به گزارش مشرق، از سال 1389 حضرت آیت‌الله العظمی امام خامنه‌ای (حفظه الله تعالی) درباره اقتصاد مقاومتی بیاناتی ابراز فرموده‌اند. بر اساس این بیانات، معظم له انتظارات خود از این مفهوم و ابعاد آن را در سخنرانی‌های مختلفی ابراز فرموده‌اند.
بر اساس برداشت این حقیر از مجموعه رهنمود‌های ایشان، اقتصاد مقاومتی نه یک تاکتیک و نه یک واکنش کوتاه‌مدت و نه یک برنامه همچون برنامه یک ساله (بودجه) و یا برنامه پنج ساله است؛ بلکه اقتصاد مقاومتی یک راهبرد درازمدت مدیریت و اداره اقتصاد جمهوری اسلامی ایران و یک رژیم و الگوی اقتصادی- اجتماعی ویژه برای نجات، مصونیت‌بخشی، رشد، پیشرفت و تعالی یک جامعه اسلامی با تکیه بر مبانی اقتصاد اسلامی به ویژه در شرایط کنونی جهانی است.
مبانی نظری این الگو و رژیم اقتصادی بر اساس الگوی اقتصادی اسلامی و با تطبیق به شرایط بومی جامعه اسلامی ایران تدوین می‌شود. با این مشخصه، راهبرد اصلی برای طرح تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نیز تبیین می‌شود.
* نحوه ارتباط با غرب
در این الگو سامانه اقتصاد کشور با تمام ابعاد دیگرش به گونه‌ای تنظیم می‌شود که در کشاکش بحران‌های جهانی هرچند متأثر شود ولی با اتکا به توان درونی خود چنان استحکامی دارد که آسیب نمی‌بیند. لذا ارتباط با دنیای خارج یک ارتباط بده بستان طبیعی و نه یک طرفه و از جانب ضعف درونی است. در این الگو خوداتکایی و خودکفایی در چارچوب استعدادهای طبیعی و سرمایه انسانی بالقوه و بالفعل با راهکار بالفعل کردن استعدادها دنبال می‌شود.
* تولید کالاهای استراتژیک
مشخصه این راهبرد کسب قدرت چانه‌زنی در اقتصاد جهانی با برخورداری از برند‌های تولید در محصولات راهبردی است تا از ناحیه آن بخش از محصولاتی که امکان تولید آن‌ها در داخل وجود ندارد چانه‌پذیر نشود و از این ناحیه سیاست‌های استعمار مانند تحریم‌های قدرت‌های شیطانی آسیب نبیند. لذا در این اقتصاد، رژیم تجاری سه بُعد دارد. به طور همزمان و توأمان به دنبال سیاست جایگزینی واردات همراه با سیاست افزایش صادرات محصولات راهبردی (استراتژیک) و همراه با سیاست صرفه‌جویی و افزایش ضریب کارایی هزینه ارزی است.
* رشد درون‌زا اصل است
این الگو، الگویی بومی شده است که متکی به رشد درون‌زا است. ارتباط با بیرون با هدف تأمین و تکمیل هر چه تمام‌تر مسیر رشد و پیشرفت درون‌زا تنظیم می‌شود. در این الگو، یک نظام و فرآیند منسجم مصلح در جهت اصلاح وضعیت موجود اقتصاد سازمان می‌یابد تا بر اساس اصل و قاعدة مدارِ جهت‌یافتة طبیعی «چرخه تبعیت کلیه عوامل بازار و متغیر‌های اقتصادی از جاذبه مصرف نهایی خانوار»، فرآیند «نظام و الگوی مصرف-توزیع/ خدمات- تولید ستانده‌های نهایی- توزیع نهاده ها- تولید نهاده‌ها - خدمات- زیر ساخت‌ها» با شیوه مهندسی معکوس پس از آسیب‌شناسی تام درمان نماید.
* چند ویژگی الگوی اقتصاد مقاومتی
این الگو و رژِیم مبانی اصلی‌اش را از مکتب اسلام و به ویژه دستورات اقتصادی اقتصاد اسلامی اخذ می‌کند.
بعلاوه این الگو دارای ویژگی‌های دیگری است:
- در پی مردمی کردن و به‌کارگیری و شکوفایی استعدادهای خدادادی کشور است.
