گروه بین‌الملل مشرق - نقش ترکیه در منطقه در حال تغییر است. کشوری که تا چند سال پیش میانجی‌گر مسائل خاورمیانه بود، اکنون برای حل معضلات خود در منطقه نیاز به میانجی دارد. ناتو موشک‌های پاتریوت در مرز با سوریه مستقر می‌کند و عراق اجازه عبور هواپیماهای ترکیه از حریم هوایی خود را به دلیل تقض این حریم توسط جنگنده‌های ترکیه، نمی‌دهد.
اما این تغییرات چگونه رخ داده است؟ چرا ترکیه نتوانست نفوذ و تاثیر گذشته خود در منطقه را حفظ کند؟ اشتباهات حزب عدالت و توسعه چه بوده است؟ آیا دشمنی دولت ترکیه با کشورهای شیعه منطقه – ایران، عراق و سوریه – و روابط گرم با کشورهای سنی – نظیر عربستان، قطر و مصر – اتفاقی است؟ چگونه ترکیه به یک طرف دعوا با سوریه و عراق تبدیل شد و آیا موشک‌های پاتریوت روابط ترکیه و ایران را پیچیده‌تر خواهد کرد؟
تمل ایزکیت، دیپلمات بازنشسته و سابق ترکیه در تهران، قاهره و بن، پراگ و چند کشور دیگر اروپایی به این سوالات پاسخ داده است. ایزکیت همچنین نماینده دائم ترکیه در سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو) بوده و چند سمت معاونت در وزارت خارجه و وزارت اقتصاد ترکیه نیز در سوابق سیاسی خود دارد.
تمل ایزکیت به مدت سه سال دیپلمات سفارت ترکیه در ایران بوده است
این دیپلمات کهنه‌کار ترک در گفتگو با روزنامه "طرف" چاپ ترکیه، به انتقاد از سیاست‌های اردوغان و عملکرد حزب عدالت و توسعه پرداخته است.
به گزارش مشرق، ایزکیت معتقد است ترکیه به سرعت در حال از دست دادن نفوذ خود در منطقه است. در اولین روزهای بهار عربی که هنوز انقلاب‌های مردمی اوج نگرفته بود، ترکیه به برکت عضویت در ناتو و رابطه با غرب به جزیره‌ای آرام شبیه بود. در نهایت پس از بهار عربی، معادلات قدرت جدید شکل گرفت. جبهه‌های شیعه و سنی در منطقه ظهور پیدا کرد و ترکیه نیز تلاش کرد تا به عنوان یک کشور خاورمیانه‌ای نظاره‌گر تحولات نباشد و به بازیگری مهم و موثر تبدیل شود. اما نقش ترکیه در خاورمیانه نقشی تصنعی است. ما به این منطقه تعلق نداریم.
وی در پاسخ به این سوال که "آیا ترکیه به خاورمیانه تعلق ندارد" می‌گوید: شاید از لحاظ جغرافیایی ترکیه در خاورمیانه باشد اما پیشینه ترکیه با این منطقه گره نخورده است. ایفای نقش ترکیه در میانجی‌گری در مسئله فلسطین نیز به این دلیل است که ترکیه یک کشور غربی و دوست مشترک اعراب و اسرائیل است.
ترکیه در قد و قواره رهبری خاورمیانه نیست
دولت کنونی ترکیه تلاش کرده است که در خاورمیانه همچنان با نفوذ و تاثیرگذار باشد، اما واقعیات منطقه در حال خودنمایی هستند. به عنوان مثال، علیرغم تمام مذاکرات و تلاش‌های ترکیه، ما نتوانستیم بازیگر اصلی در آتش‌بس میان حماس و اسرائیل باشیم و مصر این نقش را ایفا کرد. ترکیه برای برقراری رابطه میان حماس و فتح تلاش‌های بسیاری کرد اما هیچگاه موفق نشد.
