در این مراسم که با حضور تعدادی از مسؤولان و کارکنان معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد، سیدعباس صالحی؛ معاون فرهنگی وزیر ارشاد، محمد اللهیاری فومنی؛ مدیر سابق اداره کتاب، علی شجاعی صائین؛ مدیرکل جدید دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی و محمود آموزگار؛ دبیر اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران سخنرانی کردند.
تأکید صالحی بر پایان فضای تاریک‌خانه‌یی فرهنگ
سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در این مراسم گفت: اداره کتاب وظایف متنوعی دارد که اگر نگاهی به شرح وظایف آن بیاندازیم، درمی‌یابیم که شرح وظایف این اداره تنها به یک وظیفه تقلیل پیدا کرده و آن بحث نظارت و بررسی یا به تعبیری ممیزی است.
او ادامه داد: بحث‌های مربوط به نشر ما صدها مسأله دارد که حداقل 10 - 15 مورد آن مسائل عمده است که از جمله آن‌ها بحث نشر زیرزمینی، کتاب‌سازی، حضور در فضای بین‌المللی، توزیع و ویترین‌ها و اقتصاد نشر است، اما به دلایل مختلف این مسائل به حوزه ممیزی تقلیل پیدا کرده است. البته حوزه نظارت بر کتاب‌ها کم‌اهمیت نیست، اما اگر بتوانیم حرمت اهالی نشر را حفظ کنیم، قطعا برخی از مسائل دیگر ما کم‌تر می‌شود.
صالحی گفت: قطعا چیزی که تا به حال بر اهالی فکر و قلم ما گذشته چیز خوبی نبوده است و من به این مسأله واقف هستم. عوامل به‌وجودآورنده این مسائل نیز مهم هستند. در این مدت مسائل خوبی در فضای نشر و اهالی قلم ما اتفاق نیافته است و به همین خاطر این نکته‌های سیاه و کدر که برای اهالی فرهنگ و ادب ما به وجود آمده، برای ما که به دنبال آرمان‌ها بوده‌ایم، خوب نیست و مطمئنا باید در جهت رفع آن‌ها حرکت کنیم و تلاش کنیم که اهل فرهنگ حرمت و قدر ببینند و احساس نکنند که در فضای تاریک‌خانه‌یی و گل‌خانه‌یی در حال تولید فکر هستند.
معاون فرهنگی ارشاد سپس با بیان این‌که در گذشته برای اهالی فکر و قلم اتفاقات خوبی نیفتاده است، ادامه داد: در این زمینه عوامل متعددی دست به دست هم دادند تا این زمینه را به وجود آوردند که باید آسیب‌شناسی شوند. یکی از این مسائل ممیزی است که شکل نگرفتن ساختارهای نظارت از عوامل دخیل در آن بوده است.
او در همین زمینه توضیح داد: در حال حاضر برای حل این مسأله ترکیب نسبتا خوبی به عنوان اعضای هیأت نظارت شکل گرفته است که مدتی است این اسامی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه شده است.
صالحی افزود: اگر در دوران مدیریت آقای اللهیاری (مدیر پیشین اداره کتاب) این اقبال وجود نداشت تا این هیأت نظارت شکل بگیرد، اما آقای شجاعی صائین (مدیر جدید) می‌تواند در یک ساختار قوی گام بردارد و مسیر را از چندسلیقه‌یی بودن دربیاورد.
او سپس به عوامل دیگر اشاره کرد و گفت: عامل دیگری که در برخی از کدری‌ها و تیرگی‌ها در فضای نشر تأثیر داشت فضای امنیتی بود که در کل کشور شکل گرفته بود و ما نباید ضعیف‌کشی کنیم و رده‌های میانی و پایینی را در تیررس قرار دهیم.
