گروه بین‌الملل مشرق - جماعت فتح الله گولن معارض ترک که نام "خدمت" را برای خود انتخاب کرده، یکی از بزرگترین شاخه های صوفیه در ترکیه است که بدیع الزمان سعید النورسی آن را تاسیس کرد و به همین علت نورسیین نیز نام گرفتند، این مجموعه متشکل از موسسات اجتماعی و خدماتی در زمینه آموزش و پرورش و بهداشت است و معمولا روی جوانان دانش‌آموز و خوابگاههای دانشجویی در داخل و خارج از ترکیه تمرکز دارد. این در حالی است که پیشتر این گروه به صورت کلی از سیاست کناره‌گیری می کردند.
این گروه به همین علت با وجود فعالیت‌های گسترده خود هیچ حزب سیاسی را به نام خود به ثبت نرسانده و رسما وارد فعالیت های سیاسی نشده است، بلکه همواره سعی در نفوذ به ارگان‌هایی نظیر ارتش و پلیس و دستگاه قضایی و امنیت داخلی داشته و در انتخابات نیز معمولا از برخی گروه ها حمایت می کند.
با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه این جماعت با آن ائتلاف اعلام نشده‌ای کرد. این جریان باعث شد امتیازهای زیادی نصیب گروه فتح الله گولن شود و در برابر رأی دادن به حزب حاکم برخی وزارتخانه ها و مدیریت ها را بعلاوه فعالیت آزادانه در کشور در دست بگیرد، اما این ائتلاف زیاد طول نکشید و در سالهای اخیر دامنه اختلافات آنها بالاتر رفت.
برخی اعتقاد دارند حزب عدالت و توسعه به علت اینکه دیگر نیازی به آراء جماعت گولن نمی بیند، ائتلاف را به هم زده، اما برخی دیگر پرونده جانشینی اردوغان در ریاست حزب یا رقابت قدرت در داخل آن را عامل بروز اختلافات می دانند. گروه سومی نیز هستند که معتقدند این جماعت گولن بود که با برخی اقدامات خود خشم تیم اردوغان را برافروخت.
فتح الله گولن
از مهم ترین عوامل اختلاف جماعت "خدمت" به ریاست گولن با حزب حاکم می توان به اقدامات هاکان فیدان نزدیکترین فرد به دولت اردوغان اشاره کرد که مانع از نفوذ عناصر وابسته به جماعت به ارگان های اطلاعاتی این کشور شد. تیرگی روابط ترکیه با رژیم صهیونیستی از دیگر عوامل این اختلافات بود، چرا که این چالش خسارت‌های اقتصادی زیادی به جریان غرب گرای خدمت وارد کرد. به این ترتیب این گروه برای اولین بار در تاریخ موجودیت خود به مخالفت با جریان حاکم در ترکیه برخاست.
گولن رهبر این گروه که الان در آمریکا به سر می برد، دعوت اردوغان برای بازگشت به ترکیه بعد از حل و فصل اتهامات مطرح شده علیه وی را رد کرده و همواره اخباری از ارتباط تنگاتنگ وی با غرب منتشر می‌شود.
عوامل مخالفت جماعت گولن با دولت ترکیه
الف: گولن معتقد است دولت اردوغان در سالهای اخیر از روند اصلاحات و تقویت دموکراسی در کشور سرباز زده و در تدوین قانون اساسی جدید کشور نیز ناکام مانده است. رویکرد شرقی اردوغان و روگرایی از اتحادیه اروپا از دیگر عوامل این اختلافات است.
ب: تنش با اسرائیل و دور شدن از اردوگاه غرب، ترکیه را به ایران و روسیه نزدیکتر کرد و این به نفع گولن نبود.
ج: جماعت خدمت از رویکرد مجدد اردوغان به سیاست های نجم الدین اربکان و خروج از واقع گرایی در سیاست خارجی ترکیه و ماجراجویی در سوریه ومصر انتقاد می کند.
نجم الدین اربکان
د: سیاست باز دولت نسبت به کردها و آشتی با آنها ملاحظاتی را نسبت به نحوه تعامل دولت ترکیه برای این گروه ایجاد کرد. این در حالی است که دولت ترکیه حل نهایی مشکل کردها را برای حال و آینده این کشور مهم می‌داند.
ه: سیاست نزدیک شدن اردوغان به تهران از دیگر ابعاد این اختلافات بود، جماعت گولن مدعی است که باید نسبت به سیاست های فرقه گرایانه! تهران و اهداف توسعه طلبانه آن محتاطانه تر عمل کرد. درمقابل دولت ترکیه معتقد است که کاملا به دنبال سیاست‌های تهران نیست و اختلاف در مورد سوریه بهترین دلیل در این راستاست، تیم اردوغان در مقابل، گولن را به وابستگی به سیاست های آمریکا متهم کرده و می گوید اگر غیر از این است، چرا وی پنسیلوانیا را ترک نمی کند و به ترکیه باز نمی گردد؟
و: افزایش فشارهای دولت اردوغان بر گروه گولن و دور کردن آنها از مناصب مهم و بستن برخی مراکز آموزشی آنها. در مقابل دولت ترکیه معتقد است که تیم گولن می خواهد در دولت مشارکت داشته باشد، اما نمی خواهد مسئولیت های این مشارکت را بپذیرد. اردوغان اعتقاد دارد قدرتِ برگرفته از صندوق های رأی را نمی تواند به گروهی که در انتخابات نبوده است، واگذار کند و مناصب حساس را به جماعت خدمت بسپارد.
