به گزارش مشرق، به مناسبت هفته وقف، پايگاه اطلاع‌رساني حضرت آيت‌الله العظمي سيّدعلي خامنه‌اي، استفتائاتي از محضر معظم‌له درباره وقف و پاسخ ايشان به اين سوالات را منتشر کرد. همچنين، بخش ديگران اين پايگاه اطلاع‌رساني، در گفتگويي با سرپرست سازمان اوقاف، به بررسي توصيه‌هاي رهبر معظم انقلاب درباره وقف پرداخته است.
متن استفتائات از محضر رهبر معظم انقلاب و پاسخ ايشان به شرح زير است:
يک. احتراماً اينجانب بيمارستاني ساخته و قربه الي الله آن را وقف نموده‌ام و در وقف‌نامه توليت را به خودم اختصاص داده‌ام و در اجراي وقف‌نامه بيمارستان و درمانگاه را تحويل وزارت بهداشت و درمان داده‌ام چون اختلافي در توليت ايجاد نمودند وزارت بهداشت صورت مجلس برخلاف وقف‌نامه و فتواي مرقوم تنظيم و به امضاء بنده رسانيده لذا با تقديم وقف‌نامه و صورت مجلس 28/10/72مستدعي است مرقوم فرمائيد تغيير وقف‌نامه و شرايط مذکور در آن و اقداماتي که مسئولين وزارت بهداشت برخلاف وقف‌نامه و نظر متولي انجام داده‌اند جايز است يا خير؟
پاسخ:
بسمه تعالي
تغيير و تبديل موقوفه يا تصرفات غيرمجاز در موقوفه در غير جهت وقف جايز نيست و موجب ضمان است و تغيير و تبديل شرايط وقف و چگونگي استفاده از آن باطل و بي‌اعتبار و بي‌اثر است.
دو. در ادوار مختلف موقوفاتي با توجه به شرايط زمان و مکان توسط مومنين انشاء و به مرحله اجراء در آمده است لکن در حال حاضر کاربرد برخي از آنها با شرايط و اوضاع و احوال اجتماعي، اقتصادي جامعه هماهنگي نداشته و بعضاً متداول نمي‌باشد. سوالاتي که در اين زمينه مطرح است عبارتند از:
آيا مي‌توان با توجه به شرايط روز و در جهت مصالح دولت و امت اسلامي و با ملحوظ نگهداشتن نيت اصلي واقف و در جهت هماهنگي با ساير برنامه‌هاي مدون و جاري دولت در کاربرد نظرات وقفي تغييراتي به عمل آورد؟
پاسخ:
بسمه تعالي
الوقوف علي حسب ما يوقفها اهلها، عوايد وقف بايد زير نظر متولي شرعي و با نبود متولي خاص زير نظر حاکم شرعي در جهت وقف صرف شود و زمان و مکان و مصالح دولت و ملت در آن اثر ندارد و نبايد تغيير داده شود.
سه. شخصي در وصيت خود چنين نوشته است که چهل من زمين بانضمام و ساعت آب وقف است که همه ساله مال‌الاجاره آن در ايام عاشورا و در تکيه مصرف عزاداري حسيني شود. پسر او بعد از فوت موصي و واقف چون نمي‌دانستند به مصرف غير موقوف‌عليهم خرج کردند آيا اين مدت را ضامنند يا خير؟
زميني وقف بر ايام عاشورا و دهه صفر شد و متولي آن هم معين شده، اما مستاجر بدون اجازه متولي عوايد را در جاي دگر خرج کردند. آيا در اين مدت که به جاي ديگر خرج کردند ضامنند يا خير؟
پاسخ:
بسمه‌تعالي
اگر عوايد وقف در غير جهت وقف صرف شده ضمان دارد و حکم در هردو مسئله همين است.
