (البته با مشورت پزشك) روش‌هاي مناسبي جهت جلوگيري از پوكي استخوان هستند.
نقش كلسيم در پيشگيري از ابتلا به پوكي استخوان
كلسيم براي عملكرد مناسب قلب، عضلات، اعصاب و انعقاد خون لازم است. مقدار ناكافي كلسيم سبب پوكي استخوان مي‌شود اما تنها از نيمي زنان و دختران جوان روزانه مقدار كافي كلسيم براي سلامت استخوان‌ها مصرف مي‌كنند.
بالغين زير 50 سال روزانه به 1000 ميلي گرم كلسيم نياز دارند. نياز روزانه بالغين بالاي 50 سال 1200 ميلي گرم كلسيم است. اگر نمي‌توانيد با رعايت رژيم صحيح غذايي به ميزان كافي به بدن خود كلسيم برسانيد، حتما از مكمل‌هاي كلسيم استفاده كنيد. كلسيم در لبنيات (شير، ماست و پنير)، ماهي‌هاي نرم استخوان مانند ماهي آزاد، ساردين و كليكا، سبزي‌هاي تازه، خشكبار، حبوبات و سويا وجود دارد.
نقش ويتامين «د» در پيشگيري از ابتلا به پوكي استخوان
ويتامين «د» براي جذب كلسيم در بدن ضروري است. بدون مقادير كافي ويتامين «د»، بدن قادر به جذب كلسيم از مواد غذايي نيست و كلسيم مورد نياز خود را از استخوان‌ها برداشت خواهد كرد. ويتامين «د» از دو منبع تامين مي‌شود؛ تابش نور مستقيم آفتاب به پوست و رژيم غذايي. ويتامين «د» در شير غني شده، زرده تخم مرغ، ماهي آب‌هاي شور و جگر نيز وجود دارد.
بالغين زير 50 سال روزانه به 800 – 400 واحد ويتامين «د» و بالغين بالاي 50 سال روزانه 1000 – 800 واحد ويتامين «د» نياز دارند. در فصل زمستان كه افراد كمتر از خانه خارج مي‌شوند و كمتر در معرض نور آفتاب قرار مي‌گيرند بايد مصرف مواد غذايي حاوي ويتامين «د» را افزايش دهند.
با افزايش سن از توانايي پوست براي ساختن ويتامين «د» كاسته مي‌شود. بنابراين لازم است در افراد مسن از مكمل‌ها براي تامين مقادير كافي ويتامين «د» استفاده شود.
ورزش و سلامت استخوان‌ها
ورزش نيز براي سلامت استخوان مهم است. ورزش منظم در دوران كودكي و نوجواني به داشتن استخوان‌هاي سالم كمك مي‌كند. بهترين ورزش براي استخوان‌ها ورزش‌هاي همراه با تحمل وزن مانند پياده‌روي، پرش و بالا رفتن از پله است. اگر در دوران بزرگسالي خود غالبا بي‌تحرك بوده‌ايد قبل از شروع ورزش با پزشك خود مشورت كنيد.
افرادي كه يك يا چند مورد از عوامل ايجاد كننده پوكي استخوان را دارند، زنان بالاي 65 سال و مردان بالاي 70 سال، زناني كه دچار يائسگي زودرس (كمتر از 45 سال) شده‌اند، افرادي با سابقه خانوادگي بيماري پوكي استخوان و همچنين افرادي كه در اثر ضربه خفيف دچار شكستگي شده‌اند بهتر است درباره اين بيماري با پزشك خود مشورت كنند.