دولت ترکیه می گوید که در حاکمیت ده ساله خود بهترین شرایط را برای جماعت خدمت ایجاد کرده و مانع از تروریستی خواندن این گروه از سوی لائیک‌ها شده است. دولت بستن برخی مراکز آموزشی جماعت را نیز در راستای برنامه کاملی می داند که برای اصلاح آموزش عالی در این کشور طراحی شده بود.
ز: دولت ترکیه اقدام برخی عناصر وابسته به جماعت خدمت در دیکتاتور و سلطه طلب نامیدن تیم اردوغان را بی انصافی می داند، نویسندگان این جماعت نیز دولت را به عدم رعایت آزادی بیان متهم می کنند که دولت اردوغان این اتهام را رد کرده است.
فساد در دولت ترکیه؛ ابزار رقابت انتخاباتی
هیچ کس نمی‌تواند مدعی شود که انتظار رو شدن ابعاد سه پرونده گسترده فساد در دولت عدالت و توسعه در ترکیه را که حتی پسر وزیر کشور و فرزندان سایر وزرا و مصطفی دیمیر شهردار الفاتح و یکی از موسسان حزب حاکم در ترکیه را نیز شامل شد، پیش بینی می‌کرده است.
موضوع خطرناک دیگر وجود دولتی در داخل دولت ترکیه بود که می توانست حتی بدون اطلاع مدیران دستگاه های امنیتی این کشور تحقیقاتی را در طول ماهها در مورد یک موضوع انجام دهد و بدون اطلاع مدیران این مجموعه‌ها نتایج این تحقیقات را به دستگاه قضایی ارجاع دهد. بروز سه موضوع فساد در یک روز آنقدر سر و صدا کرد که مردم این کشور آن را بزرگترین پرونده فساد در کشور بدانند.
پوشش رسانه ای بازداشت ها نیز تحریک آمیز بود، این در حالی بود که قبل از تحقیقات قضایی و اثبات اتهامات مطرح شده، اسامی و اسناد موجود به بیرون درز کرد که این خود یک جرم تلقی می شود.
واقعیت این است که این پرونده ها دست کم از شش ماه قبل آماده شده است، تاریخ برخی از عکس ها به سال 2009 باز می گردد، اما این افشاگری به تعویق افتاد تا اندکی قبل از انتخابات محلی شهرداری ها که چندی پیش برگزار شد، انجام شود.
احمد طاشقیتیران در آخرین مقاله خود در روزنامه بوگون وابسته به گولن نوشت که موضوع فساد تنها یک پرونده نیست، بلکه امتداد معرکه های دیگر در کشور است.
گولای گوکترک نویسنده لیبرال ترکیه نیز به ابعاد سیاسی این پرونده ها اشاره کرده و نوشت که زمانبندی و اهداف مورد نظر از این پرونده ها به دقت انتخاب شده است.
ندیم شینیر و احمد شیک دو روزنامه نگار مخالف دولت هستند که در ماجرای آرگنه کون زندانی هم شدند، اما آنها الان گروه گولن را در پشت پرده بازداشت خود می دانند و اعلام می کنند که یک گروه محرمانه در داخل پلیس وابسته به گولن بوده است.
جنگ نامحدودی که جماعت گولن علیه دولت اردوغان به راه انداخته، می تواند هزینه های زیادی برای این گروه داشته باشد، چرا که پرونده های قدیمی را نیز باز می کند و تیم گولن را زیر ذره بین قرار می دهد و برخی مواضع گولن در حمایت از اسرائیل در جریان کشتی مافی مرمره را بار دیگر به اذهان می آورد.
موضوع مهم دیگر در این کشمکش‌ها وجود بانک خلق در قلب این اتهامات بود، این در حالی است که این بانک از مهم ترین بانکهای دولتی ترکیه است که مسئول تحویل دلارهای ایران و عراق در ازای فروش نفت نیز هست، تحلیلگران اعتقاد دارند یکی از اهداف این طرح فشار بر این بانک برای تحریم بین المللی آن است. این در حالی است که پیشتر نیز آمریکا و لابی صهیونیستی از این بانک خواسته بودند تا تعاملات خود با ایران را متوقف کند. اما وزیر اقتصاد که فرزند وی نیز جزو بازداشتی‌ها بود، دو بار این درخواست را رد کرده است.
عوامل اختلافات حزب حاکم با جماعت خدمت
الف: هاکان فیدان
هاکان فیدان رئیس دستگاه اطلاعاتی ترکیه اولین عامل بروز اختلافات بین جماعت خدمت با جریان حاکم ترکیه شد، فیدان یا مرد مأموریت های سخت بنا به تعبیر رسانه‌های ترکیه که به اردوغان نیز نزدیک است، بعد از دریافت سمت خود که در پی حوادث کشتی مرمره روی داد، امیدهای جماعت خدمت را به که به دنبال تسلط بر سازمان اطلاعات ترکیه بود، به ناامیدی تبدیل کرد.
در زمان مداوای اردوغان در فوریه سال 2012 بحران سیاسی- قضایی در ترکیه ایجاد شد و دادستان ترکیه رئیس دستگاه اطلاعاتی و برخی دیگر از معاونان وی را به اتهام تماس با حزب جدایی طلب کارگران کردستان برای تحقیقات فرا خواند.
این اقدام بعد از افشای خبر دیدارهای عناصر اطلاعاتی ترکیه با تعدادی از رهبران این جریان در پایتخت نروژ صورت گرفت، چرا که سازمان اطلاعات ترکیه به دنبال ایجاد سازش کنونی با کردها بود. اما در آن زمان جماعت گولن خبر این دیدارها را فاش کرد. در آن زمان فیدان از حضور در دادگاه خودداری کرد و بعد دولت ترکیه قانونی را تصویب کرد که جز با اجازه کتبی رئیس جمهور، دادستانی اجازه احضار رئیس دستگاه اطلاعاتی را ندارد. همزمان فیدان از سوی برخی رسانه های غربی و وابسته به موساد به همکاری با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران نیز متهم شده است.
ب: مذاکرات سازش با کردها
فیدان در دوره خدمت در دفتر داود اوغلو در وزارت خارجه ترکیه و بعد از رسیدن به ریاست دستگاه اطلاعاتی ترکیه مذاکرات محرمانه ای را در اوسلو با رهبران حزب کارگران کردستان برای ایجاد آرامش و پایان دادن به درگیریهای مسلحانه بین دولت ترکیه با این مخالفان آغاز کرده بود. اما با علنی شدن این مذاکرات از سوی تیم گولن اتهاماتی علیه وی در مورد تماس با دشمن و فعالیت علیه امنیت ملی مطرح شد.
اردوغان با دخالت در این موضوع مانع از محاکمه فیدان شد و بعد از این اتفاق بسیاری از نیروهای امنیتی و دادستانی را از سمت خود عزل کرد و بسیاری دیگر را نیز به پست‌های کم اهمیت تر گمارد، تعداد زیادی از این عناصر وابسته به جماعت خدمت بودند.
ج: محاکمه سران ارتش:
با وجودی که ایلکر باشبوگ فرمانده سابق ستاد ارتش ترکیه در جریان ماجرای آرگنه کون به اتهام رهبری شبکه آرگنه کون به زندان انفرادی و حبس ابد متهم شد، اما پیشتر بارها از جماعت خدمت انتقاد کرده بود. اما گولن قبل از محاکمه باشبوگ مدعی شد که اردوغان برای تسویه حساب های شخصی وی را محاکمه می کند و اگر جای اردوغان بود، باشبوگ را آزاد می‌کرد.
ایلکر باشبوگ
د: حوادث میدان تقسیم:
بعد از آغاز درگیری ها در میدان تقسیم در مرکز استانبول و بعد از اینکه تظاهرات کنندگان بیشتر میدان های حیاتی در ترکیه را در اختیار خود گرفتند، اردوغان از توطئه ای بین المللی خبر داد که به دنبال وارد کردن هرج و مرج به داخل این کشور است. فتح الله گولن اظهارات اردوغان را در هرج و مرج طلب بودن تظاهرات کنندگان محکوم کرده و از نحوه تعامل دولت وی با تظاهرات کنندگان انتقاد کرد. با وجود اینکه عناصر وابسته به جماعت خدمت در اعتراضات مردمی ترکیه شرکت نداشتند، اما حوادث میدان تقسیم اوج خصومت بین دولت اردوغان با جماعت فتح الله گولن محسوب می شود.
البته بعد از پایان ناآرامی های ترکیه عبدالرحمان دیلیباق خبرنگار کهنه کار نزدیک به دولت اعلام کرد که اسنادی را در دست دارد که نشان می دهد جماعت خدمت با دو حزب اصلی مخالفان دولت برای ایجاد ناآرامی در ترکیه به توافق رسیده بودند و قرار بود در انتخابات آینده شهرداری‌ها برای براندازی دولت اردوغان با هم ائتلاف کنند.
ه:خوابگاه های دانشجویی مختلط
یکی دیگر از ابعاد اختلافات میان دو طرف خوابگاه های دانشجویی مختلط بود که در این راستا روزنامه زمان وابسته به جماعت گولن اعلام کرد که اردوغان در نشست داخلی کابینه اعلام کرده که با برپایی این خوابگاه ها مخالف است و باید آنها برچیده شوند، این موضوع جنجال زیادی در ترکیه ایجاد کرد و اختلافات زیادی بین اردوغان و بولنت آرینتچ نزدیکترین مشاورش ایجاد کرد.