چهار. زمين موقوفه‌ايست که مال‌الاجاره آن صرف مدرسه علوم دينيه مي‌شده و صاحب هم‌جوار زمين موقوفه مي‌خواهد زمين موقوفه را با زمين خودش شامل نموده و خانه مسکوني بسازد و او در عوض زمين موقوفه مغازه يا زمين ديگري که نفعش دو برابر زمين موقوفه دارد بدهد، آيا تبديل زمين موقوفه به مغازه‌اش يا با زمين او نفعش دو برابر است اجازه مي‌فرماييد.
پاسخ:
بسمه‌تعالي
با امکان استفاده از وقف در جهت وقف تغيير و تبديل آن جايز نيست، والله العالم.
پنج. واقفي نصب ملک موقوفه خود را به کسي بخشيده( هفتاد سال پيش اين مسئله رخ داده) توليت اين ملک موقوفه با اولاد ذکور مي‌باشد، حال آيا آن شخص مي‌تواند ملک را به نوه‌اش ببخشد يا خير؟
پاسخ:
بسمه‌تعالي
ملک موقوفه و همچنين توليت موقوفه قابل بخشش به ديگران و انتقال به غير نيست، بلکه بايد در موقوفه بر طبق آنچه که واقف تعيين کرده است عمل نمايند.
شش. براساس مفاد برخي از وقف‌نامه‌ها و وصيت‌نامه تعيين و نصب متولي و وصي بعدي به عهده حاکم شرع عادل بلد قرار داده شده است و از طرفي بر طبق ماده يک قانون تشکيلات و اختيارات سازمان اوقاف ، تصدي و اداره موقوفات بلا متولي به عهده سازمان اوقاف قرار گرفته است و حضرت امام(ره) اداره اوقاف را مجاز به توليت و تصدي اين قبيل موارد دانسته‌اند. مستدعي است نظر مبارک را در فرض مرقوم اعلام فرمائيد که اصولاً تشخيص و تعيين مصداق حاکم شرع بلد که بعضاً در وقف‌نامه‌ها ذکر گرديده چگونه است؟
پاسخ:
هرگاه اوقاف فاقد متولي خاص شده است توليت آن به عهده حاکم و ولي‌امر مسلمين است و اين توليت در حال حاضر به نماينده ولي‌فقيه در سازمان اوقاف و امور خيريه واگذار شده است.
هفت. با توجه به اينکه اداره اوقاف مسئوليت درآمد زيارتگاهها و مغازه‌هاي مساجد را به عهده دارد، آيا هيات امنا مسجدي مي‌توانند وجود مغازه‌هاي مسجد را کتمان نموده و به اطلاع اداره اوقاف نرسانند و بدون هماهنگي با اوقاف درآمد حاصله را خرج نمايند؟
پاسخ:
بسمه‌تعالي
امر وقف با متولي شرعي آن است و غير متولي حق دخالت ندارد.
هشت. در مواردي که دستگاه‌هاي دولتي بدون اذن متولي شرعي موقوفات و بدون پرداخت حقوق وقف مبادرت به حفر چاه و ايجاد شبکه لوله‌گذاري در اراضي و املاک موقوفه مي‌نمايند، آيا ضمانت شرعي پرداخت حقوق وقف متوجه مصرف‌کنندگان و مشترکين است يا دستگاه مجري طرح؟ با علم به عدم پرداخت حقوق وقف انجام وضو و غسل با چنين آبي به چه صورت است؟
پاسخ:
بسمه تعالي
مصرف کننده ضامن آبي است که مصرف کرده است و بدون نظر متولي شرعي وقف نمي تواند در آب تصرف کند و غسل و وضو اشکال پيدا مي کنند، الله اعلم.
نُه. آيا اشخاصي که بدون مجوز اداره اوقاف و متوليان موقوفات اراضي وقفي را در تصرف دارند و متولي و اداره اوقاف به تصرفات آنها راضي نيستند فرايض ديني آنها که در اين رقابت انجام مي دهند از نظر شرعي اشکال دارد يا خير؟
پاسخ:
بسمه تعالي
در صورت اطلاع و آگاهي اعمالشان باطل است.
