ویژه‌نامه ضیافت مشرق - هفته گذشته سایت آیت الله بیات زنجانی اعلام کرد از نظر ایشان روزه‌دار در صورتی که در گرفتن روزه دچار مشقت گردد می‌تواند به اندازه رفع عطش آب بخورد. این نظر در فضای اینترنت واکنش‌های متفاوتی را در پی داشت و پس از فضای مجازی، در فضای حقیقی نیز برخی درباره آن به اظهار نظر پرداختند.
مهم‌ترین واکنش‌ها از سوی آیت الله العظمی مکارم شیرازی بود. ایشان بدون زیر سؤال بردن اصل اظهارنظر در چنین موضوعاتی گفتند: چند روزی است که در دهان برخی انداخته‌اند که اگر روزه‌دار زیاد تشنه شد، می‌تواند آب بخورد و روزه هم درست است. بر اساس این سخن، فرد روزه‌دار می‌تواند کوزه آبی کنار خود بگذارد و هر وقت خیلی تشنه شد، از آن بنوشد و روزه او هم باطل نشود! معظم له با بیان اینکه برای این ادعا به روایتی استناد می‌کنند، خطاب به این افراد، گفتند: با دین مردم بازی نکنید، این روایت از نظر سند و دلالت زیر سؤال است.
اما آنچه که نگارنده به آن تأکید دارد «تداخل نادرست مسائل علمی با فضای رسانه» است.همه فضلا و طلاب حوزه‌های علمیه به خوبی آگاهی دارند که مسئله تفقه در امور دینی از قدیم الایام در بیوت علما و مراجع مورد توجه جدی بوده و این پویایی به عنوان یکی از امتیازات و نقاط قوت تشیع نامیده شده است.
لجنه‌های فقهی همیشه در بیوت مراجع تشکیل می‌شده است، مسائل مختلف مطرح و مورد بحث قرار گرفته و مراجع عظام تقلید بر اساس مبناهای فقهی خود اظهار نظر کرده و حتی در برخی موارد نیز نظرات قبلی خود را تغییر داده و فتوای جدیدی اعلام می‌کردند. نظرات فقهی حتی در شاذترین صورت ممکن از سوی علما مورد بررسی قرار گرفته و در صورتی که با اصول مسلم دین و نصوص آیات و روایات هم در تضاد بوده باشد هم در فضایی کاملا علمی مورد مناقشه قرار می‌گرفته است.
اما در سال‌های گذشته شاهد بوده‌ایم برخی از علما به واسطه سلایق خاص خود یا اطرافیانشان از فضاهای علمی و لجنه‌های فقهی فاصله گرفته و تنها به فضای رسانه تکیه کرده‌اند؛ نظراتشان را در گام نخست در این فضا منتشر کرده و واکنش‌ها به نظرات خود را در این فضا جست‌وجو می‌کنند.مورد اخیر نیز دقیقا چنین رویه‌ای را دنبال نمود که متأسفانه حواشی نامناسبی را هم به همراه داشت و واکنش تند آیت الله العظمی مکارم شیرازی نیز بیشتر معطوف به انعکاس نادرست آن در افکار عمومی بوده است.
همه ما به خوبی می‌دانیم فضای رسانه مملو از افرادی است که کمترین اطلاعی از مسئله تخصصی فقه ندارند ولی به واسطه ارتباطات مجازی یا شبکه‌های اجتماعی تلاش می‌کنند در تخصصی‌ترین مسائل فقهی اظهار نظر کنند که این مسئله تبعات بسیار نامطلوبی از جمله زیر سؤال رفتن جایگاه رفیع تفقه و فتوا را در پی داشته است. باید پذیرفت رسانه از جمله فضای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی ویژگی‌های خاص خود را دارد و متأسفانه آسیب‌های این فضا به گونه‌ای است که نمی‌توان بدون توجه به آن، وارد این عرصه شد.خوشبختانه در حوزه‌های علمیه فضلای زیادی وجود دارند که در صورت ارتباط با آنان می‌توان از نظرات بسیار دقیق و علمی آنها بهره برد و نظرات فقهی را مستدل و متقن ارائه کرد.
در چنین شرایطی انتظار می‌رود افرادی که به نوعی خود را در جایگاه صدور فتوا می‌دانند به هنجارها و ابتدایی‌ترین شرایط رایج در فضای فقه و اجتهاد پایبند باشند و تلاش کنند نظرات خود را ابتدا در میان متخصصان و صاحب‌نظران عرضه دارند تا إن‌شاءالله ساحت علم و اجتهاد از هتاکی‌های نااهلان به دور ماند.
