به گزارش مشرق، در ماه های اخیر، موضوع ضرورت افزایش واردات بنزین و همچنین قطع تولید بنزین تولیدی توسط پتروشیمی‌های کشور جهت کاهش آلودگی های زیست محیطی از سوی برخی از مسئولین کشور، کارشناسان و رسانه‌ها به صورت جدی مطرح شده است و این در حالی است که برخی دیگر از مسئولین کشور، کارشناسان و رسانه‌ها اعتقاد دارند بنزین وارداتی تفاوت چندانی از لحاظ کیفیت و آلایندگی با بنزین پتروشیمی ندارد و یا حتی کیفیت پایین تر و آلایندگی بیشتری نسبت به آن دارد.
اخیرا (سوم اردیبهشت) شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران در بیانیه‌ای به دفاع از کیفیت بنزین وارداتی در مقایسه با بنزین پتروشیمی ها پرداخته است و بنزین پتروشیمی ها را آلاینده خوانده است.
در بخشی از این بیانیه درباره کیفیت بنزین پتروشیمی آمده است: «براساس آمار شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی، ریفرمیت دریافتی از پتروشیمی ها دارای آروماتیک 60 تا 70 درصد و بنزن حدود 6 تا 10 درصد است که بعد از اختلاط با دیگر مولفه های بنزین و تنظیم مشخصات آن مطابق با استاندارد فعلی به بازار عرضه می شود محصولات بعضی از پتروشیمی‌های تولید کننده ریفرمیت مدتی است با تغییر و اصلاح فرایند، با آروماتیک حدود 60 - 55 درصد و بنزن حدود 2 درصد عرضه می شود که البته کاهش بنزن موجب کاهش اکتان محصول نهایی به کمتر از 93 شده است. ضمن آن که ریفرمیت دریافتی از دیگر پتروشیمی های فعال در تامین بنزین از اکتان مناسب برخوردار نبوده و در موارد زیادی اکتان محصول آنها حتی کمتر از 84 است و این در حالی است که میبایستی عدد اکتان آن برای تحویل باید حداقل 95 باشد».
در بخشی دیگر از این بیانیه درباره کیفیت بنزین وارداتی آمده است: «در حال حاضر قسمت اعظم بنزین سوپر وارداتی از جنوب کشور دارای مشخصات آروماتیک 39 درصد، بنزن 1.9 درصد و دارای اکتان 95 است که چنانچه ملاحظه می شود این محصول در قیاس با ریفرمیت‌های دریافتی از پتروشیمیها در شرایط مطلوب‌تری قرار دارد» و نهایتاً نیز اینچنین نتیجه گیری شده است: «با توجه به آنچه اشاره شد و بر مبنای اصول مبرهن رعایت مزیتهای نسبی، جایگزینی واردات بنزین مطابق استاندارد یورو 4 به میزان مورد نیاز به جای دریافت ریفرمیت از پتروشیمی ها مطابق یک برنامه ریزی اصولی و با رعایت جوانب مختلف زیست محیطی و اقتصادی انجام شده است»
همچنین در این بیانیه آمده است که قیمت هر تن ریفرمیت (بنزین) پتروشیمی در مقایسه با قیمت بنزین وارداتی با اکتان 95 حدود 100 تا 145 دلار بیشتر است.
مقایسه کیفیت، قیمت و آلایندگی بنزین پتروشیمی با بنزین وارداتی
حال مناسب است با نگاهی دقیق تر به این موضوع، از لحاظ کیفیت و آلایندگی و قیمت بنزین پتروشیمی را با بنزین وارداتی مقایسه کنیم:
از مرداد 89 و همزمان با اجرایی شدن تحریم فروش بنزین به ایران توسط آمریکا، برخی از مجتمع های پتروشیمی آروماتیکی کشور ( پتروشیمی های آروماتیکی بندر امام، بوعلی سینا و نوری) بخشی از ظرفیت خود را به تامین بنزین (ریفرمیت) مورد نیاز کشور اختصاص دادند و اقدام به تولید بنزین نمودند.
آنالیز کیفی 4 محموله بنزین تحویلی از پتروشیمی نوری (به عنوان تولید کننده 70 درصد بنزین پتروشیمی در کشور) به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران (اسفند 92 و فروردین 93) در جدول 1 آمده است. (این آنالیزها مربوط به یکی از واحدهای پتروشیمی کشور است که تولید کننده بخش اعظم بنزین پتروشیمی در کشور محسوب می‌شود) براساس این آنالیزها که به تایید اداره کل نظارت بر صادرات و مبادلات مواد نفتی (به عنوان سازمانی حاکمیتی و زیر نظر مستقیم وزیر نفت) رسیده است، عدد اکتان بنزین پتروشیمی ها، بالای 97 و میزان بنزن آن نیز کمتر از 2 درصد است.