فوتبال مختلط در ترکیه در اعتراض به قانون تفکیک خوابگاههای دانشجویی
طرف‌های درگیر در پرونده کشمکش در ترکیه
در مورد انگیزه‌های جماعت خدمت در ایجاد کشمکش با دولت ترکیه و طرف‌های درگیر در این پرونده می‌توان به برخی مسایل داخلی و خارجی اشاره کرد:
الف:مجموعه کوچ:
در دوره‌های قبل از حاکمیت اردوغان بر ترکیه و در دنیای رسانه و سیاست و مال در ترکیه سه گروه حکمرانی می‌کردند، اولین آنها فردی به نام جیم اوزان است که در مقابله با اردوغان شکست خورده و در دادگاه به صورت غیابی به 23 سال زندان محکوم شده است.
گروه دوم امپراتوری رسانه ای آیدین دوگان است. اردوغان از طریق دریافت مطالبات دولتی از وی او را تضعیف و مجبور کرد برخی موسسات رسانه ای خود را بفروشد. پرونده های فساد مختلفی نیز در مورد وی باز شد.
سومین گروه خانواده کوچ از ثروتمند ترین خانواده های ترکیه است که در بخش های مختلف اقتصاد این کشور از صنایع غذایی گرفته تا نظامی فعالیت دارد و رئیس کنونی این مجموعه مصطفی کوچ است که اختلافات علنی بین وی و دولت ترکیه از زمان درگیریهای میدان تقسیم به اوج رسیده و دولت وی را به تامین مالی و تحریک مردم در اعتراضات اخیر متهم کرده است.
سه ماه قبل اعلام شد که نشستی چهار جانبه با حضور سلیمان دمیرال رئیس جمهور سابق این کشور در دوره کودتاهای نظامی و رحیم کوچ پدر مصطفی کوچ و تایلان بیلغان عضو شورای اداری مجموعه دوگان برگزار شده است، در این شورا مصطفی ساری غول به عنوان فرد تاثیرگذار در مرحله آینده ترکیه معرفی شده و قرار بر این شد بود وی نمایندگی حزب ملت برای شهرداری استانبول و در مرحله بعد گزینه این جریان برای رسیدن به نخست وزیری باشد.
ب:حزب ملت:
مثلی در عرف سیاسی ترکیه وجود دارد که می گوید نزدیک ترین راه برای رسیدن به دولت در ترکیه از شهرداری استانبول می گذرد. جالب اینجاست که ساری غول رابطه خود را با جماعت گولن نزدیک تر کرده و مواضعی در همگرایی با این جریان اتخاذ می کند.
ج: نو محافظه کاران آمریکا
مرکز مطالعاتی الزیتونه نوشت: کمال کیلیچار اوغلو رئیس حزب ملت ترکیه بعد از رسیدن به این سمت و افتتاح مقر این حزب در واشنگتن گفت که در مرحله آینده سفرهای زیادی به آمریکا خواهد داشت. این موضع گیری حرف و حدیث های زیادی درمورد طرح آمریکا برای براندازی دولت اردوغان به دنبال داشت. گفته شد که آمریکا از توسعه روز افزون ترکیه نگران است و ضمن ائتلاف با جماعت گولن و حزب ملت می خواهد اردوغان و هاکان فیدان را براندازد.
در سالهای اخیر تلاش های آنها با دقت دنبال شده و رواج اصطلاحاتی چون سلطان اردوغان و رویای اردوغان در ایجاد خلافت عثمانی یا پوشش گسترده درگیریهای تابستان گذشته و گزارش های روتین علیه این کشور از جمله این فعالیت ها بوده است.
سناریوهای احتمالی آینده
با توجه به تحولات ترکیه می‌توان گفت این کشور در افق سیاسی خود در برابر یکی از گزینه های زیر قرار دارد:
اول: موضوع فساد که اخیرا فاش شده، تنها برگه در دست مخالفان است، به همین علت نمی تواند تاثیر زیادی داشته باشد، بویژه اینکه آزادی شهردار الفاتح تقریبا فرضیه فساد را برطرف کرد و فعالیت های هالک بانک نیز بیش از اینکه شبیه به فساد باشد، عرصه ای محرمانه برای همکاری های اقتصادی بین ایران و ترکیه بوده است. موضوع تغییرات دولتی در مورد دو تن از وزرایی که فرزندانشان در معرض اتهام فساد قرار داشتند، سومین سناریوی پرونده های فساد اخیر در ترکیه را نیز ناکام می‌گذارد.
