گروه فرهنگی مشرق - حجت‌الاسلام رضا مهکام عضو هیأت علمی مؤسسه اخلاق و تربیت درباره «اصول و مؤلفه‌های فرزندآوری و فرزندپروری در اسلام» به خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس گفت: اگر بخواهیم درباره مؤلفه‌های فرزند‌پروری در اسلام صحبت کنیم مؤلفه‌های زیادی وجود دارد اما مهمترین مؤلفه کرامت، صمیمیت و قاطعیت است.
 
* کرامت یعنی: بروز رفتارهای شخصیت‌دهنده به فرزند در تعامل با آنها
 
نویسنده کتاب «خانه‌گریزى دختران» عنوان کرد: در روان‌شناسی اسلامی منظور از کرامت این است که ما به بچه احترام بگذاریم، حرمت او را حفظ کنیم رفتارها، رفتارهایی شخصیت‌دهنده و رفتارهایی باشد که فرد در تعامل با والدینش احساس کند جایگاهی دارد و این احترام می‌تواند تأثیر بسیار بالایی بر کرامت نفسانی او داشته باشد. همچنین «صمیمیت» به معنای احساس محبت کردن است؛ والدین می‌توانند محبت خویش را در برخورد با کودک خود نشان دهند، از این رو بیشتر والدین محبت کافی برای فرزند دارند اما در ابراز آن مشکل دارند.
 
مدیر سنجش و ارزیابی علمی اساتید مؤسسه امام خمینی(ره) در توضیح «قاطعیت» به عنوان سومین عامل اثرگذار در فرزندپروری اسلامی خاطرنشان کرد: قاطعیت بدین معنا است که فرد در عین صمیمیت و محبت، از وظیفه والدین خویش که اجرای قوانین در منزل است و می‌تواند فرزندان را کنترل کند، استفاده کند. و در اینجاست که تفاوت افراد قاطع با افراد پرخاشگر اینجا مشخص می‌شود که افراد قاطع بدون اینکه پرخاش کنند و فریاد بزنند به راحتی از فرزندشان می‌خواهند که وظایفش را به درستی انجام دهد اما افراد پرخاشگر نمی‌‌توانند این کار را انجام دهند لذا تا می‌آیند تغییر وضعیت دهند شدیداً دچار پرخاشگری، تندی و رفتار تحریک‌کننده می‌شوند.
 
نویسنده کتاب «خانه‌گریزى دختران» به بیان روایتی از حضرت رسول(ص) در خصوص ایجاد فضای صمیمیت پرداخت و گفت: روزی نوزادی را نزد حضرت رسول اکرم (ص) می‌آورند تا حضرت در گوش او اذان بگویند، زمانی که این بچه را در آغوش پیامبر(ص) می‌گذارند بچه در دامان پیامبر ادرار می‌کند کنیزی که در آنجا حضور داشت به محض مشاهده این صحنه برای جلوگیری از آلوده شدن لباس رسول اکرم(ص) فوراً بچه را از بغل حضرت می‌کشد و آن بچه شروع به گریه کردن می‌کند.
 
* در فرآیند روابط عاطفی نباید با کودک تندی کرد
 
مهکام اظهار داشت: خطابی که پیامبر اکرم(ص) نسبت به این کنیز دارد این است، ایشان می‌فرمایند: ادراری که اگر روی لباس من می‌ریخت با چند قطره آب پاک می‌شد اما غباری که بر دل این بچه نشست را با چه چیزی می‌توانی پاک کنی؟! بنابراین پیامبر(ص) به نکته ظریفی اشاره داشتند که در فرآیند ارتباط عاطفی، نباید به بچه فشار آید، نباید با تندی با او رفتار شود.
 
وی با بیان اینکه از این روایت می‌توان چند نکته کاربردی به دست آورد، ابراز داشت: نکته نخست اینکه ما از صمیمیت به عنوان فاکتور فشار برای فرزندمان استفاده نکنیم؛ برخی از والدین زمانی که می‌خواهند فرزند‌شان را به انجام یک کار خوب وادار کنند، می‌گویند اگر شیطنت کنی مامان تو نیستم یا اگر این کار بد را انجام دهی دیگر فلان شیء را برای تو نمی‌خرم.
 
* هیچگاه والدین از فاکتور «صمیمیت» در ترک یک رفتار زشت استفاده نکنند
 
این پژوهشگر و روانشناس دینی تصریح کرد: توصیه‌های اسلامی ما این است که به هیچ وجه از فاکتور صمیمیت به عنوان فاکتور و اهرم فشار در وادار کردن کودک به برخی از رفتارها استفاده نکنیم و تأکید می‌کنم کودک به هر حال توسط پدر و مادر دوست داشته شود و اگر کار بدی هم مرتکب شد پدر و مادر بچه نگویند که تو را دوست نداریم اگر هم صحبت از دوست داشتن یا دوست نداشتن می‌کنیم، دوست داشته شدن کاری باشد و بگوییم این کار یا رفتاری که انجام دادی بد بود اما تو هنوز محبوب قلب‌ ما هستی و ما تو را دوست داریم. یعنی از فاکتور دوست داشتن به عنوان سلاحی برای کنار گذاشتن بچه استفاده نشود و این مسئله بسیار مهم است اما بعضی از والدین چنین رفتار می‌کنند.
 