آنالیز کیفی 4 محموله از بنزین پتروشیمیها (اسفند 92 و فروردین 93)
از آنجایی که گوگرد به عنوان سم کاتالیست‌های واحد تبدیل کاتالیستی است و قطعاً باید جداسازی شود، میزان ترکیبات گوگردی موجود در بنزین پتروشیمی ها نیز بسیار اندک بوده و نزدیک به صفر است.
با این وجود، بخشی از بنزین مورد نیاز کشور که از طریق واردات تأمین می‌شود که از کیفیت مناسبی برخوردار نیست. آنالیزهای کیفی محموله‌های مختلف بنزین وارداتی در نیمه دوم سال گذشته (محموله های 1 و 2) و همچنین آنالیز رسمی اعلام شده برای بخش اعظم بنزین سوپر وارداتی از جنوب کشور توسط شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران در اطلاعیه اخیر (محموله 3)، نشاندهنده پایین بودن کیفیت این بنزین در مقایسه با بنزین پتروشیمی ها و همچنین غیر استاندارد بودن این بنزین‌ها (استاندارد یورو 4 اتحادیه اروپا) را نشان می‌دهد.
همانطور که در جدول 2 مشاهده می شود برخلاف ادعای شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران مبنی بر واردات بنزین یورو 4 در سال گذشته، بخش اعظم بنزین وارداتی نه تنها از استانداردهای یورو 4 برخوردار نمی باشد بلکه حتی کیفیت پایین تری نیز در مقایسه با بنزین پتروشیمیها دارند. بر همین اساس تحقق وعده‌های شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران و سازمان حفاظت محیط زیست درباره واردات بنزین یورو 5 با قطع تولید بنزین پتروشیمی در سال جاری، بعید به نظر می رسد.
از طرف دیگر، هرچند قیمت بنزین پتروشیمی اندکی بیشتر از بنزین وارداتی است (کمتر از 50 دلار در هر تن) ولی نکات مختلفی وجود دارد که دلالت بر ارزانتر بودن بنزین پتروشیمیها از لحاظ قیمت تمام شده در مقایسه با بنزین وارداتی برای دولت دارند که عبارتند از:
الف) کیفیت و حجم
از طرفی براساس آنالیزهای کیفی اشاره شده، متوسط عدد اکتان بنزین وارداتی 95 می باشد ولی متوسط عدد اکتان بنزین پتروشیمیها بالای 97 است و حتی توانایی تولید بنزین پتروشیمی با اکتان بالای 100 نیز وجود دارد و از طرف دیگر، وزارت نفت از بنزین وارداتی و بنزین پتروشیمیها جهت بهبود کیفیت بنزین پالایشگاه‌ها و افزایش عدد اکتان آنها ( به عنوان اکتان افزا) استفاده می کند.
بر همین اساس، برای رسیدن به میزان مشخصی از استاندارد کیفی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران جهت عرضه بنزین به جایگاه‌های سوخت، حجم بیشتری از بنزین وارداتی در مقایسه با بنزین پتروشیمیها باید با بنزین تولیدی پالایشگاه‌ها ترکیب شود تا کیفیت بنزین قابلیت عرضه به بازار را داشته باشد. به عبارت دیگر، چون بنزین پتروشیمیها دارای عدد اکتان بالاتری نسبت به بنزین وارداتی هستند، حجم کمتری از آنها جهت بهبود کیفی بنزین پالایشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و لذا هزینه کمتری از محل استفاده از بنزین پتروشیمیها بر دولت وارد می‌شود.
ب) تحریم
با جدی شدن تحریم‌های غرب علیه کشور از اواخر سال 90، کلیه کشتی‌ها و بیمه‌های مربوط به آنها از ارائه خدمات به ایران خودداری کردند و به تبع آن اجاره کشتی و بیمه آن، تبدیل به یکی از چالش‌های اصلی واردات و صادرات کشور شد. این چالش برای کشتی‌های حمل مواد مایع مانند نفت خام، محصولات پتروشیمی و بخصوص بنزین هزینه‌های سنگینی را برای کشور به دنبال داشته است، به‌گونه‌ای که قیمت تمام‌شده بنزین وارداتی با لحاظ شدن هزینه‌های بیمه و حمل و نقل بخصوص در شرایط تحریم از بنزین پتروشیمیها قطعاً بیشتر می‌شود.