او توضیح داد: این روند امنیتی شدن جامعه تنها مختص اداره کتاب نبود؛ سلیقه‌ای بود که تعبیرش این بود که باید در همه چیز دخالت کند تا امنیت برقرار شود و همین نگاه بود که نتایج فعلی را به وجود آورد. این موضوع نیز از بداقبالی‌های آقای اللهیاری بود که فضای کلان و غالب جامعه در زمان مدیریت ایشان امنیتی شده بود و طبیعی بود که در این فضا دوستان جرأت انجام کار پیدا نکردند، بنابراین حالا اگر تقصیر و قصوری صورت گرفته است باید مسأله را در سطح کلان بررسی و آسیب‌شناسی کرد و این نوع آسیب‌شناسی اقتضای اخلاق و منطق است.
صالحی در ادامه گفت: حتا در کشورهای غربی هم زمانی که دولت‌ها تغییر می‌کنند تنها کابینه دولت و وزرا و مدیران کلان تغییر می‌کنند، اما در حوزه مدیران میانی تغییر جدی‌ای ایجاد نمی‌شود. در این‌جا نیز با این‌که تفاوت‌هایی وجود دارد اما من این مسأله در ذهنم وجود داشت که حتی‌المقدور از دوستان استفاده کنیم.
معاون فرهنگی وزارت ارشاد در ادامه درباره تغییر مدیر اداره کتاب اظهار کرد: این تغییر ابتدا پیشنهاد خود آقای اللهیاری بود که این اتفاق بیافتد. استدلال‌های ایشان هم منطقی بود و می‌گفت با توجه به حرف‌هایی که در این مدت گفته شده است اگر مدت مدیریت من در اداره کتاب طولانی شود شاید شرایط اداره کتاب به هم بریزد. ادله‌ای هم که آوردند به نظر من منطقی به نظر می‌رسید، بنابراین با مشورت با خود ایشان برای سرپرستی اداره کتاب به آقای کمالی‌نژاد رسیدیم. در طول این مدت نیز ایشان با خلوص، جدیت و اخلاقیات خوب همکاری دلپذیری داشتند.
صالحی در ادامه اظهار کرد: حوزه توفیقات آقای اللهیاری هم در دوره مدیریت‌شان در اداره کتاب زیاد بوده و در آینده از او نیز استفاده خواهیم کرد. همچنین ایجاب می‌کند که در یک نگاه حداکثری از همه نیروها با سلیقه‌های مختلف در کارها استفاده کنیم و قدری با هم مهربان‌تر باشیم.
او سپس در رابطه با علی شجاعی صائین و انتصاب او به سمت مدیر کل دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت ارشاد گفت: در رابطه با انتخاب مدیر این دفتر در ذهنم معیارهایی وجود داشت که با این معیارها افراد مختلفی در لیست من وجود داشتند تا این‌که بالأخره به نام شجاعی صائین رسیدم و این معیارها من را به ایشان رساند.
او با ذکر معیارهای موردنظر خود برای انتخاب مدیر اداره کتاب گفت: اولین معیار من در انتخاب مدیر اداره کتاب این بود که وی باید فردی باشد که به اصل آزادی اندیشه، فکر و قانون اعتماد داشته باشد و این دو را با هم مدنظر قرار دهد. نکته دوم کتاب‌شناس بودن بود. بنابراین معتقد بودم کسی که در این سمت قرار می‌گیرد باید با کتاب الفت داشته باشد و در همین‌باره برای من اساسی بود که این فرد کتاب را با تعریف دیگران نشناسد. نکته سوم این‌که او باید بتواند حرمت ناشر و مؤلف را به خوبی نگه دارد و قدرت گفت‌وگو با ناشر و مؤلف را داشته باشد. این موضوعی است که در گذشته باعث شده بود حرمت اهالی نشر و فرهنگ آن‌طور که باید و شاید، رعایت نشود.
صالحی در ادامه آشنا بودن با فرایند انتشار کتاب برای تسریع امور و قدرت اجرایی را از دیگر معیارهای خود برای انتخاب مدیر اداره کتاب عنوان کرد.
