به گزارش مشرق، آمارها نشان می‌دهد قیمت ارز از دهم شهریور که از مرز ۳۰هزار تومان عبور کرد، تاکنون بیش از ۲۰درصد رشد داشته است؛ با این حال شتاب رشد قیمت ارز در چند روز گذشته بیشتر شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این رشد تحت‌تأثیر مجموعه‌ای از عوامل سیاسی و اقتصادی رخ داده است، اما نگاهی دقیق‌تر نشان می‌دهد شتاب رشد قیمت ارز، درست از زمان آشوب‌ها و اغتشاشات و کاهش احتمال احیای توافق هسته‌ای و افزایش تحریم‌های یکجانبه غرب علیه ایران، بیشتر شده است.
مطالعات و پژوهش‌های گسترده اقتصادی نشان می‌دهد قیمت ارز تحت‌تأثیر عوامل زیادی است؛ با این حال ۲عامل نقش کلیدی و پررنگی در نوسان‌های قیمت ارز دارند که نخستین عامل نوسان‌های شاخص قیمت مصرف‌کننده یا همان نرخ تورم و دومین عامل میزان تراز ارزی کشور است. به بیان دقیق‌تر، نرخ تورم به کاهش ارزش پول ملی یا نرخ برابری ارز ملی در برابر سایر ارزها منجر می‌شود و افزایش ناترازی ارزی نیز به کاهش سطح در دسترس منابع ارزی و در نتیجه کاهش ارزش پول ملی ختم می‌شود که عامه مردم آن را در قالب رشد قیمت دلار تعریف می‌کنند.
آمارها نشان می‌دهد قیمت هر دلار آمریکا دهم شهریور امسال برای نخستین‌بار از مرز ۳۰هزار تومان عبور کرد و قیمت آن تا ۴آبان به ۳۲هزارو۸۴۰تومان رسید، اما از این تاریخ به بعد سرعت رشد قیمت دلار افزایش یافت. این سرعت رشد در چند روز گذشته چند برابر شده؛ به‌طوری که قیمت هر دلار آمریکا در بازار آزاد از نهم آبان‌ماه هر روز به‌طور متوسط بین یک تا ۲درصد و حتی در برخی روزها تا ۳.۷درصد رشد کرده است.
عوامل اقتصادی
طبق آمارهای رسمی هم‌اکنون میزان منابع و مصارف ارزی کشور متعادل است و تراز ارزی نسبت به چند سال گذشته بهبود پیدا کرده است و دلیل آن هم بهتر شدن وضع صادرات نفتی و غیرنفتی بوده است؛ بنابر این می‌توان گفت از این منظر بازار ارز با فشاری نسبت به چند سال گذشته مواجه نیست، اما در مقابل حجم نقدینگی به ۵۴۰۱هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به ابتدای سال ۱۱.۸درصد رشد نشان می‌دهد. از این میزان ۱۳۰۰هزار میلیارد تومان مربوط به سپرده‌های دیداری است که رشد ۵۹درصدی نشان می‌دهد. این رقم نشان می‌دهد به‌دلیل نرخ تورم ۴۲.۹درصدی، صاحبان نقدینگی برای حضور در بانک‌ها تمایلی ندارند و به‌دنبال بازارهای دیگری برای کسب بازده هستند. طبق آمار رسمی بانک مرکزی نسبت بخش پولی نقدینگی به کل حجم نقدینگی در تابستان امسال از مرز ۲۲درصد گذشته که عددی کم‌سابقه در تاریخ اقتصاد ایران به‌حساب می‌آید و این گمانه را تقویت می‌کند که پول‌های داغ برای سرازیر شدن به بازارها و تورم‌سازی خشاب‌گذاری شده‌اند.