ج) نحوه تامین
نحوه تامین بنزین وارداتی یا بنزین پتروشیمی ها نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. دولت جهت واردات بنزین هم باید از دلاری استفاده کند که با توجه به شرایط تحریم، جهت تامین آن در مضیغه است و هم محموله‌های وارداتی بنزین به صورت تک‌محموله و اسپات خریداری می‌شوند و هیچ قرارداد و تضمین مدت‌داری درباره خرید این محموله‌ها بخصوص با توجه به عدم لغو تحریم بنزینی ایران توسط آمریکا وجود ندارد.
حال آن‌که دولت بنزین را از واحدهای پتروشیمیها با قراردادهای بلند مدت و به صورت تهاتر با خوراک دریافتی پتروشیمی های آروماتیکی (میعانات گازی) تحویل می‌گیرد و دولت نیازی به استفاده از دلار برای تأمین این بنزین ندارد. به نظر می رسد به جای وابسته سازی کشور به واردات پرریسک حجم بالای بنزین از یک کشور یا یک پالایشگاه خاص خارجی برای تهاتر پول‌های بلوکه شده نفت کشور در بانک‌های خارجی، می‌توان از این امکان تهاتر در راستای خرید تجهیزات و ملزومات اساسی کشور و تکمیل پروژه‌های پالایشگاهی استفاده کرد.
جمع بندی
با توجه به بالاتر بودن کیفیت (عدد اکتان) و پایین تر بودن آلایندگی (مقدار بنزن و گوگرد) بخش عمده بنزین پتروشیمیها (بنزین تولیدی در پتروشیمی نوری) نسبت به بخش عمده بنزین‌های وارداتی و همچنین تفاوت اندک قیمت بنزین پتروشیمی ها و بنزین وارداتی در شرایط عادی بازار، حذف بنزین پتروشیمیها به بهانه افزایش کیفیت و کاهش آلایندگی بنزین مصرفی داخلی توجیه مناسبی ندارد و غیرمنطقی به نظر می رسد. البته باید یادآوری کرد که استفاده از بنزین پتروشیمیها ابزاری «موقت» برای گذر از شرایط نامطلوب صنعت پالایشی کشور تا رسیدن به خودکفایی و صادرات بنزین به حساب می آید.
اخیرا (سوم اردیبهشت) شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران در بیانیه‌ای به دفاع از کیفیت بنزین وارداتی در مقایسه با بنزین پتروشیمی ها پرداخته است و بنزین پتروشیمی ها را آلاینده خوانده است.
در بخشی از این بیانیه درباره کیفیت بنزین پتروشیمی آمده است: «براساس آمار شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی، ریفرمیت دریافتی از پتروشیمی ها دارای آروماتیک 60 تا 70 درصد و بنزن حدود 6 تا 10 درصد است که بعد از اختلاط با دیگر مولفه های بنزین و تنظیم مشخصات آن مطابق با استاندارد فعلی به بازار عرضه می شود محصولات بعضی از پتروشیمی‌های تولید کننده ریفرمیت مدتی است با تغییر و اصلاح فرایند، با آروماتیک حدود 60 - 55 درصد و بنزن حدود 2 درصد عرضه می شود که البته کاهش بنزن موجب کاهش اکتان محصول نهایی به کمتر از 93 شده است. ضمن آن که ریفرمیت دریافتی از دیگر پتروشیمی های فعال در تامین بنزین از اکتان مناسب برخوردار نبوده و در موارد زیادی اکتان محصول آنها حتی کمتر از 84 است و این در حالی است که میبایستی عدد اکتان آن برای تحویل باید حداقل 95 باشد».