دوم: ممکن است جماعت خدمت پرونده ای فساد دیگری را نیز در دست داشته باشد که وزن و حجم بیشتری نسبت به پرونده های قبل دارند، این بار دیگر تنها به عنوان پرونده ها نمی شود اکتفا کرد و باید محتوای آن بررسی شود. بیشتر مردم می دانند که مقداری فساد در داخل دولت ترکیه وجود دارد، اما این را هم می دانند که افشاگری های کنونی بیش از اینکه حقوقی باشد، سیاسی و تبلیغاتی است. به همین علت این موضوع نمی تواند تاثیر زیادی بر آراء حزب عدالت و توسعه داشته باشد، مگر اینکه موضوع فساد یکی از سران اصلی حاکم حزب مطرح باشد که این نیز مشکل است.
سوم: هرج و مرج: با شکست سناریوی فشار مردمی در حوادث میدان تقسیم و شکست احتمالی فشارهای تبلیغاتی در موضوع فساد، احتمال روی میز بودن گزینه هرج و مرج های خیابانی وجود دارد، این موضوع می تواند از طریق چند عملیات ترور از اعضای دولت یا مخالفان کلید بخورد، این سناریوی سابقه زیادی در ترکیه دارد و تقریبا با هر کودتای نظامی در کشور همراه بوده است.
روند تحولات نشان می دهد که دولت ترکیه به خود اطمینان دارد و اظهارات گولن نیز نشان می دهد که آنها ضربه سختی از تغییرات دستگاه های امنیتی خورده اند. به همین علت سناریوی اول واقعی‌تر به نظر می رسد.
دولتی ها معتقدند که جریان مخالف بین رادیکال های هوادار سعید النورسی و لیبرال ها شکاف به وجود آمده است، از سوی دیگر احتمال ائتلاف بین جماعت گولن با لائیک ها نیز ضعیف است، چرا که لائیک‌های ترکیه افراطی هستند و ائتلاف با یک گروه اسلام گرا را بر نمی تابند. آنها با توجه به شکست جماعت خدمت در انتخابات بروز کودتاهای نظامی را نیز بنا به علل متعدد بعید می دانند.
اما از سوی دیگر نگرانی‌هایی نیز در مورد عملکرد جریان حاکم وجود دارد که می توان در "فقدان ساختار درست و ستون فقرات حزب حاکم" و "فقدان بنگاه اقتصادی بزرگ حامی این جریان" آن را مطرح کرد. همچنین این حزب اسلام گرا هنوز به صورت دست در افکار عمومی ترک‌ها که صد سال با فرهنگ دین ستیزی عجین شده‌اند، جا نیفتاده است.
با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه این جماعت با آن ائتلاف اعلام نشده‌ای کرد. این جریان باعث شد امتیازهای زیادی نصیب گروه فتح الله گولن شود و در برابر رأی دادن به حزب حاکم برخی وزارتخانه ها و مدیریت ها را بعلاوه فعالیت آزادانه در کشور در دست بگیرد، اما این ائتلاف زیاد طول نکشید و در سالهای اخیر دامنه اختلافات آنها بالاتر رفت.
برخی اعتقاد دارند حزب عدالت و توسعه به علت اینکه دیگر نیازی به آراء جماعت گولن نمی بیند، ائتلاف را به هم زده، اما برخی دیگر پرونده جانشینی اردوغان در ریاست حزب یا رقابت قدرت در داخل آن را عامل بروز اختلافات می دانند. گروه سومی نیز هستند که معتقدند این جماعت گولن بود که با برخی اقدامات خود خشم تیم اردوغان را برافروخت.
فتح الله گولن
گولن رهبر این گروه که الان در آمریکا به سر می برد، دعوت اردوغان برای بازگشت به ترکیه بعد از حل و فصل اتهامات مطرح شده علیه وی را رد کرده و همواره اخباری از ارتباط تنگاتنگ وی با غرب منتشر می‌شود.
الف: گولن معتقد است دولت اردوغان در سالهای اخیر از روند اصلاحات و تقویت دموکراسی در کشور سرباز زده و در تدوین قانون اساسی جدید کشور نیز ناکام مانده است. رویکرد شرقی اردوغان و روگرایی از اتحادیه اروپا از دیگر عوامل این اختلافات است.
ب: تنش با اسرائیل و دور شدن از اردوگاه غرب، ترکیه را به ایران و روسیه نزدیکتر کرد و این به نفع گولن نبود.
ج: جماعت خدمت از رویکرد مجدد اردوغان به سیاست های نجم الدین اربکان و خروج از واقع گرایی در سیاست خارجی ترکیه و ماجراجویی در سوریه ومصر انتقاد می کند.
