ویژه نامه ضیافت مشرق - در حدیثی از امام باقرالعلوم(ع) به خطبه ای از امیرالمؤمنین(ع) در آغاز ماه رمضان اشاره شده است که متن و ترجمه آن بدین شرح است:
الإمام الباقر عن آبائه عليهم السلام: خَطَبَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام في أوَّلِ يَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ في مَسجِدِ الكوفَةِ ، فَحَمِدَ اللّه َ بِأَفضَلِ الحَمدِ وأشرَفِها وأبلَغِها ، وأثنى عَلَيهِ بِأَحسَنِ الثَّناءِ ، وصَلّى عَلى مُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ صلى الله عليه و آله ، ثُمَّ قالَ : «أيُّهَا النّاسُ ، إنَّ هذَا الشَّهرَ شَهرٌ فَضَّلَهُ اللّه ُ عَلى سائِرِ الشُّهورِ كَفَضلِنا أهلَ البَيتِ عَلى سائِرِ النّاسِ ؛ وهُوَ شَهرٌ يُفَتَّحُ فيهِ أبوابُ السَّماءِ وأبوابُ الرَّحمَةِ ، ويُغَلَّقُ فيهِ أبوابُ النِّيرانِ ؛ وهُوَ شَهرٌ يُسمَعُ فيهِ النِّداءُ ، ويُستَجابُ فيهِ الدُّعاءُ ، ويُرحَمُ فيهِ البُكاءُ ؛ وهُوَ شَهرٌ فيهِ لَيلَةٌ نَزَلَتِ المَلائِكَةُ فيها مِنَ السَّماءِ ؛ فَتُسَلِّمُ عَلَى الصّائِمينَ وَالصّائِماتِ بِإِذنِ رَبِّهِم إلى مَطلَعِ الفَجرِ ، وهِيَ لَيلَةُ القَدرِ ؛ قُدِّرَ فيها وِلايَتي قَبلَ أن خُلِقَ آدَمُ عليه السلام بِأَلفَي عامٍ ، صِيامُ يَومِها أفضَلُ مِن صِيامِ ألفِ شَهرٍ ، وَالعَمَلُ فيها أفضَلُ مِنَ العَمَلِ في ألفِ شَهرٍ . أيُّهَا النّاسُ ، إنَّ شُموسَ شَهرِ رَمَضانَ لَتَطلُعُ عَلَى الصّائِمينَ وَالصّائِماتِ ، وإنَّ أقمارَهُ لَيَطلُعُ ۲ عَلَيهِم بِالرَّحمَةِ ، وما مِن يَومٍ ولَيلَةٍ مِنَ الشَّهرِ إلاّ وَالبِرُّ مِنَ اللّه ِ تَعالى يَتَناثَرُ مِنَ السَّماءِ عَلى هذِهِ الاُمَّةِ ، فَمَن ظَفِرَ مِن نِثارِ اللّه ِ بِدُرَّةٍ كَرُمَ عَلَى اللّه ِ يَومَ يَلقاها ، وما كَرُمَ عَبدٌ عَلَى اللّه ِ إلاّ جَعَلَ الجَنَّةَ مَثواهُ . عِبادَ اللّه ِ ، إنَّ شَهرَكُم لَيسَ كَالشُّهورِ ؛ أيّامُهُ أفضَلُ الأَيّامِ ، ولَياليهِ أفضَلُ اللَّيالي ، وساعاتُهُ أفضَلُ السّاعاتِ ؛ هُوَ شَهرٌ الشَّياطينُ فيهِ مَغلولَةٌ مَحبوسَةٌ ؛ هُوَ شَهرٌ يَزيدُ اللّه ُ فيهِ الأَرزاقَ وَالآجالَ ، ويَكتُبُ فيهِ وَفدَ بَيتِهِ ؛ وهُوَ شَهرٌ يُقبَلُ أهلُ الإِيمانِ بِالمَغفِرَةِ وَالرِّضوانِ ، وَالرَّوحِ وَالرَّيحانِ ، ومَرضاةِ المَلِكِ الدَّيّانِ . أيُّهَا الصّائِمُ ، تَدَبَّر أمرَكَ ؛ فَإِنَّكَ في شَهرِكَ هذا ضَيفُ رَبِّكَ ، اُنظُر كَيفَ تَكونُ في لَيلِكَ ونَهارِكَ؟ وكَيفَ تَحفَظُ جَوارِحَكَ عَن مَعاصي رَبِّكَ؟ اُنظُر ألاّ تَكونَ بِاللَّيلِ نائِما وبِالنَّهارِ غافِلاً ؛ فَيَنقَضِيَ شَهرُكَ وقَد بَقِيَ عَلَيكَ وِزرُكَ ؛ فَتَكونَ عِندَ استيفاءِ الصّائِمينَ اُجورَهُم مِنَ الخاسِرينَ ، وعِندَ فَوزِهِم بِكَرامَةِ مَليكِهِم مِنَ المَحرومينَ ، وعِندَ سَعادَتِهِم بِمُجاوَرَةِ رَبِّهِم مِنَ المَطرودينَ . أيُّهَا الصّائِمُ ، إن طُرِدتَ عَن بابِ مَليكِكَ فَأَيَ بابٍ تَقصِدُ؟ وإن حَرَمَكَ رَبُّكَ فَمَن ذَا الَّذي يَرزُقُكَ؟ وإن أهانَكَ فَمَن ذَا الَّذي يُكرِمُكَ؟ وإن أذَلَّكَ فَمَن ذَا الَّذي يُعِزُّكَ؟ وإن خَذَلَكَ فَمَن ذَا الَّذي يَنصُرُكَ؟ وإن لَم يَقبَلكَ في زُمرَةِ عَبيدِهِ فَإِلى مَن تَرجِعُ بِعُبودِيَّتِكَ؟ وإن لَم يُقِلكَ عَثرَتَكَ فَمَن تَرجو لِغُفرانِ ذُنوبِكَ؟ وإن طالَبَكَ بِحَقِّهِ فَماذا يَكونُ حُجَّتُكَ؟ أيُّهَا الصّائِمُ ، تَقَرَّب إلَى اللّه ِ بِتِلاوَةِ كِتابِهِ في لَيلِكَ ونَهارِكَ ؛ فَإِنَّ كِتابَ اللّه ِ شافِعٌ مُشَفَّعٌ يَشفَعُ يَومَ القِيامَةِ لِأَهلِ تِلاوَتِهِ ، فَيَعلونَ دَرَجاتِ الجَنَّةِ بِقِراءَةِ آياتِهِ . بَشِّر أيُّهَا الصّائِمُ ! فَإِنَّكَ في شَهرٍ صِيامُكَ فيهِ مَفروضٌ ، ونَفَسُكَ فيهِ تَسبيحٌ ، ونَومُكَ فيهِ عِبادَةٌ ، وطاعَتُكَ فيهِ مَقبولَةٌ ، وذُنوبُكَ فيهِ مَغفورَةٌ ، وأصواتُكَ فيهِ مَسموعَةٌ ، ومُناجاتُكَ فيهِ مَرحومَةٌ . ولَقَد سَمِعتُ حَبيبي رَسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يَقولُ : «إنَّ للّه ِِ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ عِندَ فِطرِ كُلِّ لَيلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ عُتَقاءَ مِنَ النّارِ لا يَعلَمُ عَدَدَهُم إلاَّ اللّه ُ هُوَ في عِلمِ الغَيبِ عِندَهُ ، فَإِذا كانَ آخِرُ لَيلَةٍ مِنهُ أعتَقَ فيها مِثلَ ما أعتَقَ في جَميعِهِ» . فَقامَ إلَيهِ رَجُلٌ مِن هَمدانَ فَقالَ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، زِدنا مِمّا حَدَّثَكَ بِهِ حَبيبُكَ في شَهرِ رَمَضانَ . فَقالَ : «نَعَم ، سَمِعتُ أخي وَابنَ عَمّي رَسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يَقولُ : مَن صامَ شَهرَ رَمَضانَ فَحَفِظَ فيهِ نَفسَهُ مِنَ المَحارِمِ دَخَلَ الجَنَّةَ» . قالَ الهَمدانِيُ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، زِدنا مِمّا حَدَّثَكَ بِهِ أخوكَ وَابنُ عَمِّكَ في شَهرِ رَمَضانَ . قالَ : «نَعَم ، سَمِعتُ خَليلي رَسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يَقولُ : مَن صامَ رَمَضانَ إيمانا وَاحتِسابا دَخَلَ الجَنَّةَ» . قالَ الهَمدانِيُّ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، زِدنا مِمّا حَدَّثَكَ بِهِ خَليلُكَ في هذَا الشَّهرِ . فَقالَ : «نَعَم ، سَمِعتُ سَيِّدَ الأَوَّلينَ وَالآخِرينَ رَسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يَقولُ : مَن صامَ رَمَضانَ فَلَم يُفطِر في شَيءٍ مِن لَياليهِ عَلى حَرامٍ دَخَلَ الجَنَّةَ» . فَقالَ الهَمدانِيُّ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، زِدنا مِمّا حَدَّثَكَ بِهِ سَيِّدُ الأَوَّلينَ وَالآخِرينَ في هذَا الشَّهرِ . فَقالَ : «نَعَم ، سَمِعتُ أفضَلَ الأَنبِياءِ وَالمُرسَلينَ وَالمَلائِكَةِ المُقَرَّبينَ يَقولُ : إنَّ سَيِّدَ الوَصِيِّينَ يُقتَلُ في سَيِّدِ الشُّهورِ . فَقُلتُ : يا رَسولَ اللّه ِ ، وما سَيِّدُ الشُّهورِ ، ومَن سَيِّدُ الوَصِيِّينَ؟ قالَ : أمّا سَيِّدُ الشُّهورِ فَشَهرُ رَمَضانَ ، وأمّا سَيِّدُ الوَصِيِّينَ فَأَنتَ يا عَلِيُّ . فَقُلتُ : يا رَسولَ اللّه ِ ، فَإِنَّ ذلِكَ لَكائِنٌ؟ قالَ : إي ورَبّي ، إنَّهُ يَنبَعِثُ أشقى اُمَّتي شَقيقُ عاقِرِ ناقَةِ ثَمودَ ، ثُمَّ يَضرِبُكَ ضَربَةً عَلى فَرقِكَ تُخضَبُ مِنها لِحيَتُكَ» . فَأَخَذَ النّاسُ بِالبُكاءِ وَالنَّحيبِ . فَقَطَعَ عليه السلام خُطبَتَهُ ونَزَلَ .
امام باقر (ع) به نقل از پدران بزرگوارش عليهم السلام فرمود: امیرالمؤمنین عليه السلام در اوّلين روز ماه رمضان در مسجد كوفه خطبه خواند . پس خدا را به بهترين ستايش و برترين و رساترين ثنا ستود و بر پيامبرش محمّد صلى الله عليه و آله درود فرستاد. سپس فرمود : «اى مردم! اين ماه ، ماهى است كه خداوند ، آن را بر ماه هاى ديگر برترى داده است، مانند برترى ما اهل بيت بر ديگر مردم و آن، ماهى است كه درهاى آسمان و درهاى رحمت، در آن گشوده مى شوند و درهاى آتش در آن بسته مى گردند و ماهى است كه در آن ندا شنيده مى شود و دعا مستجاب مى گردد و گريه مورد ترحّم قرار مى گيرد.
ماهى است كه در آن، شبى وجود دارد كه فرشتگان از آسمان فرود آمده ، بر مردان و زنان روزه دار ، به اذن پروردگارشان تا طلوع سپيده سلام مى دهند و آن شب، شب قدر است. دو هزار سال پيش از آن كه آدم عليه السلام آفريده شود ، ولايت من در آن شب، مقدّر شد. روزه گرفتن آن، برتر از روزه دارى هزار ماه است و عمل در آن، برتر از عمل در هزار ماه است. اى مردم! خورشيد ماه رمضان بر مردان و زنان روزه دار ، با رحمت مى تابد و ماه آن با رحمت بر آنان نورافشانى مى كند و هيچ روز و شبى از اين ماه نيست، مگر آنكه پروردگار متعال، بر سر اين امّت، نيكى مى افشاند. پس هر كس از ريزش نعمت الهى ذرّه اى بهره مند گردد ، در روز ديدارش با خدا، نزد خداوند ، گرامى خواهد بود و هيچ بنده اى نزد خدا گرامى نگردد ، مگر آنكه خداوند ، بهشت را جايگاه او قرار مى دهد.