در بخشی دیگر از این بیانیه درباره کیفیت بنزین وارداتی آمده است: «در حال حاضر قسمت اعظم بنزین سوپر وارداتی از جنوب کشور دارای مشخصات آروماتیک 39 درصد، بنزن 1.9 درصد و دارای اکتان 95 است که چنانچه ملاحظه می شود این محصول در قیاس با ریفرمیت‌های دریافتی از پتروشیمیها در شرایط مطلوب‌تری قرار دارد» و نهایتاً نیز اینچنین نتیجه گیری شده است: «با توجه به آنچه اشاره شد و بر مبنای اصول مبرهن رعایت مزیتهای نسبی، جایگزینی واردات بنزین مطابق استاندارد یورو 4 به میزان مورد نیاز به جای دریافت ریفرمیت از پتروشیمی ها مطابق یک برنامه ریزی اصولی و با رعایت جوانب مختلف زیست محیطی و اقتصادی انجام شده است»
همچنین در این بیانیه آمده است که قیمت هر تن ریفرمیت (بنزین) پتروشیمی در مقایسه با قیمت بنزین وارداتی با اکتان 95 حدود 100 تا 145 دلار بیشتر است.
مقایسه کیفیت، قیمت و آلایندگی بنزین پتروشیمی با بنزین وارداتی
حال مناسب است با نگاهی دقیق تر به این موضوع، از لحاظ کیفیت و آلایندگی و قیمت بنزین پتروشیمی را با بنزین وارداتی مقایسه کنیم:
از مرداد 89 و همزمان با اجرایی شدن تحریم فروش بنزین به ایران توسط آمریکا، برخی از مجتمع های پتروشیمی آروماتیکی کشور ( پتروشیمی های آروماتیکی بندر امام، بوعلی سینا و نوری) بخشی از ظرفیت خود را به تامین بنزین (ریفرمیت) مورد نیاز کشور اختصاص دادند و اقدام به تولید بنزین نمودند.
آنالیز کیفی 4 محموله بنزین تحویلی از پتروشیمی نوری (به عنوان تولید کننده 70 درصد بنزین پتروشیمی در کشور) به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران (اسفند 92 و فروردین 93) در جدول 1 آمده است. (این آنالیزها مربوط به یکی از واحدهای پتروشیمی کشور است که تولید کننده بخش اعظم بنزین پتروشیمی در کشور محسوب می‌شود) براساس این آنالیزها که به تایید اداره کل نظارت بر صادرات و مبادلات مواد نفتی (به عنوان سازمانی حاکمیتی و زیر نظر مستقیم وزیر نفت) رسیده است، عدد اکتان بنزین پتروشیمی ها، بالای 97 و میزان بنزن آن نیز کمتر از 2 درصد است.
آنالیز کیفی 4 محموله از بنزین پتروشیمیها (اسفند 92 و فروردین 93)
از آنجایی که گوگرد به عنوان سم کاتالیست‌های واحد تبدیل کاتالیستی است و قطعاً باید جداسازی شود، میزان ترکیبات گوگردی موجود در بنزین پتروشیمی ها نیز بسیار اندک بوده و نزدیک به صفر است.
با این وجود، بخشی از بنزین مورد نیاز کشور که از طریق واردات تأمین می‌شود که از کیفیت مناسبی برخوردار نیست. آنالیزهای کیفی محموله‌های مختلف بنزین وارداتی در نیمه دوم سال گذشته (محموله های 1 و 2) و همچنین آنالیز رسمی اعلام شده برای بخش اعظم بنزین سوپر وارداتی از جنوب کشور توسط شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران در اطلاعیه اخیر (محموله 3)، نشاندهنده پایین بودن کیفیت این بنزین در مقایسه با بنزین پتروشیمی ها و همچنین غیر استاندارد بودن این بنزین‌ها (استاندارد یورو 4 اتحادیه اروپا) را نشان می‌دهد.
آنالیز کیفی 3 محموله از بنزین وارداتی و مقایسه با استاندارد یورو 4 (نیمه دوم سال 92)
همانطور که در جدول 2 مشاهده می شود برخلاف ادعای شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران مبنی بر واردات بنزین یورو 4 در سال گذشته، بخش اعظم بنزین وارداتی نه تنها از استانداردهای یورو 4 برخوردار نمی باشد بلکه حتی کیفیت پایین تری نیز در مقایسه با بنزین پتروشیمیها دارند. بر همین اساس تحقق وعده‌های شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران و سازمان حفاظت محیط زیست درباره واردات بنزین یورو 5 با قطع تولید بنزین پتروشیمی در سال جاری، بعید به نظر می رسد.