- در پی کسب قدرت چانه‌زنی در بازار‌های بین‌المللی و شکستن انحصارت سلطه‌آور و گریز از چانه‌پذیری به ویژه در بازار‌های محصولات راهبردی اعم از فرآوری نشده تا فرآوری شده با فناوری پیشرفته است.
- به دنبال برقراری عدالت اجتماعی و اقتصادی است.
- تولیدمحور است. به دنبال بومی‌سازی فناوری در تمام زمینه‌ها با رویکرد بازار‌های بین‌المللی است.
- به دنبال بالندگی بخش حقیقی اقتصاد و تجویز حداقل لازم و ضروری بخش مجازی (نظام پولی و سفته‌بازی) بر اساس مبانی فقه اسلامی است.
- مسیر حرکت درازمدت عبور از خوان‌های آسیب‌زدایی، کنش‌های تدافعی، بازپروری عوامل تولید، کنش‌های استقامتی، کنش‌های تهاجمی تا مرحله پایداری و ثبات درونی و اثرگذاری بر بازارها و اقتصادی‌های بیرونی همراه با رشد و پیشرفت مستمر است.
* اهداف اقتصاد مقاومتی
این الگوی اقتصادی اهداف عملیاتی ذیل را سر لوحه خود قرار می‌دهد:
-اصلاح و مدیریت الگوی مصرف، اصلاح و مدیریت بازار‌های کالاها و خدمات، کار، مالی، پولی و سرمایه.
- بازتعریف دولت و ایفای وظایف عام‌المنفعه (کالاهای عمومی=Public Goods): نظارت، تنظیم بازار، حمایت، کنترل، ارزشیابی، نظام تشویق و تنبیه و تعزیرات و مبارزه با فساد
- تکیه بر بنگاه‌های دانش‌بنیان در جهت تقویت تولید
-امنیت اقتصادی دو بُعد مهم دارد یکی از جنس نرم برای ایجاد ثبات شرایط اقتصادی با کمینه‌سازی تورم است و دیگری از جنس سخت و از نظر فیزیکی برقراری امنیت جانی و مالی فیزیکی برای عوامل اقتصادی است.
- به دنبال ایجاد ایمنی در برابر بحران‌ها و تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی و کسب توانایی واکنش هوشمند به تغییرات محیطی است.
اگر به ترتیب و چینش هوشمندانه و حکیمانه امام خامنه‌ای (حفظه الله تعالی) در نام‌گذاری سال‌های گذشته دقت شود این اقتصاد دارای خصلت‌های عام ذیل است:
حماسی، جهادی، منضبط، مولد، انعطاف‌پذیر، واکنش سریع و هوشمند، پویایی، ارزشمدار، پایداری، فرصت‌ساز برابر، اتکا به استعدادهای درونی، توجه به بهره‌مندی از امکانات بیرونی، پیشرو و....
* ریاضت اقتصادی، جیره‌بندی است
اما در مقام مقایسه، ریاضت اقتصادی عملاً یک سیاهه و برنامه «جیره‌بندی» از جنس ناچاری در مواقع اضطرار است و بسان تقسیم آذوقه توسط رهبر یک گروه گرفتار در طوفان دریا و یا بیابان خشک و یا منطقه منجمد شمالی و جنوبی می‌ماند. الگوی اقتصاد مقاومتی در مقایسه با برنامه ریاضت اقتصادی که در مواقع بحران برخی از کشورها اجرا می‌کنند و به خصوص در مقایسه با برنامه اخیر کشورهای اروپایی برای مقابله با بحران شش ساله که از سال 2008 آغاز شده، تفاوت‌های فاحشی دارد.
از جمله تفاوت‌های این الگو با ریاضت اقتصادی این است که:
1- ریاضت اقتصادی یک برنامه کوتاه‌مدت، تصادفی با آزمون و خطا ولی اقتصاد مقاومتی یک الگو از جنس بازسازی تدریجی است.
2- ریاضت اقتصادی یک واکنش اضطراری و تاکتیکی ولی اقتصاد مقاومتی یک حرکت پیشرفت راهبردی است.
3- ریاضت اقتصادی یک برنامه انقباضی هزینه با رویکرد کاهش هزینه‌های عمومی دولت و بخش عمومی است ولی اقتصاد مقاومتی یک الگوی منسجم همه‌جانبه، در برگیرنده همه ابعاد جامعه برای شکوفایی استعدادهای درونی سامانه اقتصاد در جهت انبساط نظام تولید و فعالیت‌های اقتصادی حقیقی است.