او در ادامه گفت: معیار پنجم من این بود که فرد باید در حوزه بررسان کیفی و خوب دستش باز باشد و آدم‌های مناسبی را با بررسان کتاب مرتبط کند، چرا که وقتی سالانه 70هزار عنوان کتاب برای انتشار به اداره کتاب می‌آید باید در آن‌جا بررسان کیفی و خوبی وجود داشته باشد. نکته دیگر نیز بی‌حاشیه و اهل فرهنگ بودن این مدیر است، زیرا کافی است که فردی که در این سمت قرار می‌گیرد وارد چالش‌های سیاسی و حاشیه‌یی شود که خود باعث به وجود آمدن مشکلات زیادی خواهد شد. مورد دیگر این‌که این فرد باید به سیاست‌های کلان فرهنگی کشور، نظام و سیاست‌های دولت که مردم به آن اعتماد کرده‌اند، معتقد باشد و رویکردش نسبت به این سیاست‌ها در جهت تعهد دولت در قبال مردم باشد.
صالحی افزود: بی‌تردید با شناختی که از آقای شجاعی صائین دارم، ایشان تلاش خواهند کرد مسیر رو به جلویی را در حوزه اداره کتاب ترسیم کنند که البته تنها وظیفه آن وظیفه نظارت و بررسی کتاب نیست. در موضوع بحث نظارت و بررسی کتاب‌ها نیز باید برنامه‌ها در سه لایه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت مورد نظر قرار بگیرد.
محمد اللهیاری در مراسم تودیعش چه گفت؟
محمد اللهیاری فومنی، مدیر پیشین اداره کتاب وزارت ارشاد، نیز در این مراسم گفت: از دو ماه پیش مهم‌ترین تأثر من دوری از همکارانی بوده که چهار سال در کنار یکدیگر زندگی کردیم. البته برخی تمام دوران مدیریت هشت‌ساله در اداره کتاب را به من منتسب می‌دانند، اما من از دی‌ماه 88 به اداره کتاب رفتم.
اللهیاری سپس با تشکر از همکاران خود در این اداره اظهار کرد: همکاران ما در این اداره جزو پرکارترین و مظلوم‌ترین کارکنان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستند. آن‌ها جزو پاک‌ترین و شریف‌ترین کارمندانی هستند که در مجموعه دولت مشغول به کار هستند و برخورد من نیز طی چهار سال گذشته با آن‌ها برخوردی اخلاقی بوده است که شاید از این نوع برخورد کم‌تر سراغ داشته باشند. سعی کرده‌ام در این مدت برخوردم کم‌تر اداری و خشک باشد.
او در ادامه از اهالی رسانه تشکر کرد و گفت: در طول این چهار سال در حوزه رسانه‌یی جو آرامی در حوزه کتاب مطرح بود. البته ما سعی کردیم تا جایی که ممکن است مسائل صنف را رسانه‌یی نکنیم.
مدیر پیشین اداره کتاب سپس درباره موضوع نظارت پیش از چاپ بر کتاب‌ها و تاریخچه مطرح شدن این موضوع اظهار کرد: زمانی که قانون سال 89 نوشته شد جمع‌بندی من این بود که می‌تواند موضوع نظارت پیش از چاپ را به سرانجامی برساند، اما پس از آن در معاونت فرهنگی شاهد تغییر و تحولاتی بودیم که متأسفانه این امر انجام نشد. اما فکر می‌کنم اگر دوره مدیریت آقای پرویز ادامه پیدا می‌کرد می‌توانستیم به جاهای خوبی برسیم.