از سوی دیگر، تکالیف بودجه‌ای دولت روزبه‌روز در حال افزایش است و این تکالیف بودجه‌ای میزان کسری بودجه را افزایش داده است؛ برای مثال به‌تازگی تصویب لایحه افزایش دستمزدها در مجلس به افزایش بار مالی دولت به میزان ۸۰هزار میلیارد تومان منجر شد. این موضوع میزان کسری بودجه دولت را به ۴۰درصد خواهد رساند. به‌طور طبیعی بین میزان کسری بودجه و نرخ تورم رابطه وجود دارد و افزایش کسری بودجه به‌معنای افزایش تورم است و چون هم‌اکنون چشم‌اندازهای تورمی ناشی از کسری بودجه عیان است، این موضوع اثر خود را روی ارزش پول ملی نمایان کرده است.
از میان دیگر عوامل اقتصادی که به افزایش تقاضا برای خرید دلار منجر شده می‌توان به کاهش ورودی ارزهای صادراتی ناشی از افزایش فاصله قیمت ارز نیمایی با بازار آزاد، کاهش ورودی ارز به اقتصاد بر اثر قطع اینترنت بعد از ناامن شدن و ایجاد آشوب در فضای کشور و تسویه‌حساب‌های بین‌المللی در پایان سال میلادی اشاره کرد که تقاضا را برای خرید ارز افزایش داده است.
مولفه‌های سیاسی و افزایش ریسک
صرف‌نظر از عوامل اقتصادی برخی مسائل سیاسی نیز هم‌اکنون بر قیمت ارز تائیر دارند؛ زیرا این عوامل موجبات افزایش ریسک سیستماتیک را در اقتصاد ایران فراهم کرده و به‌طور غیرمستقیم بر عوامل اقتصادی اثر گذاشته‌اند و می‌توانند به افزایش ناترازی ارزی و رشد تورم به‌عنوان ۲محرک اصلی رشد قیمت دلار منجر شوند.
سوابق ۲دوره جهش ارزی از سال۱۳۹۷ تاکنون نشان می‌دهد در هر دو دوره که کشور با خطر تحریم و افزایش تنش‌های سیاسی، در عرصه منطقه‌ای و جهانی مواجه بوده، قیمت دلار یکباره جهش داشته است. نخستین بار در اردیبهشت سال۱۳۹۷ وقتی دولت ترامپ، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، از برجام خارج شد قیمت هر دلار از ۴هزار تومان به ۲۰هزار تومان رسید. علت جهش نرخ ارز در آن مقطع تاریخی این بود که فعالان بازار ارز می‌دانستند با کاهش فروش نفت، جریان ورود ارز به کشور محدود خواهد شد. پس از آن در سال ۱۳۹۸با نزدیک شدن به زمان انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا وقتی فعالان بازار به اشتباه گمان می‌کردند دونالد ترامپ نامزد پیروز انتخابات است و این گمانه تقویت می‌شد که در دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ سطح تقابل ایران و آمریکا افزایش خواهد یافت، قیمت دلار تا محدوده ۳۲هزار تومان پیش‌روی کرد، اما بلافاصله بعد از پیروزی دمکرات‌ها قیمت ارز با افت قابل‌توجهی مواجه شد. نگاهی به روند قیمت دلار از سال۱۳۹۷ تاکنون به‌خوبی حاکی از افزایش فروشندگان در مقاطع پیشرفت مذاکرات هسته‌ای و کاهش سطح تحریم‌ها و در سوی مقابل رشد قیمت دلار در دوره‌های توقف مذاکرات و افزایش سطح تحریم‌ها و ناامیدی به توافق است. در چنین شرایطی ظرف روزهای گذشته به بهانه اغتشاشات، پیام‌های ارسالی از دولت آمریکا مبنی بر اینکه برجام دیگر در دستور کار نیست و همچنین افزایش گمانه‌زنی‌ها در مورد احتمال تشدید تحریم‌ها علیه ایران، بازار ارز را متلاطم کرد. به بیان دیگر هر چند کارشناسان همچنان با وجود همه موانع انجام توافق هسته‌ای را غیرممکن نمی‌دانند، اما نمی‌توان این واقعیت را نادیده گرفت که معامله‌گران ارز نسبت به توافق هسته‌ای ناامید شده‌اند؛ به‌ویژه آنکه در ۱۰روز گذشته خبرهای زیادی در مورد شدت یافتن تنش‌ها بین ایران و آمریکا و افزوده شدن نام برخی سوپرتانکرها و نفتکش‌های ایرانی به فهرست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری ایالات متحده منتشر شده؛ موضوعی که احتمال کاهش ورودی دلارهای نفتی را به اقتصاد ایران بیشتر کرده است. در چنین شرایطی انتشار این اخبار به‌طور مستقیم چشم‌اندازهای تورمی را افزایش داده؛ زیرا در صورت افزایش تحریم‌ها و کاهش فروش نفت در گام نخست جریان ورود ارز به کشور کاهش خواهد یافت و این موضوع ناترازی ارزی کشور را افزایش خواهد داد و در گام دوم افزایش قیمت ارز به رشد قیمت نهاده‌ها و هزینه تمام‌شده تولید و در نتیجه تورم منجر خواهد شد که همه اینها به‌معنای کاهش ارزش پول ملی یا رشد قیمت دلار است. بر همین اساس به‌زعم کارشناسان در شرایط فعلی کمرنگ شدن احتمال احیای توافق هسته‌ای ازجمله دلایل اصلی رشد قیمت دلار همچون ۲دوره جهش ارزی قبلی است.
وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان در این‌باره می‌گوید: افزایش نرخ دلار و افزایش تقاضا برای خرید دلار در این چند روز، از انتشار اخبار منفی نشأت گرفته و اثرگذارترین خبر هم موضوعات مرتبط با مذاکرات هسته‌ای و مسائل مرتبط با انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا و احتمال نامزدی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری۲۰۲۴ است.
او با بیان اینکه در طول ۴روز نرخ ارز از کانال ۳۲هزار تومان به ۳۶هزار تومان رسید و درست در همین دوره شاهد پمپاژ اخبار منفی به بازار بوده‌ایم، ادامه داد: در کنار موضوعات مرتبط با برجام، انتخابات آمریکا را باید به‌عنوان یک تکانه در قیمت دلار در نظر بگیریم؛ زیرا احتمال پیروزی جمهوریخواهان افزایش یافته و بازار ارز در حال پیش‌خور کردن این تحولات است.
نقش آشوب‌های داخلی
با وجود همه این مولفه‌های اقتصادی و سیاسی، برخی بر این اعتقادند که رشد قیمت دلار بیشتر از آنکه ناشی از عوامل سیاسی و اقتصادی باشد، ناشی از ناآرامی‌های سیاسی ۲ماه گذشته در کشور است؛ به طور مثال روز گذشته و همچنین طی یک ماه گذشته، برخی سایت‌ها و کانال‌های تلگرامی به بهانه اغتشاشات اخیر مردم را تشویق به خرید ارز می‌کردند. تأکید آن‌ها بر این بود که ارزش پول ملی به سرعت در حال کاهش است و از این طریق بر افزایش تقاضا در بازار ارز دامن زدند.
بهروز محبی‌نجم‌آبادی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در همین رابطه گفت: براساس اطلاعات رسیده، افزایش نرخ ارز قسمتی از پازل تحت فشار قرار دادن نظام در بحث ارز فردایی و اتفاقات مربوط به هرات و اربیل است؛ برهمین اساس از آنجا که تلاش می‌شود فاصله بین عرضه و تقاضا افزایش یابد با تقاضای کاذب مواجه شده‌ایم و قسمتی از نقدینگی به این بخش هجوم آورده است.
او افزود: اعتقاد دارم بیش از ۴۰مرکز اطلاعاتی جهانی موضوع اغتشاشات را در ایران رهبری می‌کردند و اطلاعات جامعی وجود دارد که بسیاری از مراکز جاسوسی، اطلاعاتی و امنیتی عالم در اتفاقات اخیر دخالت داشته‌اند، پس قیمت امروز ارز قطعا یکی از برنامه‌های آنان است. مسعود توکلی، سخنگوی بازار متشکل ارزی نیز در این‌باره گفت: در چند روز اخیر در بین ۱۰ تا ۱۵صرافی صف تقاضای ارز تشکیل شده بود، اما دلالان با هدف القای بار روانی به مردم و بازار به این صفوف دامن می‌زنند و به‌دنبال این هستند که با طولانی شدن صف این تصور را بین مردم ایجاد کنند که عرضه ارز کاهش یافته و باعث نگرانی مردم شوند.