وی افزود: نکته دیگری که در روایات ما وجود دارد، این است که بدترین پدران ما پدرانی هستند که در واقع نیکی و خوبی را نسبت به فرزندانشان در حد افراط دارند و از طرف دیگر برخی هم اصلاً محبتی نسبت به فرزند خود بروز نمی‌دهند. بنابراین ما باید در ارائه محبت به فرزندانمان سعی کنیم حد متوسطی در نظر بگیریم که نه زیاده‌روی باشد و نه اینکه کم بگذاریم؛ لذا ما در صمیمیت و محبت‌ها، پایداری داشته باشیم و این طور نباشد بعضی وقت‌ها که حالمان خوب است وقتی بچه سراغ ما می‌آید او را نوازش می‌کنیم و می‌بوسیم و تحویلش می‌گیریم و یک روز هم اگر حال نداشته باشیم برخورد خیلی تندی از ما سر بزند و با بی‌میلی، بی‌اعتنایی و بی‌حالی، فرآیند عاطفی کودک رقم بخورد بلکه باید فرآیند ارائه صمیمیت، روند مشخصی داشته باشد.
 
این استاد حوزه و دانشگاه، از دیگر مسائلی که باید در فرزندپروری مورد توجه قرار گیرد را داشتن انصاف و عدالت در محبت کردن به تمام فرزندان برشمرد و گفت: بعضی وقت‌ها بدون اینکه خبر داشته باشیم ناخودآگاه یک فرزندی که مهربان‌تر، سر و زبان‌ دار‌تر، باهوش‌تر، مهربان‌تر و یا زیباتر است و یا اینکه در یک مسابقاتی توانسته رتبه بالایی به دست آورد، بدون اینکه خودمان خبر داشته باشیم به او محبت و توجه بیشتری بکنیم و این باعث می‌شود در سایر فرزندان، احساس مورد‌ ظلم واقع شدن، تبعیض قائل شدن ایجاد شود. در روایات اسلامی تأکید شده که والدین سعی کنند عدالت را رعایت کرده و و فرزندانتان را به یک اندازه دوست بدارید.
 
* عاطفه و محبت؛ دو مؤلفه‌ای که در جامعه مورد غفلت واقع شده‌اند
 
نویسنده کتاب «خانه گریزى دختران» در پاسخ به این پرسش که کدام خلاء اجتماعی باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد و ما نسبت به آن غفلت داشته‌ایم، اظهار داشت: فکر می‌کنم فاکتور محبت و عاطفه باشد متأسفانه بسیاری از والدین در ارتباطی که با فرزندان دارند به ویژه در شهرهای بزرگ، به یک فرآیندی از روز‌مرگی افتاده‌اند که صبح تا شب برای فرزند خود می‌دوند تا امکانات مادی زیادی را برای او فراهم کنند یا خانواده‌هایی که فقیر بوده و درگیر و دار آن هستند تا حداقل‌هایی از معاش را تأمین کنند، گروه دیگری از خانواده‌ها هم پولدار هستند اما باز هم فکر می‌کنند وظیفه‌ اصلی‌شان این است که بتوانند تمام امکانات مالی را برای فرزندان خود فراهم کنند و آینده کودک خود را با به دست آوردن املاک، تأمین کنند، که این مسئله باعث می‌شود که به لحاظ جسمانی و مادی به فرزندانشان رسیده اما به لحاظ عاطفی به آنها توجهی نداشته باشند لذا این عدم توجه به فرزند و عدم ارضای نیازهای عاطفی فرزندان یکی از مشکلات جامعه امروزی ما به شمار می‌رود.
 
مهکام تصریح کرد: بسیاری از خانواده‌های مذهبی و متدین، به نیازهای عاطفی فرزندان خود توجه کافی ندارند و این فرزندی که تشنه محبت پدر و مادر است آرام آرام از نظر عاطفی از این پدر و مادر جدا می‌شود و پایگاه عاطفی خویش را بیرون از منزل جست‌وجو می‌کند و افرادی غیر از خانواده، می‌توانند در این شرایط با یک سرمایه‌گذاری کم عاطفی نسبت به این کودک یا نوجوان را متعلق به خود دانسته، تفکرات و باورهایش را شکل دهند و معمولاً گفته می‌شود انسان اسیر محبت و عاطفه است از این رو وقتی یک نفر، توانست عاطفه یک فردی را به دست آورد به راحتی می‌تواند روی عقاید و باورهای او اثر‌گذارد.
 
وی یادآور شد: وقتی والدین این فاکتور بزرگ و مهم را از دست بدهند دیگر نمی‌توانند در فضای تربیتی حرفی برای گفتن داشته باشند و خودشان با دست خودشان مهمترین ابزار و وسیله جذب فرزندشان با راندن فرزند از دست می‌دهند، بنابراین افراد ناباب که همیشه خوراک‌های غیرفرهنگی و غیردینی همراه دارند فرزندان این خانواده‌ها را جذب این فضاها می‌کنند و تازه در این زمان است که پدر و مادرها دچار تنش‌ و سردرگمی‌ شده و بیان می‌کنند که سرانجام کارهایی که برای فرزندانمان انجام دادیم، و زحمات فراوانی که برای پیشرفت آنها متحمل شدیم، همگی به باد فنا رفته و فرزندشان علی‌رغم تلاش‌های بسیار، به طور ناصحیح پرورش یافته است.