او در ادامه از برخی اقدام‌های دوره مدیریتی‌اش به عنوان اقدام‌های خوب یاد کرد و در این‌باره گفت: یکی از اتفاقاتی که در این دوره در اداره کتاب رخ داد انتخاب افراد جوانی برای پاسخ‌گویی به ناشران و نویسندگان بود. این دوستان در نظارت و ممیزی کارها دخالتی نداشتند، اما به این جهت که نیاز بود تا افرادی با مراجعین در ارتباط باشند، این تصور پیش آمد که آن‌ها کار نظارت و بررسی را بر عهده داشتند؛ در صورتی که چنین نبود، زیرا کار نظارت و بررسی، کار فنی و پیچیده‌ای است.
او همچنین به برخی از انتقادها در رابطه با ممیزی کتاب‌های علمی اشاره کرد و گفت: مثلا گاهی ممکن بود که در مقدمه یک کتاب پزشکی به دلیل این‌که نویسنده‌اش درک درستی از وحی نداشته بیماری صرع را به وحی نسبت می‌داد که این‌گونه مسائل در برخی از کتاب‌ها وجود داشت.
اللهیاری همچنین عنوان کرد: در طول مدت چهار سال تلاش کردیم تا با اهالی قلم و ناشران دیدار چهره به چهره داشته باشیم و سعی کردیم همان‌قدر که نسبت به خدشه وارد نشدن به اخلاقیات مقید باشیم، کاری نکنیم تا به سوء کارشناسی و فهم بد از متن و نهایتا ناراحتی نویسنده و مؤلف بیانجامد.
او گفت: یکی دیگر از اتفاقات این دوره راه افتادن الکترونیکی شدن فرایند نظارت در کتاب بود، به گونه‌ای که تا به حال 200 ناشر می‌توانند به صورت رایانه‌یی و اینترنتی از اصلاحیه‌های خود باخبر شوند و این امکان وجود دارد تا این ظرفیت به 1000 ناشر برسد. همچنین از کارهای دیگر ما این بود که به کتاب‌هایی که در ارشاد وجود داشت و پرونده آن‌ها باز بود نگاهی دوباره کردیم و توانستیم موارد اصلاحیه را با اغماض بررسی کنیم. همچنین در حوزه داستان تعدادی از آثار بازبینی شدند و به چرخه نشر برگشتند.
او سپس به برخی از توصیه‌های مقام معظم رهبری در حوزه کتاب و کتابخوانی و نظارت بر آن اشاره کرد و گفت: یکی از مواردی که ایشان بر آن تأکید کرده بودند ایجاد نوعی اقناع بین ناشر و نویسنده بود و ما نیز سعی کردیم به این توصیه عمل کنیم.
اللهیاری در ادامه به موضوع نظارت پیش از چاپ در قانون مصوب سال 1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد و گفت: در ماده 15 این قانون، قانون‌گذار سعی کرده در یک پروسه زمانی مسؤولیت را به ناشران بسپرد، اما ما هنوز به این ماده نگاه خریدارانه نداشته‌ایم و آن‌چه بیش‌تر به قضاوت‌های ما برمی‌گردد مربوط به ماده 4 این قانون است که بیش‌تر هم موارد سلبی است.
او سپس تشکیل هیأت نظارت بر کتاب‌های بزرگسال و کودک و نوجوان را از موضوعات مهم حوزه نشر دانست و گفت: در این مدت نیز ما تمام تلاش خود را کردیم که این موضوع پیگیری شود.
او در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: در این دوران چهارساله من سعی کردم مدیریت کنم و هیچ‌گاه خودم کتابی را کارشناسی نکردم و نسبت به انتخاب آقای شجاعی صائین نیز تبریک می‌گویم و با توجه به شناختی که از آقای صالحی دارم معتقدم ایشان می‌تواند مسائل را حل کند، ولی ما باید اجازه بدهیم این اتفاق در یک بستر زمانی مناسب رخ دهد. با توجه به سوابق آقای شجاعی صائین در خانه کتاب امیدوارم ایشان در دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی نیز موفق باشند.