ده. مستأجرين موقوفات به استناد اينکه سال‌هاي متمادي سابقه تصرف در رقبه هاي وقف را دارند اجاره‌اي ناچيز و کمتر از نرخ عادلانه روز به اوقاف پرداخت مي‌کنند. آيا صرف سابقه استيجار براي مستاجرين موقوفات تا چه حد ايجاد حق نموده که جزء حقوق مکتسبه محسوب گردد؟
پاسخ:
بسمه تعالي
مجرد سابقه استيجار موجب استحقاق تخفيف در اجاره بهاء موقوفه نيست و متولي شرعي موظف است در تجديد قرارداد اجاره با ملاحظه غبطه و مصلحت وقف اجاره بهاء عادله تعيين و مطالبه نمايد.
يازده. آيا اين از اختيارات اداره اوقاف است که به خاطر ملاحظات سياسي، ديني، فرهنگي و اجتماعي رقبه وقف را کمتر از ارزش واقعي آن در اختيار متقاضيان قرار دهد؟
پاسخ:
بسمه تعالي
متولي شرعي و مسئول اداره امور موقوفه در اجاره دادن موقوفه و تعيين مبلغ اجاره بهاء بايد لزوماً غبطه و مصلحت وقف را رعايت نمايد و چنانچه تخفيف اجاره بهاء به ملاحظه موقعيت خاص مستأجر و کاري که براي آن موقوفه را اجاره مي نمايد موافق غبطه و مصلحت وقف باشد اشکال ندارد وگرنه جايز نيست.
دوازده. بعضي از زمين‌هاي وقفي در مسير طرح هاي توسعه و احداث خيابان ها و پارک‌هاي ملي وساختمان‌هاي دولتي قرار مي‌گيرند و بدون اجازه متولي شرعي و بدون پرداخت اجاره و پول آنها، توسط بعضي از مؤسسات و اداره هاي دولتي مصادره مي شوند، آيا انجام اين کار براي آنان جايز است؟ آيا کسي که در اين زمين‌هاي موقوفه تصرف مي‌کند بايد عوض يا قيمت آنها را بپردازد؟ آيا بايد اجرت المثل تصرفاتش را از هنگام تصرف بپردازد؟ آيا در پرداخت قيمت موقوفه و يا دادن عين ديگري به جاي آن توسط مؤسسات و ادارات، اذن گرفتن از حاکم شرع واجب است يا اين که جايز است اداره اوقاف يا متولي وقف با رعايت مصلحت و نفع وقف با آنان در مورد عوض يا قيمت آن توافق نمايد؟
پاسخ:
بسمه تعالي
جايز نيست کسي بدون اذن و اجازه متولي شرعي در وقف تصرف کند، همان‌گونه که اگر وقف از قبيل وقف منفعت باشد، تصرف در آن هم فقط بعد از اجاره کردن آن از متولي جايز است همچنين فروش و تبديل وقفي که قابليت انتفاع در جهت وقف را دارد، جايز نيست و اگر شخصي آن را تلف کند ضامن آن است و اگر بدون اجازه متولي شرعي، در آن تصرف نمايد ضامن اجرت المثل آن است و بايد آن را به متولي شرعي وقف بپردازد تا در جهت وقف مصرف نمايد و در اين رابطه فرقي بين اشخاص و مؤسسات و اداره‌هاي دولتي نيست و جايز است متولي وقف، بدون مراجعه به حاکم با متصرف يا تلف کننده با رعايت مصلحت وقف، در مورد اجرت يا عوض آن توافق نمايد.
سيزده. ديگها وظروف قديمي (مسي) وقفي که از کار افتاده اند و غير بهداشتي مي باشند و در تکاياي ديگر هم از آنها استفاده نمي‌نمايند آيا مي شود تبديل به احسن کرد يا خير؟
پاسخ:
بسمه تعالي
تبديل ظروف مسي وقفي اگر قابل استفاده باشد ولو با سفيد کردن، جايز نيست.