4- ریاضت اقتصادی یک برنامه جبرانی بدون هدف در جهت تبدیل فشارها و بازگشت به تعادل موقت در الگوی موجود نظام سرمایه‌داری است ولی اقتصاد مقاومتی یک الگوی جایگزین با هدف تغییر همه‌جانبه شرایط و بناگذاری یک سامانه جدید است.
5- در شرایط کنونی برنامه ریاضت اقتصادی اروپا یک واکنش به دنبال عمل افراط‌گونه هزینه کردن بیش از توان بودجه که با مالیات از مردم تأمین می‌شد و یک برنامه تحمیلی تأمین مجدد هزینه از مردم و بر دوش مردم و از جیب مردم و علیه مردم و برای مواجه با واکنش منفی مردم است ولی اقتصاد مقاومتی یک الگوی در جهت شکوفایی نقش مردم است.
6- نسخه ریاضت اقتصادی با رویکرد برون‌گرایی و تزریق پول بی‌پشتوانه اجرا می‌شود ولی اقتصاد مقاومتی یک الگوی درون‌گرا با راهبرد اصلاح الگوی مصرف و تقویت تولید داخلی است.
7- ریاضت اقتصادی یک واکنش مجدد ناعادلانه منبعث از یک الگوی عدالت‌گریز است ولی اقتصاد مقاومتی در صدد طراحی یک الگوی جدید عدالت‌محور است.
8- ریاضت اقتصادی در جامعه اروپایی حاصل یک اجماع فکری بیرونی و برنامه تحمیلی اتحادیه اروپا، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی است ولی اقتصاد مقاومتی یک الگوی بومی است.
9- ریاضت اقتصادی یک عقب‌گرد راهبردی از الگوی سرمایه‌داری است ولی اقتصاد مقاومتی در جهت اثبات پدیده قدیم وحیانی نظری و عملی جدید و یک الگوی جدید بر مبنای الگوی موفق عملی اسلامی است.
10- ریاضت اقتصادی انسجام یک برنامه را ندارد ولی اقتصاد مقاومتی یک الگوی مبتنی بر برنامه خواهد بود ((انشاء الله)).
بر اساس برداشت این حقیر از مجموعه رهنمود‌های ایشان، اقتصاد مقاومتی نه یک تاکتیک و نه یک واکنش کوتاه‌مدت و نه یک برنامه همچون برنامه یک ساله (بودجه) و یا برنامه پنج ساله است؛ بلکه اقتصاد مقاومتی یک راهبرد درازمدت مدیریت و اداره اقتصاد جمهوری اسلامی ایران و یک رژیم و الگوی اقتصادی- اجتماعی ویژه برای نجات، مصونیت‌بخشی، رشد، پیشرفت و تعالی یک جامعه اسلامی با تکیه بر مبانی اقتصاد اسلامی به ویژه در شرایط کنونی جهانی است.
مبانی نظری این الگو و رژیم اقتصادی بر اساس الگوی اقتصادی اسلامی و با تطبیق به شرایط بومی جامعه اسلامی ایران تدوین می‌شود. با این مشخصه، راهبرد اصلی برای طرح تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نیز تبیین می‌شود.
* نحوه ارتباط با غرب
در این الگو سامانه اقتصاد کشور با تمام ابعاد دیگرش به گونه‌ای تنظیم می‌شود که در کشاکش بحران‌های جهانی هرچند متأثر شود ولی با اتکا به توان درونی خود چنان استحکامی دارد که آسیب نمی‌بیند. لذا ارتباط با دنیای خارج یک ارتباط بده بستان طبیعی و نه یک طرفه و از جانب ضعف درونی است. در این الگو خوداتکایی و خودکفایی در چارچوب استعدادهای طبیعی و سرمایه انسانی بالقوه و بالفعل با راهکار بالفعل کردن استعدادها دنبال می‌شود.