این دیپلمات پیشین و تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه در پاسخ به سوالی در ارتباط با روابط اسرائیل و ترکیه، معتقد است کشورش نمی‌تواند در حالی که در تنش و بحران با اسرائیل به سر می‌برد، در منطقه تاثیرگذار باشد. دولت ترکیه اسرائیل را از معادلات خود حذف کرده و گمان می‌کند تنها با حمایت چند بازیگر عرب و سنی در منطقه می‌تواند در خاورمیانه مسلط باشد.
اردوغان و وزیر خارجه‌اش رویای بازگشت به دوره امپراطوری عثمانی را در سر دارند
دیپلمات سابق ترکیه در تهران، دولت اردوغان را فریب خورده می‌داند که با مشاهده انقلاب‌های عربی راه را گم کرده است. دولت ترکیه مسیری غیر واقعی در سیاست خارجی خود در پیش گرفته است که فراتر از توان ترکیه در قامت رهبری منطقه است و در این مسیر خیالی تنها به کشورهای سنی خاورمیانه تکیه کرده است.
بزرگترین اشتباهات ترکیه در عراق و سوریه است/تحلیل ترکیه از اوضاع سوریه اشتباه بود
ایزکیت با اعتراف به دخالت دولت ترکیه در امور داخلی عراق و سوریه، این عملکرد دولت اردوغان را بزرگترین اشتباه وی در منطقه می‌داند. وی در این‌باره می‌گوید: ما در امور داخلی عراق دخالت کرده‌ایم. در برابر دولت قانونی نوری مالکی قرار گرفته‌ایم و از رقبای سنی وی حمایت می‌کنیم.
در قضیه سوریه نیز ما بسیار عجولانه عمل کردیم و موضعی خصمانه برای خلاص شدن از دست اسد اتخاذ کردیم. اردوغان اسد را برادر کوچک خود فرض کرد که هرچه به او بگوید انجام خواهد داد. اما تحلیل ترکیه در مورد شرایط سوریه اشتباه بود. دولت ترکیه از این واقعیت غافل شده است که در سوریه همه چیز در دست اسد است. ترکیه شبکه‌های قدرتمند و ریشه‌های قوی حزب بعث را نادیده گرفته و به چالش با این کشور ادامه می‌دهد. و به همین نتیجه‌ای غیر از آنچه که انتظار داشتیم حاصل شده است. ترکیه یک کشور خاورمیانه‌ای نیست و با قواعد بازی در خاورمیانه نیز آشنا نیست. به همین دلیل مکرراً دچار اشتباه می‌شویم.
وی در مورد عملکرد وزارت خارجه ترکیه نیز معتقد است وزارت خارجه ترکیه نیز منطقه خاورمیانه را نمی‌شناسد.
داود اوغلو تحولات منطقه را از زاویه دید سنی‌ها نگاه می‌کند
من به عنوان سفیر سابق این کشور این اعتقاد را دارم. نگاه ما به خاورمیانه همواره نگاهی از دور بوده و تا پیش از تحولات اخیر ما همواره به منطقه پشت کرده بودیم. به همین دلیل اشراف و آگاهی کافی در مواجهه با مسائل منطقه نداریم. تنها حزب عدالت و توسعه تلاش کرد تا مسائل منطقه را درک کند، اما آن‌ها نیز به اشتباه افتادند. حزب عدالت و توسعه نیز از زاویه سنی‌ها به منطقه نگاه می‌کند.