بندگان خدا! اين ماه شما، همچون ديگر ماهها نيست. روزهايش برترين روزهاست و شب هايش برترين شب ها و ساعاتش برترين ساعات است. آن، ماهى است كه شيطان ها در آن در بند و زندانى اند ؛ ماهى كه خداوند در آن ، روزى ها و اجل ها را مى افزايد و ميهمانان خانه اش را مى نويسد؛ ماهى كه اهل ايمان با آمرزش و رضاى الهى ، با شادى و نعمت هاى الهى ، و با خشنودى فرمانرواى دادگر و توانا ، پذيرفته مى شوند.
اى روزه دار! در كار خويش نيك بنگر، كه در اين ماه ، ميهمان پروردگار خويش هستى. بنگر كه در شب و روزت چگونه اى و چگونه اعضاى خود را از نافرمانى خدا حفظ مى كنى. بنگر تا مبادا شب در خواب باشى و روز در غفلت ؛ پس اين ماه بر تو بگذرد و بار گناهت همچنان بر دوشت مانده باشد؛ پس آنگاه كه روزه داران پاداش هاى خود را مى گيرند ، تو از زيانكاران باشى و آنگاه كه به كرامت فرمانرواى خويش نايل مى شوند، از محرومان گردى و آنگاه كه به همسايگى با پروردگارشان سعادتمند مى شوند ، تو از طردشدگان باشى!
اى روزه دار! اگر از درگاه صاحبت رانده شوى، به كدام درگاه روى خواهى آورد؟ و اگر پروردگارت محروم سازد ، كيست كه روزى ات دهد؟ و اگر تو را خوار شمرد، كيست كه اكرامت كند؟ و اگر ذليلت ساخت، كيست كه عزّتت بخشد؟ و اگر تو را وا گذاشت ، كيست كه يارى ات كند؟ و اگر تو را در جمع بندگانش نپذيرفت، بندگى ات را به آستان چه كس خواهى برد؟ و اگر از خطايت در نگذشت، براى آمرزش گناهانت به كه اميد خواهى بست؟ و اگر حقّ خويش را از تو طلبيد، حجّت تو چه خواهد بود؟
اى روزه دار! در شب و روزت با تلاوت كتاب خدا، به او تقرّب بجوى، كه همانا كتاب خدا ، شفيعى است كه روز قيامت، شفاعتش براى قرآن خوانان پذيرفته است و با خواندن آيات آن، از درجه هاى بهشت بالا مى روند . مژده اى روزه دار! تو در ماهى هستى كه روزه دارى ات در آن، واجب، نَفَس كشيدنت در آن، تسبيح، خُفتنت در آن، عبادت، طاعتت در آن، پذيرفته، گناهانت در آن، آمرزيده، صداهايت در آن، شنيده شده و مناجات در آن ، مورد ترحّم است.
از حبيبم پيامبر خدا شنيدم كه مى فرمود : خداوند متعال را در هنگام افطار هر شب ماه رمضان، آزادشدگانى از آتش است كه شمار آنان را كسى جز خداوند نمى داند . شمار آنان ، نزد او در علم غيب است . پس چون آخرين شب اين ماه شود ، خداوند به شمار همه كسانى كه در تمام اين ماه آزاد كرده ، آزاد خواهد نمود ».