نجم الدین اربکان
ه: سیاست نزدیک شدن اردوغان به تهران از دیگر ابعاد این اختلافات بود، جماعت گولن مدعی است که باید نسبت به سیاست های فرقه گرایانه! تهران و اهداف توسعه طلبانه آن محتاطانه تر عمل کرد. درمقابل دولت ترکیه معتقد است که کاملا به دنبال سیاست‌های تهران نیست و اختلاف در مورد سوریه بهترین دلیل در این راستاست، تیم اردوغان در مقابل، گولن را به وابستگی به سیاست های آمریکا متهم کرده و می گوید اگر غیر از این است، چرا وی پنسیلوانیا را ترک نمی کند و به ترکیه باز نمی گردد؟
و: افزایش فشارهای دولت اردوغان بر گروه گولن و دور کردن آنها از مناصب مهم و بستن برخی مراکز آموزشی آنها. در مقابل دولت ترکیه معتقد است که تیم گولن می خواهد در دولت مشارکت داشته باشد، اما نمی خواهد مسئولیت های این مشارکت را بپذیرد. اردوغان اعتقاد دارد قدرتِ برگرفته از صندوق های رأی را نمی تواند به گروهی که در انتخابات نبوده است، واگذار کند و مناصب حساس را به جماعت خدمت بسپارد.
دولت ترکیه می گوید که در حاکمیت ده ساله خود بهترین شرایط را برای جماعت خدمت ایجاد کرده و مانع از تروریستی خواندن این گروه از سوی لائیک‌ها شده است. دولت بستن برخی مراکز آموزشی جماعت را نیز در راستای برنامه کاملی می داند که برای اصلاح آموزش عالی در این کشور طراحی شده بود.
فساد در دولت ترکیه؛ ابزار رقابت انتخاباتی
هیچ کس نمی‌تواند مدعی شود که انتظار رو شدن ابعاد سه پرونده گسترده فساد در دولت عدالت و توسعه در ترکیه را که حتی پسر وزیر کشور و فرزندان سایر وزرا و مصطفی دیمیر شهردار الفاتح و یکی از موسسان حزب حاکم در ترکیه را نیز شامل شد، پیش بینی می‌کرده است.
موضوع خطرناک دیگر وجود دولتی در داخل دولت ترکیه بود که می توانست حتی بدون اطلاع مدیران دستگاه های امنیتی این کشور تحقیقاتی را در طول ماهها در مورد یک موضوع انجام دهد و بدون اطلاع مدیران این مجموعه‌ها نتایج این تحقیقات را به دستگاه قضایی ارجاع دهد. بروز سه موضوع فساد در یک روز آنقدر سر و صدا کرد که مردم این کشور آن را بزرگترین پرونده فساد در کشور بدانند.
پوشش رسانه ای بازداشت ها نیز تحریک آمیز بود، این در حالی بود که قبل از تحقیقات قضایی و اثبات اتهامات مطرح شده، اسامی و اسناد موجود به بیرون درز کرد که این خود یک جرم تلقی می شود.
احمد طاشقیتیران در آخرین مقاله خود در روزنامه بوگون وابسته به گولن نوشت که موضوع فساد تنها یک پرونده نیست، بلکه امتداد معرکه های دیگر در کشور است.
گولای گوکترک نویسنده لیبرال ترکیه نیز به ابعاد سیاسی این پرونده ها اشاره کرده و نوشت که زمانبندی و اهداف مورد نظر از این پرونده ها به دقت انتخاب شده است.
ندیم شینیر و احمد شیک دو روزنامه نگار مخالف دولت هستند که در ماجرای آرگنه کون زندانی هم شدند، اما آنها الان گروه گولن را در پشت پرده بازداشت خود می دانند و اعلام می کنند که یک گروه محرمانه در داخل پلیس وابسته به گولن بوده است.
جنگ نامحدودی که جماعت گولن علیه دولت اردوغان به راه انداخته، می تواند هزینه های زیادی برای این گروه داشته باشد، چرا که پرونده های قدیمی را نیز باز می کند و تیم گولن را زیر ذره بین قرار می دهد و برخی مواضع گولن در حمایت از اسرائیل در جریان کشتی مافی مرمره را بار دیگر به اذهان می آورد.
موضوع مهم دیگر در این کشمکش‌ها وجود بانک خلق در قلب این اتهامات بود، این در حالی است که این بانک از مهم ترین بانکهای دولتی ترکیه است که مسئول تحویل دلارهای ایران و عراق در ازای فروش نفت نیز هست، تحلیلگران اعتقاد دارند یکی از اهداف این طرح فشار بر این بانک برای تحریم بین المللی آن است. این در حالی است که پیشتر نیز آمریکا و لابی صهیونیستی از این بانک خواسته بودند تا تعاملات خود با ایران را متوقف کند. اما وزیر اقتصاد که فرزند وی نیز جزو بازداشتی‌ها بود، دو بار این درخواست را رد کرده است.
عوامل اختلافات حزب حاکم با جماعت خدمت
الف: هاکان فیدان
هاکان فیدان رئیس دستگاه اطلاعاتی ترکیه اولین عامل بروز اختلافات بین جماعت خدمت با جریان حاکم ترکیه شد، فیدان یا مرد مأموریت های سخت بنا به تعبیر رسانه‌های ترکیه که به اردوغان نیز نزدیک است، بعد از دریافت سمت خود که در پی حوادث کشتی مرمره روی داد، امیدهای جماعت خدمت را به که به دنبال تسلط بر سازمان اطلاعات ترکیه بود، به ناامیدی تبدیل کرد.