مهم‌ترین واکنش‌ها از سوی آیت الله العظمی مکارم شیرازی بود. ایشان بدون زیر سؤال بردن اصل اظهارنظر در چنین موضوعاتی گفتند: چند روزی است که در دهان برخی انداخته‌اند که اگر روزه‌دار زیاد تشنه شد، می‌تواند آب بخورد و روزه هم درست است. بر اساس این سخن، فرد روزه‌دار می‌تواند کوزه آبی کنار خود بگذارد و هر وقت خیلی تشنه شد، از آن بنوشد و روزه او هم باطل نشود! معظم له با بیان اینکه برای این ادعا به روایتی استناد می‌کنند، خطاب به این افراد، گفتند: با دین مردم بازی نکنید، این روایت از نظر سند و دلالت زیر سؤال است.
اما آنچه که نگارنده به آن تأکید دارد «تداخل نادرست مسائل علمی با فضای رسانه» است.همه فضلا و طلاب حوزه‌های علمیه به خوبی آگاهی دارند که مسئله تفقه در امور دینی از قدیم الایام در بیوت علما و مراجع مورد توجه جدی بوده و این پویایی به عنوان یکی از امتیازات و نقاط قوت تشیع نامیده شده است.
لجنه‌های فقهی همیشه در بیوت مراجع تشکیل می‌شده است، مسائل مختلف مطرح و مورد بحث قرار گرفته و مراجع عظام تقلید بر اساس مبناهای فقهی خود اظهار نظر کرده و حتی در برخی موارد نیز نظرات قبلی خود را تغییر داده و فتوای جدیدی اعلام می‌کردند. نظرات فقهی حتی در شاذترین صورت ممکن از سوی علما مورد بررسی قرار گرفته و در صورتی که با اصول مسلم دین و نصوص آیات و روایات هم در تضاد بوده باشد هم در فضایی کاملا علمی مورد مناقشه قرار می‌گرفته است.
اما در سال‌های گذشته شاهد بوده‌ایم برخی از علما به واسطه سلایق خاص خود یا اطرافیانشان از فضاهای علمی و لجنه‌های فقهی فاصله گرفته و تنها به فضای رسانه تکیه کرده‌اند؛ نظراتشان را در گام نخست در این فضا منتشر کرده و واکنش‌ها به نظرات خود را در این فضا جست‌وجو می‌کنند.مورد اخیر نیز دقیقا چنین رویه‌ای را دنبال نمود که متأسفانه حواشی نامناسبی را هم به همراه داشت و واکنش تند آیت الله العظمی مکارم شیرازی نیز بیشتر معطوف به انعکاس نادرست آن در افکار عمومی بوده است.
همه ما به خوبی می‌دانیم فضای رسانه مملو از افرادی است که کمترین اطلاعی از مسئله تخصصی فقه ندارند ولی به واسطه ارتباطات مجازی یا شبکه‌های اجتماعی تلاش می‌کنند در تخصصی‌ترین مسائل فقهی اظهار نظر کنند که این مسئله تبعات بسیار نامطلوبی از جمله زیر سؤال رفتن جایگاه رفیع تفقه و فتوا را در پی داشته است. باید پذیرفت رسانه از جمله فضای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی ویژگی‌های خاص خود را دارد و متأسفانه آسیب‌های این فضا به گونه‌ای است که نمی‌توان بدون توجه به آن، وارد این عرصه شد.خوشبختانه در حوزه‌های علمیه فضلای زیادی وجود دارند که در صورت ارتباط با آنان می‌توان از نظرات بسیار دقیق و علمی آنها بهره برد و نظرات فقهی را مستدل و متقن ارائه کرد.
در چنین شرایطی انتظار می‌رود افرادی که به نوعی خود را در جایگاه صدور فتوا می‌دانند به هنجارها و ابتدایی‌ترین شرایط رایج در فضای فقه و اجتهاد پایبند باشند و تلاش کنند نظرات خود را ابتدا در میان متخصصان و صاحب‌نظران عرضه دارند تا إن‌شاءالله ساحت علم و اجتهاد از هتاکی‌های نااهلان به دور ماند.
منبع: مباحثات