دلیل جشن انتخابات در خانه شجاعی صائین
در بخش دیگری از این مراسم علی شجاعی صائین، مدیرکل جدید دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت ارشاد، در مراسم معارفه خود با تشکر از اعتماد علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، و سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر ارشاد، اظهار امیدواری کرد، در آینده بتواند پاسخ مثبتی به این اعتماد بدهد.
او در ادامه و درباره انتصاب خود به سمت مدیر دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی اظهار کرد: تصور نمی‌کردم در دولت جدید این اتفاق برای من رخ دهد. گمان می‌کردم پس از تغییر دولت من پس از هفت سال می‌توانم بیش‌تر با کتاب خلوت کنم و به مطالعات مورد علاقه‌ام بپردازم، به همین خاطر وقتی نتایج انتخابات اعلام شد، در خانه ما جشن بود، به این دلیل که دیگر مطمئن بودم در دولت نخواهم بود، ولی در ادامه تقدیر به گونه‌ای دیگر رقم خورد.
شجاعی صائین گفت: اگر در پایان دوره مسؤولیتم در اداره کتاب که نمی‌دانم بلند یا کوتاه باشد، قضاوت عمومی این باشد که یک قدم پیش رفته‌ام، فکر می‌کنم رسالتم را خوب انجام داده‌ام.
مدیرکل دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت ارشاد سپس به موضوعات و مباحث مرتبط با ممیزی اشاره کرد و در این‌باره گفت: از گذشته موضوع ممیزی کتاب‌ها در بین اهالی قلم و رسانه‌ها وجود داشته و در چند وقت اخیر این بحث‌ها داغ‌تر شده است. از زمانی هم که خبر انتصاب من در اداره کتاب ارشاد اعلام شد مواضع مختلفی از سوی اهالی قلم و فرهنگ در رسانه‌ها مطرح شد که من از اغلب آن‌ها پرینت گرفتم تا بتوانم در فرصت مناسب آن‌ها را دسته‌بندی و از آن‌ها استفاده کنم. در همین مدت به برخی از همین افراد نیز تلفن کردم و به خاطر اعلام نظرشان از آن‌ها تشکر کردم.
او در ادامه با بیان این‌که امیدوارم بتوانم در آینده مسائل نشر را مبتنی بر دیدگاه نخبگان و اهالی نشر پیش ببرم، ادامه داد: در همین مدت مواضع مخالفین و موافقین را دیده‌ام و حتا از مخالفین نیز چیزهای زیادی آموخته‌ام و این موضوع مد نظرم قرار دارد تا راه‌کارهایی برای نزدیک شدن به آنان پیدا کنم. اما در این مسؤولیت فرض اصلی این است که سیاست‌های کلان فرهنگی کشور بویژه سیاست‌های وزارت ارشاد و آقای صالحی و به معنای اعم آن ممیزی و نحوه رسیدگی به بحث مجوز انتشار کتاب‌ها را مدنظر و سرلوحه کار خود قرار دهم. برای این موضوع نیز واقعیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و به طور ویژه مسائل دینی و مذهبی مدنظر خواهد بود.
او همچنین گفت: در این مسؤولیت تلاش خواهیم کرد برای انجام سیاست‌ها مسائل را به سمتی ببریم که مشکلات کم‌تر شوند و به همین خاطر تصمیمات مشترکی با حضور نمایندگان صنعت نشر بگیریم. همچنین سعی خواهم کرد از تجربیات انباشته سالیان گذشته اداره کتاب کمک بگیرم تا نهایتا فضای جدیدتری در حوزه نشر به وجود آید و حتما تصمیم‌گیری‌ها را به سمتی سوق دهیم که تصمیم‌ها با مشارکت همه اهالی فضای نشر صورت بگیرد.
شجاعی صائین همچنین در رابطه با موضوع تجدیدنظر در چگونگی مسائل مربوط به نشر گفت: در این زمینه قطعا از اهالی نشر بویژه ناشران کمک خواهیم گرفت و امیدواریم اقدامات عملی ما در بهبود روندها و فرایندها اثبات‌گر مدعای ما باشد و به این وسیله بخشی از انتظارات را پاسخ دهیم.