آیا پیشینه فکری و روشنفکری داود اوغلو می‌تواند پایه و اساس سیاست خارجی ترکیه باشد؟ داود اوغلو مانند یک سنی به منطقه نگاه می‌کند. او در کتاب "عمق استراتژیک" خود می‌نویسد: سرزمین‌های امپراطوری عثمانی عمق استراتژیک ترکیه است. آیا عراق در قلمرو امپراطوری عثمانی نبوده است؟ پس این روابط تیره کنونی با عراق و سوریه حاصل چیست؟
ترکیه بازیگر منطقه نیست؛ تنها یک میانجی است
ترکیه را نمی‌توان بازیگری مهم در منطقه نامید. نمی‌توانیم نقش میانجی را بازی کنیم چرا که خودمان یکی از طرف‌های مناقشه هستیم. ترکیه قادر به هدایت تحولات نیست بلکه تنها آن‌ها را نظاره و دنبال می‌کند. سیاست ما در قبال سوریه و عراق به مسئله درگیری با گروهک پ.ک.ک گره خورده است و واقعیت اینست تا زمانیکه ترکیه مشکل خود با پ.ک.ک و کردها را حل نکند نمی‌تواند سیاست خارجی فعال در خاورمیانه داشته باشد. نمی‌توانید دیگر کشورها را به دموکراسی دعوت کنید اما خودتان به آن عمل نکنید.
دوستی با سنی‌ها و دشمنی با شیعیان
گرایش ترکیه بیشتر به سمت دوستی با سنی‌ها در خاورمیانه است. نخست وزیر ترکیه تنها از سوی افکار عمومی عرب حمایت نمی‌شود، بلکه حمایت مردم ترکیه را نیز به همراه دارد. اکثریت ترک‌ها سنی هستند و اردوغان نیز بر روی حمایت این اکثریت از سیاست‌هایش حساب کرده است. اما این دقیقا نقطه‌ایست که او مرتکب اشتباه شده است.
اقبال عمومی درسیاست خارجی هیچ جایگاه و معنایی ندارد. نمی‌توان سیاست خارجی را با سوال از مردم تعیین کرد. شما از مردم مشورت نمی‌گیرید اما در برابر آن‌ها مسئول و پاسخگو هستید. همین رویکرد پوپولیستی در سیاست خارجی ترکیه باعث چالش این کشور با ارمنی‌ها، علویان و کردها شده است.
اردوغان فردی احساسی است و فکر می‌کند با حمایت مردم ترکیه می‌تواند سیاست‌های مبتنی بر احساس خود را پیش ببرد. اردوغان نمی‌تواند بپذیرد که اسد از او اطاعت نمی‌کند.
ایران و ترکیه دوست یکدیگر نیستند!
من سه سال در سفارت ترکیه در ایران خدمت کرده‌ام. ما – ترک‌ها و ایرانی‌ها – یکدیگر را دوست نداریم. با وجود اینکه به یکدیگر لبخند می‌زنیم اما میانمان دشمنی دیرینه‌ای وجود دارد. همواره موازنه و تعادل خوبی میان ایران و ترکیه برقرار بوده است. ما دشمن و رقیب یکدیگر هستیم اما این موازنه همواره برقرار مانده است. روابط ایران و ترکیه نمونه بارز دیپلماسی است.
در مورد موشک‌های پاتریوت هم باید بگویم که این موشک‌ها هیچ ارتباطی به ایران ندارد و اصولا ترکیه هیچگاه چنین اقدامی بر ضد ایران انجام نمی‌دهد. ترکیه بر ناتو فشار آورد و ناتو نیز این موشک‌ها را مستقر خواهد کرد و این بدلیل تهدید سوریه به استفاده از سلاح‌های شیمیایی بر ضد ماست. پیام ناتو از استقرار پاتریوت این بود که ترکیه نیز عضوی از ناتو است و در برابر اقدام نظامی سوریه تنها نخواهد بود.
اقدام نظامی بر ضد سوریه در آینده نزدیک بعید خواهد بود
دیپلمات با سابقه و بازنشسته ترکیه در پایان در مورد دخالت خارجی در سوریه می‌گوید: به نظر من آمریکا تا به امروز تمایلی به دخالت نظامی در سوریه نشان نداده است و اتحادیه اروپا نیز نه تمایلی به دخالت نظامی دارند و نه قدرت کافی. دخالت نظامی در آینده نزدیک بعید خواهد بود.