* تولید کالاهای استراتژیک
مشخصه این راهبرد کسب قدرت چانه‌زنی در اقتصاد جهانی با برخورداری از برند‌های تولید در محصولات راهبردی است تا از ناحیه آن بخش از محصولاتی که امکان تولید آن‌ها در داخل وجود ندارد چانه‌پذیر نشود و از این ناحیه سیاست‌های استعمار مانند تحریم‌های قدرت‌های شیطانی آسیب نبیند. لذا در این اقتصاد، رژیم تجاری سه بُعد دارد. به طور همزمان و توأمان به دنبال سیاست جایگزینی واردات همراه با سیاست افزایش صادرات محصولات راهبردی (استراتژیک) و همراه با سیاست صرفه‌جویی و افزایش ضریب کارایی هزینه ارزی است.
* رشد درون‌زا اصل است
این الگو، الگویی بومی شده است که متکی به رشد درون‌زا است. ارتباط با بیرون با هدف تأمین و تکمیل هر چه تمام‌تر مسیر رشد و پیشرفت درون‌زا تنظیم می‌شود. در این الگو، یک نظام و فرآیند منسجم مصلح در جهت اصلاح وضعیت موجود اقتصاد سازمان می‌یابد تا بر اساس اصل و قاعدة مدارِ جهت‌یافتة طبیعی «چرخه تبعیت کلیه عوامل بازار و متغیر‌های اقتصادی از جاذبه مصرف نهایی خانوار»، فرآیند «نظام و الگوی مصرف-توزیع/ خدمات- تولید ستانده‌های نهایی- توزیع نهاده ها- تولید نهاده‌ها - خدمات- زیر ساخت‌ها» با شیوه مهندسی معکوس پس از آسیب‌شناسی تام درمان نماید.
* چند ویژگی الگوی اقتصاد مقاومتی
این الگو و رژِیم مبانی اصلی‌اش را از مکتب اسلام و به ویژه دستورات اقتصادی اقتصاد اسلامی اخذ می‌کند.
بعلاوه این الگو دارای ویژگی‌های دیگری است:
- در پی مردمی کردن و به‌کارگیری و شکوفایی استعدادهای خدادادی کشور است.
- در پی کسب قدرت چانه‌زنی در بازار‌های بین‌المللی و شکستن انحصارت سلطه‌آور و گریز از چانه‌پذیری به ویژه در بازار‌های محصولات راهبردی اعم از فرآوری نشده تا فرآوری شده با فناوری پیشرفته است.
- به دنبال برقراری عدالت اجتماعی و اقتصادی است.
- تولیدمحور است. به دنبال بومی‌سازی فناوری در تمام زمینه‌ها با رویکرد بازار‌های بین‌المللی است.
- به دنبال بالندگی بخش حقیقی اقتصاد و تجویز حداقل لازم و ضروری بخش مجازی (نظام پولی و سفته‌بازی) بر اساس مبانی فقه اسلامی است.
- مسیر حرکت درازمدت عبور از خوان‌های آسیب‌زدایی، کنش‌های تدافعی، بازپروری عوامل تولید، کنش‌های استقامتی، کنش‌های تهاجمی تا مرحله پایداری و ثبات درونی و اثرگذاری بر بازارها و اقتصادی‌های بیرونی همراه با رشد و پیشرفت مستمر است.
* اهداف اقتصاد مقاومتی
این الگوی اقتصادی اهداف عملیاتی ذیل را سر لوحه خود قرار می‌دهد:
-اصلاح و مدیریت الگوی مصرف، اصلاح و مدیریت بازار‌های کالاها و خدمات، کار، مالی، پولی و سرمایه.
- بازتعریف دولت و ایفای وظایف عام‌المنفعه (کالاهای عمومی=Public Goods): نظارت، تنظیم بازار، حمایت، کنترل، ارزشیابی، نظام تشویق و تنبیه و تعزیرات و مبارزه با فساد
- تکیه بر بنگاه‌های دانش‌بنیان در جهت تقویت تولید
-امنیت اقتصادی دو بُعد مهم دارد یکی از جنس نرم برای ایجاد ثبات شرایط اقتصادی با کمینه‌سازی تورم است و دیگری از جنس سخت و از نظر فیزیکی برقراری امنیت جانی و مالی فیزیکی برای عوامل اقتصادی است.
- به دنبال ایجاد ایمنی در برابر بحران‌ها و تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی و کسب توانایی واکنش هوشمند به تغییرات محیطی است.