مدیرکل دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی گفت: کمک گرفتن از اهالی نشر برای مرور جدید قانون مصوب در برنامه‌های‌مان وجود دارد تا در یک محیط منطقی موضوعات مرتبط مورد بحث قرار بگیرند و اگر به این رسیدم که قوانین باید اصلاح شود یا نگاه جدیدتری باید به آن شود، حتما از طریق وزارت ارشاد و معاونت فرهنگی به مراجع قانونی رجوع خواهیم کرد.
دفاع دبیر اتحادیه ناشران از اللهیاری
همچنین محمود آموزگار، دبیر اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، در سخنانی اظهار کرد: زمانی که بحث تعیین مدیر اداره کتاب مطرح شد در جایی گفتم که مسأله تعیین مدیر اداره کتاب در حوزه برداشته شدن مشکلات ناشران خیلی تعیین‌کننده نیست، هر چند یک مجری مقتدر برای این سمت نیاز است.
او موضوع تشکیل هیأت نظارت بر کتاب‌های بزرگسالان و کودکان و نوجوانان را مهم‌تر از تعیین مدیر دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی خواند و در این‌باره گفت: رکن اصلی قانون سال 89 تشکیل هیأت‌های نظارت است و طبق قانون کار نظارت باید از طریق این کمیته‌ها انجام شود، بنابراین اگر این امر انجام نشود، آقای شجاعی صائین هم نمی‌تواند کاری صورت دهد.
آموزگار در ادامه عنوان کرد: یکی از موضوعات مهم در تشکیل هیأت نظارت وحدت رویه است که باید به آن توجه شود.
او سپس درباره دوران مدیریت محمد اللهیاری در اداره کتاب، با تشکر از عباس صالحی (معاون فرهنگی وزیر ارشاد) گفت: از آقای صالحی تشکر می‌کنم که نگذاشتند آقای اللهیاری را از دست بدهیم. همچنین از او تشکر می‌کنیم که آقای شجاعی صائین را برای اداره کتاب انتخاب کردند که تجربیاتش در هفت سال گذشته موفق بوده است. او در این مدت کارهای خیلی خوبی انجام داده که قابل تقدیر است.
دبیر اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران در ادامه درباره اللهیاری نیز گفت: در زمان مدیریت وی از برخوردهایی که می‌دیدم این تصور برایم ایجاد شد که گویی مسائل مربوط قائل به شخص است، در حالی که بیش‌تر مشکلات این حوزه به خاطر فقدان هیأت نظارت بر کتاب‌هاست، بنابراین هر کس دیگری هم جای آقای اللهیاری بود نمی‌توانست کاری از پیش ببرد. شاید به همین خاطر او در طول دوران مدیریتش سه بار استعفا نوشت که مورد قبول واقع نشد، اما در یک جمله باید بگویم آقای اللهیاری کوشش زیادی کردند تا کتاب‌های زیادی در فضای نشر کشور منتشر شوند.
در این مراسم حکم علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، برای مدیریت علی شجاعی صائین به عنوان مدیرکل دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی خوانده شد. همچنین سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزارت ارشاد، با اهدای لوح تقدیری از محمد اللهیاری، مدیر پیشین این اداره، و احمد کمالی‌نژاد، سرپرست سابق اداره، تقدیر کرد.
همایون امیرزاده، مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد، نیز در بخش ابتدایی این مراسم از تزریق نیروهای خوشایند در معاونت فرهنگی، همچنین اقدامات مثبتی چون تشکیل هیأت بدوی رسیدگی به تخلفات ناشران در چند وقت اخیر سخن گفت.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود دعایی، مدیر مؤسسه اطلاعات، نیز از جمله حاضران در این مراسم بود که در مراسم اهدای لوح به محمد اللهیاری و احمد کمالی‌نژاد حضور داشت.