علیه سوداگری در بازار ارز
همزمان خبرها حاکی از آن است که شرایط متلاطم بازار ارز موجب شده برخی واسطه‌ها با اجاره کارت ملی مردم درحال خرید ارز سهمیه‌ای و فروش آن در بازار آزاد باشند؛ بر همین اساس روز گذشته معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه اعلام کرد: گروهی که کارت ملی خود را در اختیار دلال‌های ارزی قرار می‌دهند باید هوشیار باشند که احتمالا مشمول مقررات مبارزه با پولشویی و قاچاق کالا و ارز می‌شوند.
این معاونت همچنین هشدار داد: اطلاعات هویتی خریداران برای سازمان هدفمندی یارانه‌ها و سازمان امور مالیاتی ارسال خواهد شد و تبعات رعایت نشدن ضوابط مقرر در قانون مبارزه با پولشویی و قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز بر عهده دارنده کارت ملی خواهد بود. بازار متشکل ارزی نیز در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: تعدادی از مردم که البته تعدادشان هم کم نیست با اجاره کارت ملی خود و دریافت ارز از صرافی‌ها تصور می‌کنند که سود یک یا یک و نیم‌میلیونی به جیب زده‌اند، ولی غافل از اینکه احتمالا در آینده عواقبی ازجمله مالیات، قطع یارانه و... در انتظارشان خواهد بود. بازار متشکل ارزی تهدید کرد عواقب تخلف از مقررات قانونی ازجمله مقررات مبارزه با پولشویی و قاچاق کالا و ارز برعهده دارنده کارت ملی و حساب بانکی خواهد بود.
مکث
اقدامات بانک مرکزی برای مهار بازار ارز
همزمان با افزایش نوسان در بازار ارز روز یکشنبه سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در جلسه هیأت دولت، بانک مرکزی و دیگر دستگاه‌ها را مکلف کرد برای حفظ ثبات در بازار ارز تلاش مضاعف کنند. به‌دنبال دستور رئیس‌جمهور، بانک مرکزی اقدامات تازه‌ای را برای کاهش التهاب در بازار ارز آغاز کرد. از یک طرف برخی خبرها حاکی از آن است که حجم عرضه‌ها در بازار افزایش یافته و از طرف دیگر بانک مرکزی به‌منظور تسهیل در عرضه ارز در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: متقاضیان ارز می‌توانند علاوه بر مراجعه به صرافی‌ها به شعب منتخب ۴بانک ملی ایران، صادرات، ملت و تجارت برای تأمین نیازهای خود مراجعه کنند و هم‌اکنون ۴۰شعبه منتخب از این بانک‌ها اقدام به عرضه ارز با نرخ توافقی می‌کنند. بانک مرکزی همچنین قرار است عرضه اولیه اوراق سکه بهار آزادی را در بورس کالا آغاز کند. این اوراق معاف از مالیات است و متقاضیان می‌توانند تا معادل ۱۰۰سکه تمام بهار آزادی طرح جدید از این اوراق خریداری کنند. با توجه به همبستگی نزدیک قیمت طلا با نرخ ارز انتظار می‌رود برخی تقاضاهای واسطه‌ای در بازار ارز به سمت این اوراق هدایت شود چرا که نوسان‌های قیمت این اوراق می‌تواند متناسب با قیمت ارز باشد و به‌زعم برخی فعالان بازار می‌تواند جایگزینی برای ارز باشد ضمن اینکه انتشار این اوراق می‌تواند تقاضای انباشته سکه بهار آزادی را هم که در روزهای گذشته با رشد زیادی مواجه شده کنترل کند. بانک مرکزی همچنین از روز شنبه سامانه برخط مبادلات توافقی ارز را راه‌اندازی کرد که می‌تواند نقش مؤثری در تسهیل مبادلات صرافی‌ها داشته باشد.
منبع: روزنامه همشهری