این اقدام بعد از افشای خبر دیدارهای عناصر اطلاعاتی ترکیه با تعدادی از رهبران این جریان در پایتخت نروژ صورت گرفت، چرا که سازمان اطلاعات ترکیه به دنبال ایجاد سازش کنونی با کردها بود. اما در آن زمان جماعت گولن خبر این دیدارها را فاش کرد. در آن زمان فیدان از حضور در دادگاه خودداری کرد و بعد دولت ترکیه قانونی را تصویب کرد که جز با اجازه کتبی رئیس جمهور، دادستانی اجازه احضار رئیس دستگاه اطلاعاتی را ندارد. همزمان فیدان از سوی برخی رسانه های غربی و وابسته به موساد به همکاری با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران نیز متهم شده است.
ب: مذاکرات سازش با کردها
فیدان در دوره خدمت در دفتر داود اوغلو در وزارت خارجه ترکیه و بعد از رسیدن به ریاست دستگاه اطلاعاتی ترکیه مذاکرات محرمانه ای را در اوسلو با رهبران حزب کارگران کردستان برای ایجاد آرامش و پایان دادن به درگیریهای مسلحانه بین دولت ترکیه با این مخالفان آغاز کرده بود. اما با علنی شدن این مذاکرات از سوی تیم گولن اتهاماتی علیه وی در مورد تماس با دشمن و فعالیت علیه امنیت ملی مطرح شد.
ج: محاکمه سران ارتش:
با وجودی که ایلکر باشبوگ فرمانده سابق ستاد ارتش ترکیه در جریان ماجرای آرگنه کون به اتهام رهبری شبکه آرگنه کون به زندان انفرادی و حبس ابد متهم شد، اما پیشتر بارها از جماعت خدمت انتقاد کرده بود. اما گولن قبل از محاکمه باشبوگ مدعی شد که اردوغان برای تسویه حساب های شخصی وی را محاکمه می کند و اگر جای اردوغان بود، باشبوگ را آزاد می‌کرد.
ایلکر باشبوگ
بعد از آغاز درگیری ها در میدان تقسیم در مرکز استانبول و بعد از اینکه تظاهرات کنندگان بیشتر میدان های حیاتی در ترکیه را در اختیار خود گرفتند، اردوغان از توطئه ای بین المللی خبر داد که به دنبال وارد کردن هرج و مرج به داخل این کشور است. فتح الله گولن اظهارات اردوغان را در هرج و مرج طلب بودن تظاهرات کنندگان محکوم کرده و از نحوه تعامل دولت وی با تظاهرات کنندگان انتقاد کرد. با وجود اینکه عناصر وابسته به جماعت خدمت در اعتراضات مردمی ترکیه شرکت نداشتند، اما حوادث میدان تقسیم اوج خصومت بین دولت اردوغان با جماعت فتح الله گولن محسوب می شود.
البته بعد از پایان ناآرامی های ترکیه عبدالرحمان دیلیباق خبرنگار کهنه کار نزدیک به دولت اعلام کرد که اسنادی را در دست دارد که نشان می دهد جماعت خدمت با دو حزب اصلی مخالفان دولت برای ایجاد ناآرامی در ترکیه به توافق رسیده بودند و قرار بود در انتخابات آینده شهرداری‌ها برای براندازی دولت اردوغان با هم ائتلاف کنند.
ه:خوابگاه های دانشجویی مختلط
یکی دیگر از ابعاد اختلافات میان دو طرف خوابگاه های دانشجویی مختلط بود که در این راستا روزنامه زمان وابسته به جماعت گولن اعلام کرد که اردوغان در نشست داخلی کابینه اعلام کرده که با برپایی این خوابگاه ها مخالف است و باید آنها برچیده شوند، این موضوع جنجال زیادی در ترکیه ایجاد کرد و اختلافات زیادی بین اردوغان و بولنت آرینتچ نزدیکترین مشاورش ایجاد کرد.
فوتبال مختلط در ترکیه در اعتراض به قانون تفکیک خوابگاههای دانشجویی
در مورد انگیزه‌های جماعت خدمت در ایجاد کشمکش با دولت ترکیه و طرف‌های درگیر در این پرونده می‌توان به برخی مسایل داخلی و خارجی اشاره کرد:
الف:مجموعه کوچ:
در دوره‌های قبل از حاکمیت اردوغان بر ترکیه و در دنیای رسانه و سیاست و مال در ترکیه سه گروه حکمرانی می‌کردند، اولین آنها فردی به نام جیم اوزان است که در مقابله با اردوغان شکست خورده و در دادگاه به صورت غیابی به 23 سال زندان محکوم شده است.
گروه دوم امپراتوری رسانه ای آیدین دوگان است. اردوغان از طریق دریافت مطالبات دولتی از وی او را تضعیف و مجبور کرد برخی موسسات رسانه ای خود را بفروشد. پرونده های فساد مختلفی نیز در مورد وی باز شد.