از طرف دیگر، هرچند قیمت بنزین پتروشیمی اندکی بیشتر از بنزین وارداتی است (کمتر از 50 دلار در هر تن) ولی نکات مختلفی وجود دارد که دلالت بر ارزانتر بودن بنزین پتروشیمیها از لحاظ قیمت تمام شده در مقایسه با بنزین وارداتی برای دولت دارند که عبارتند از:
الف) کیفیت و حجم
از طرفی براساس آنالیزهای کیفی اشاره شده، متوسط عدد اکتان بنزین وارداتی 95 می باشد ولی متوسط عدد اکتان بنزین پتروشیمیها بالای 97 است و حتی توانایی تولید بنزین پتروشیمی با اکتان بالای 100 نیز وجود دارد و از طرف دیگر، وزارت نفت از بنزین وارداتی و بنزین پتروشیمیها جهت بهبود کیفیت بنزین پالایشگاه‌ها و افزایش عدد اکتان آنها ( به عنوان اکتان افزا) استفاده می کند.
بر همین اساس، برای رسیدن به میزان مشخصی از استاندارد کیفی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران جهت عرضه بنزین به جایگاه‌های سوخت، حجم بیشتری از بنزین وارداتی در مقایسه با بنزین پتروشیمیها باید با بنزین تولیدی پالایشگاه‌ها ترکیب شود تا کیفیت بنزین قابلیت عرضه به بازار را داشته باشد. به عبارت دیگر، چون بنزین پتروشیمیها دارای عدد اکتان بالاتری نسبت به بنزین وارداتی هستند، حجم کمتری از آنها جهت بهبود کیفی بنزین پالایشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و لذا هزینه کمتری از محل استفاده از بنزین پتروشیمیها بر دولت وارد می‌شود.
ب) تحریم
با جدی شدن تحریم‌های غرب علیه کشور از اواخر سال 90، کلیه کشتی‌ها و بیمه‌های مربوط به آنها از ارائه خدمات به ایران خودداری کردند و به تبع آن اجاره کشتی و بیمه آن، تبدیل به یکی از چالش‌های اصلی واردات و صادرات کشور شد. این چالش برای کشتی‌های حمل مواد مایع مانند نفت خام، محصولات پتروشیمی و بخصوص بنزین هزینه‌های سنگینی را برای کشور به دنبال داشته است، به‌گونه‌ای که قیمت تمام‌شده بنزین وارداتی با لحاظ شدن هزینه‌های بیمه و حمل و نقل بخصوص در شرایط تحریم از بنزین پتروشیمیها قطعاً بیشتر می‌شود.
ج) نحوه تامین
نحوه تامین بنزین وارداتی یا بنزین پتروشیمی ها نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. دولت جهت واردات بنزین هم باید از دلاری استفاده کند که با توجه به شرایط تحریم، جهت تامین آن در مضیغه است و هم محموله‌های وارداتی بنزین به صورت تک‌محموله و اسپات خریداری می‌شوند و هیچ قرارداد و تضمین مدت‌داری درباره خرید این محموله‌ها بخصوص با توجه به عدم لغو تحریم بنزینی ایران توسط آمریکا وجود ندارد.
حال آن‌که دولت بنزین را از واحدهای پتروشیمیها با قراردادهای بلند مدت و به صورت تهاتر با خوراک دریافتی پتروشیمی های آروماتیکی (میعانات گازی) تحویل می‌گیرد و دولت نیازی به استفاده از دلار برای تأمین این بنزین ندارد. به نظر می رسد به جای وابسته سازی کشور به واردات پرریسک حجم بالای بنزین از یک کشور یا یک پالایشگاه خاص خارجی برای تهاتر پول‌های بلوکه شده نفت کشور در بانک‌های خارجی، می‌توان از این امکان تهاتر در راستای خرید تجهیزات و ملزومات اساسی کشور و تکمیل پروژه‌های پالایشگاهی استفاده کرد.
جمع بندی
با توجه به بالاتر بودن کیفیت (عدد اکتان) و پایین تر بودن آلایندگی (مقدار بنزن و گوگرد) بخش عمده بنزین پتروشیمیها (بنزین تولیدی در پتروشیمی نوری) نسبت به بخش عمده بنزین‌های وارداتی و همچنین تفاوت اندک قیمت بنزین پتروشیمی ها و بنزین وارداتی در شرایط عادی بازار، حذف بنزین پتروشیمیها به بهانه افزایش کیفیت و کاهش آلایندگی بنزین مصرفی داخلی توجیه مناسبی ندارد و غیرمنطقی به نظر می رسد. البته باید یادآوری کرد که استفاده از بنزین پتروشیمیها ابزاری «موقت» برای گذر از شرایط نامطلوب صنعت پالایشی کشور تا رسیدن به خودکفایی و صادرات بنزین به حساب می آید.