اگر به ترتیب و چینش هوشمندانه و حکیمانه امام خامنه‌ای (حفظه الله تعالی) در نام‌گذاری سال‌های گذشته دقت شود این اقتصاد دارای خصلت‌های عام ذیل است:
حماسی، جهادی، منضبط، مولد، انعطاف‌پذیر، واکنش سریع و هوشمند، پویایی، ارزشمدار، پایداری، فرصت‌ساز برابر، اتکا به استعدادهای درونی، توجه به بهره‌مندی از امکانات بیرونی، پیشرو و....
* ریاضت اقتصادی، جیره‌بندی است
اما در مقام مقایسه، ریاضت اقتصادی عملاً یک سیاهه و برنامه «جیره‌بندی» از جنس ناچاری در مواقع اضطرار است و بسان تقسیم آذوقه توسط رهبر یک گروه گرفتار در طوفان دریا و یا بیابان خشک و یا منطقه منجمد شمالی و جنوبی می‌ماند. الگوی اقتصاد مقاومتی در مقایسه با برنامه ریاضت اقتصادی که در مواقع بحران برخی از کشورها اجرا می‌کنند و به خصوص در مقایسه با برنامه اخیر کشورهای اروپایی برای مقابله با بحران شش ساله که از سال 2008 آغاز شده، تفاوت‌های فاحشی دارد.
از جمله تفاوت‌های این الگو با ریاضت اقتصادی این است که:
1- ریاضت اقتصادی یک برنامه کوتاه‌مدت، تصادفی با آزمون و خطا ولی اقتصاد مقاومتی یک الگو از جنس بازسازی تدریجی است.
2- ریاضت اقتصادی یک واکنش اضطراری و تاکتیکی ولی اقتصاد مقاومتی یک حرکت پیشرفت راهبردی است.
3- ریاضت اقتصادی یک برنامه انقباضی هزینه با رویکرد کاهش هزینه‌های عمومی دولت و بخش عمومی است ولی اقتصاد مقاومتی یک الگوی منسجم همه‌جانبه، در برگیرنده همه ابعاد جامعه برای شکوفایی استعدادهای درونی سامانه اقتصاد در جهت انبساط نظام تولید و فعالیت‌های اقتصادی حقیقی است.
4- ریاضت اقتصادی یک برنامه جبرانی بدون هدف در جهت تبدیل فشارها و بازگشت به تعادل موقت در الگوی موجود نظام سرمایه‌داری است ولی اقتصاد مقاومتی یک الگوی جایگزین با هدف تغییر همه‌جانبه شرایط و بناگذاری یک سامانه جدید است.
5- در شرایط کنونی برنامه ریاضت اقتصادی اروپا یک واکنش به دنبال عمل افراط‌گونه هزینه کردن بیش از توان بودجه که با مالیات از مردم تأمین می‌شد و یک برنامه تحمیلی تأمین مجدد هزینه از مردم و بر دوش مردم و از جیب مردم و علیه مردم و برای مواجه با واکنش منفی مردم است ولی اقتصاد مقاومتی یک الگوی در جهت شکوفایی نقش مردم است.
6- نسخه ریاضت اقتصادی با رویکرد برون‌گرایی و تزریق پول بی‌پشتوانه اجرا می‌شود ولی اقتصاد مقاومتی یک الگوی درون‌گرا با راهبرد اصلاح الگوی مصرف و تقویت تولید داخلی است.
7- ریاضت اقتصادی یک واکنش مجدد ناعادلانه منبعث از یک الگوی عدالت‌گریز است ولی اقتصاد مقاومتی در صدد طراحی یک الگوی جدید عدالت‌محور است.
8- ریاضت اقتصادی در جامعه اروپایی حاصل یک اجماع فکری بیرونی و برنامه تحمیلی اتحادیه اروپا، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی است ولی اقتصاد مقاومتی یک الگوی بومی است.
9- ریاضت اقتصادی یک عقب‌گرد راهبردی از الگوی سرمایه‌داری است ولی اقتصاد مقاومتی در جهت اثبات پدیده قدیم وحیانی نظری و عملی جدید و یک الگوی جدید بر مبنای الگوی موفق عملی اسلامی است.
10- ریاضت اقتصادی انسجام یک برنامه را ندارد ولی اقتصاد مقاومتی یک الگوی مبتنی بر برنامه خواهد بود ((انشاء الله)).
دکتر عبدالمجید شیخی