سومین گروه خانواده کوچ از ثروتمند ترین خانواده های ترکیه است که در بخش های مختلف اقتصاد این کشور از صنایع غذایی گرفته تا نظامی فعالیت دارد و رئیس کنونی این مجموعه مصطفی کوچ است که اختلافات علنی بین وی و دولت ترکیه از زمان درگیریهای میدان تقسیم به اوج رسیده و دولت وی را به تامین مالی و تحریک مردم در اعتراضات اخیر متهم کرده است.
ب:حزب ملت:
مثلی در عرف سیاسی ترکیه وجود دارد که می گوید نزدیک ترین راه برای رسیدن به دولت در ترکیه از شهرداری استانبول می گذرد. جالب اینجاست که ساری غول رابطه خود را با جماعت گولن نزدیک تر کرده و مواضعی در همگرایی با این جریان اتخاذ می کند.
ج: نو محافظه کاران آمریکا
مرکز مطالعاتی الزیتونه نوشت: کمال کیلیچار اوغلو رئیس حزب ملت ترکیه بعد از رسیدن به این سمت و افتتاح مقر این حزب در واشنگتن گفت که در مرحله آینده سفرهای زیادی به آمریکا خواهد داشت. این موضع گیری حرف و حدیث های زیادی درمورد طرح آمریکا برای براندازی دولت اردوغان به دنبال داشت. گفته شد که آمریکا از توسعه روز افزون ترکیه نگران است و ضمن ائتلاف با جماعت گولن و حزب ملت می خواهد اردوغان و هاکان فیدان را براندازد.
در سالهای اخیر تلاش های آنها با دقت دنبال شده و رواج اصطلاحاتی چون سلطان اردوغان و رویای اردوغان در ایجاد خلافت عثمانی یا پوشش گسترده درگیریهای تابستان گذشته و گزارش های روتین علیه این کشور از جمله این فعالیت ها بوده است.
با توجه به تحولات ترکیه می‌توان گفت این کشور در افق سیاسی خود در برابر یکی از گزینه های زیر قرار دارد:
اول: موضوع فساد که اخیرا فاش شده، تنها برگه در دست مخالفان است، به همین علت نمی تواند تاثیر زیادی داشته باشد، بویژه اینکه آزادی شهردار الفاتح تقریبا فرضیه فساد را برطرف کرد و فعالیت های هالک بانک نیز بیش از اینکه شبیه به فساد باشد، عرصه ای محرمانه برای همکاری های اقتصادی بین ایران و ترکیه بوده است. موضوع تغییرات دولتی در مورد دو تن از وزرایی که فرزندانشان در معرض اتهام فساد قرار داشتند، سومین سناریوی پرونده های فساد اخیر در ترکیه را نیز ناکام می‌گذارد.
دوم: ممکن است جماعت خدمت پرونده ای فساد دیگری را نیز در دست داشته باشد که وزن و حجم بیشتری نسبت به پرونده های قبل دارند، این بار دیگر تنها به عنوان پرونده ها نمی شود اکتفا کرد و باید محتوای آن بررسی شود. بیشتر مردم می دانند که مقداری فساد در داخل دولت ترکیه وجود دارد، اما این را هم می دانند که افشاگری های کنونی بیش از اینکه حقوقی باشد، سیاسی و تبلیغاتی است. به همین علت این موضوع نمی تواند تاثیر زیادی بر آراء حزب عدالت و توسعه داشته باشد، مگر اینکه موضوع فساد یکی از سران اصلی حاکم حزب مطرح باشد که این نیز مشکل است.
روند تحولات نشان می دهد که دولت ترکیه به خود اطمینان دارد و اظهارات گولن نیز نشان می دهد که آنها ضربه سختی از تغییرات دستگاه های امنیتی خورده اند. به همین علت سناریوی اول واقعی‌تر به نظر می رسد.
دولتی ها معتقدند که جریان مخالف بین رادیکال های هوادار سعید النورسی و لیبرال ها شکاف به وجود آمده است، از سوی دیگر احتمال ائتلاف بین جماعت گولن با لائیک ها نیز ضعیف است، چرا که لائیک‌های ترکیه افراطی هستند و ائتلاف با یک گروه اسلام گرا را بر نمی تابند. آنها با توجه به شکست جماعت خدمت در انتخابات بروز کودتاهای نظامی را نیز بنا به علل متعدد بعید می دانند.
اما از سوی دیگر نگرانی‌هایی نیز در مورد عملکرد جریان حاکم وجود دارد که می توان در "فقدان ساختار درست و ستون فقرات حزب حاکم" و "فقدان بنگاه اقتصادی بزرگ حامی این جریان" آن را مطرح کرد. همچنین این حزب اسلام گرا هنوز به صورت دست در افکار عمومی ترک‌ها که صد سال با فرهنگ دین ستیزی عجین شده‌اند، جا نیفتاده است.