مردى از قبيله هَمْدان برخاست و گفت : اى امير مؤمنان! از آنچه حبيب تو درباره ماه رمضان فرمود ، بيشتر بگو . فرمود : «باشد! شنيدم كه برادر و پسر عمويم ، پيامبر خدا ، مى فرمود : هر كس ماه رمضان را روزه بدارد و خود را در اين ماه از حرام ها نگه دارد ، وارد بهشت مى شود » . آن مرد هَمْدانى گفت : اى امير مؤمنان! از آنچه برادر و پسر عمويت درباره ماه رمضان فرمود ، بيشتر بگو . فرمود : «باشد ! شنيدم كه دوستم پيامبر خدا مى فرمود : هر كس از روى ايمان و به خاطر اجر الهى ، [ماه ]رمضان را روزه بدارد ، وارد بهشت مى شود ».
مرد هَمْدانى گفت: اى امير مؤمنان! از آنچه دوستت درباره اين ماه فرمود ، بيشتر بگو . فرمود : «باشد! شنيدم كه سَرور اوّلين و آخرين ، پيامبر خدا مى فرمود : هر كس [ماه] رمضان را روزه بدارد و در شب هاى آن حرام نخورد ، وارد بهشت مى شود » . مرد هَمْدانى گفت: اى امير مؤمنان! از آنچه سرور اوّلين و آخرين با تو درباره اين ماه گفت ، بيشتر بگو . فرمود : «باشد ! شنيدم كه برترينِ پيامبران و فرستادگان و فرشتگان مقرّب مى فرمود : همانا سَرور اوصيا، در سَرور ماه ها كشته مى شود. گفتم: اى پيامبر خدا! سرور ماه ها ، كدام است و سرور اوصيا كيست؟ فرمود : امّا سرور ماه ها ، ماه رمضان است و امّا سرور اوصيا ، تويى ، اى على! . گفتم : اى پيامبر خدا! آيا چنين خواهد شد؟ فرمود : آرى، به پروردگارم سوگند! همانا نگون بخت ترينِ امّت من ، برادرِ پى كننده ناقه ثمود ، برمى خيزد و ضربتى بر فرق سرت مى زند كه محاسنت از خون آن ، رنگين مى شود » . پس مردم شروع به گريه و شيون كردند . على عليه السلام خطبه اش را به پايان برد و فرود آمد.
الإمام الباقر عن آبائه عليهم السلام: خَطَبَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام في أوَّلِ يَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ في مَسجِدِ الكوفَةِ ، فَحَمِدَ اللّه َ بِأَفضَلِ الحَمدِ وأشرَفِها وأبلَغِها ، وأثنى عَلَيهِ بِأَحسَنِ الثَّناءِ ، وصَلّى عَلى مُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ صلى الله عليه و آله ، ثُمَّ قالَ : «أيُّهَا النّاسُ ، إنَّ هذَا الشَّهرَ شَهرٌ فَضَّلَهُ اللّه ُ عَلى سائِرِ الشُّهورِ كَفَضلِنا أهلَ البَيتِ عَلى سائِرِ النّاسِ ؛ وهُوَ شَهرٌ يُفَتَّحُ فيهِ أبوابُ السَّماءِ وأبوابُ الرَّحمَةِ ، ويُغَلَّقُ فيهِ أبوابُ النِّيرانِ ؛ وهُوَ شَهرٌ يُسمَعُ فيهِ النِّداءُ ، ويُستَجابُ فيهِ الدُّعاءُ ، ويُرحَمُ فيهِ البُكاءُ ؛ وهُوَ شَهرٌ فيهِ لَيلَةٌ نَزَلَتِ المَلائِكَةُ فيها مِنَ السَّماءِ ؛ فَتُسَلِّمُ عَلَى الصّائِمينَ وَالصّائِماتِ بِإِذنِ رَبِّهِم إلى مَطلَعِ الفَجرِ ، وهِيَ لَيلَةُ القَدرِ ؛ قُدِّرَ فيها وِلايَتي قَبلَ أن خُلِقَ آدَمُ عليه السلام بِأَلفَي عامٍ ، صِيامُ يَومِها أفضَلُ مِن صِيامِ ألفِ شَهرٍ ، وَالعَمَلُ فيها أفضَلُ مِنَ العَمَلِ في ألفِ شَهرٍ . أيُّهَا النّاسُ ، إنَّ شُموسَ شَهرِ رَمَضانَ لَتَطلُعُ عَلَى الصّائِمينَ وَالصّائِماتِ ، وإنَّ أقمارَهُ لَيَطلُعُ ۲ عَلَيهِم بِالرَّحمَةِ ، وما مِن يَومٍ ولَيلَةٍ مِنَ الشَّهرِ إلاّ وَالبِرُّ مِنَ اللّه ِ تَعالى يَتَناثَرُ مِنَ السَّماءِ عَلى هذِهِ الاُمَّةِ ، فَمَن ظَفِرَ مِن نِثارِ اللّه ِ بِدُرَّةٍ كَرُمَ عَلَى اللّه ِ يَومَ يَلقاها ، وما كَرُمَ عَبدٌ عَلَى اللّه ِ إلاّ جَعَلَ الجَنَّةَ مَثواهُ . عِبادَ اللّه ِ ، إنَّ شَهرَكُم لَيسَ كَالشُّهورِ ؛ أيّامُهُ أفضَلُ الأَيّامِ ، ولَياليهِ أفضَلُ اللَّيالي ، وساعاتُهُ أفضَلُ السّاعاتِ ؛ هُوَ شَهرٌ الشَّياطينُ فيهِ مَغلولَةٌ مَحبوسَةٌ ؛ هُوَ شَهرٌ يَزيدُ اللّه ُ فيهِ الأَرزاقَ وَالآجالَ ، ويَكتُبُ فيهِ وَفدَ بَيتِهِ ؛ وهُوَ شَهرٌ يُقبَلُ أهلُ الإِيمانِ بِالمَغفِرَةِ وَالرِّضوانِ ، وَالرَّوحِ وَالرَّيحانِ ، ومَرضاةِ المَلِكِ الدَّيّانِ . أيُّهَا الصّائِمُ ، تَدَبَّر أمرَكَ ؛ فَإِنَّكَ في شَهرِكَ هذا ضَيفُ رَبِّكَ ، اُنظُر كَيفَ تَكونُ في لَيلِكَ ونَهارِكَ؟ وكَيفَ تَحفَظُ جَوارِحَكَ عَن مَعاصي رَبِّكَ؟ اُنظُر ألاّ تَكونَ بِاللَّيلِ نائِما وبِالنَّهارِ غافِلاً ؛ فَيَنقَضِيَ شَهرُكَ وقَد بَقِيَ عَلَيكَ وِزرُكَ ؛ فَتَكونَ عِندَ استيفاءِ الصّائِمينَ اُجورَهُم مِنَ الخاسِرينَ ، وعِندَ فَوزِهِم بِكَرامَةِ مَليكِهِم مِنَ المَحرومينَ ، وعِندَ سَعادَتِهِم بِمُجاوَرَةِ رَبِّهِم مِنَ المَطرودينَ . أيُّهَا الصّائِمُ ، إن طُرِدتَ عَن بابِ مَليكِكَ فَأَيَ بابٍ تَقصِدُ؟ وإن حَرَمَكَ رَبُّكَ فَمَن ذَا الَّذي يَرزُقُكَ؟ وإن أهانَكَ فَمَن ذَا الَّذي يُكرِمُكَ؟ وإن أذَلَّكَ فَمَن ذَا الَّذي يُعِزُّكَ؟ وإن خَذَلَكَ فَمَن ذَا الَّذي يَنصُرُكَ؟ وإن لَم يَقبَلكَ في زُمرَةِ عَبيدِهِ فَإِلى مَن تَرجِعُ بِعُبودِيَّتِكَ؟ وإن لَم يُقِلكَ عَثرَتَكَ فَمَن تَرجو لِغُفرانِ ذُنوبِكَ؟ وإن طالَبَكَ بِحَقِّهِ فَماذا يَكونُ حُجَّتُكَ؟ أيُّهَا الصّائِمُ ، تَقَرَّب إلَى اللّه ِ بِتِلاوَةِ كِتابِهِ في لَيلِكَ ونَهارِكَ ؛ فَإِنَّ كِتابَ اللّه ِ شافِعٌ مُشَفَّعٌ يَشفَعُ يَومَ القِيامَةِ لِأَهلِ تِلاوَتِهِ ، فَيَعلونَ دَرَجاتِ الجَنَّةِ بِقِراءَةِ آياتِهِ . بَشِّر أيُّهَا الصّائِمُ ! فَإِنَّكَ في شَهرٍ صِيامُكَ فيهِ مَفروضٌ ، ونَفَسُكَ فيهِ تَسبيحٌ ، ونَومُكَ فيهِ عِبادَةٌ ، وطاعَتُكَ فيهِ مَقبولَةٌ ، وذُنوبُكَ فيهِ مَغفورَةٌ ، وأصواتُكَ فيهِ مَسموعَةٌ ، ومُناجاتُكَ فيهِ مَرحومَةٌ . ولَقَد سَمِعتُ حَبيبي رَسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يَقولُ : «إنَّ للّه ِِ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ عِندَ فِطرِ كُلِّ لَيلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ عُتَقاءَ مِنَ النّارِ لا يَعلَمُ عَدَدَهُم إلاَّ اللّه ُ هُوَ في عِلمِ الغَيبِ عِندَهُ ، فَإِذا كانَ آخِرُ لَيلَةٍ مِنهُ أعتَقَ فيها مِثلَ ما أعتَقَ في جَميعِهِ» . فَقامَ إلَيهِ رَجُلٌ مِن هَمدانَ فَقالَ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، زِدنا مِمّا حَدَّثَكَ بِهِ حَبيبُكَ في شَهرِ رَمَضانَ . فَقالَ : «نَعَم ، سَمِعتُ أخي وَابنَ عَمّي رَسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يَقولُ : مَن صامَ شَهرَ رَمَضانَ فَحَفِظَ فيهِ نَفسَهُ مِنَ المَحارِمِ دَخَلَ الجَنَّةَ» . قالَ الهَمدانِيُ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، زِدنا مِمّا حَدَّثَكَ بِهِ أخوكَ وَابنُ عَمِّكَ في شَهرِ رَمَضانَ . قالَ : «نَعَم ، سَمِعتُ خَليلي رَسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يَقولُ : مَن صامَ رَمَضانَ إيمانا وَاحتِسابا دَخَلَ الجَنَّةَ» . قالَ الهَمدانِيُّ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، زِدنا مِمّا حَدَّثَكَ بِهِ خَليلُكَ في هذَا الشَّهرِ . فَقالَ : «نَعَم ، سَمِعتُ سَيِّدَ الأَوَّلينَ وَالآخِرينَ رَسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يَقولُ : مَن صامَ رَمَضانَ فَلَم يُفطِر في شَيءٍ مِن لَياليهِ عَلى حَرامٍ دَخَلَ الجَنَّةَ» . فَقالَ الهَمدانِيُّ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، زِدنا مِمّا حَدَّثَكَ بِهِ سَيِّدُ الأَوَّلينَ وَالآخِرينَ في هذَا الشَّهرِ . فَقالَ : «نَعَم ، سَمِعتُ أفضَلَ الأَنبِياءِ وَالمُرسَلينَ وَالمَلائِكَةِ المُقَرَّبينَ يَقولُ : إنَّ سَيِّدَ الوَصِيِّينَ يُقتَلُ في سَيِّدِ الشُّهورِ . فَقُلتُ : يا رَسولَ اللّه ِ ، وما سَيِّدُ الشُّهورِ ، ومَن سَيِّدُ الوَصِيِّينَ؟ قالَ : أمّا سَيِّدُ الشُّهورِ فَشَهرُ رَمَضانَ ، وأمّا سَيِّدُ الوَصِيِّينَ فَأَنتَ يا عَلِيُّ . فَقُلتُ : يا رَسولَ اللّه ِ ، فَإِنَّ ذلِكَ لَكائِنٌ؟ قالَ : إي ورَبّي ، إنَّهُ يَنبَعِثُ أشقى اُمَّتي شَقيقُ عاقِرِ ناقَةِ ثَمودَ ، ثُمَّ يَضرِبُكَ ضَربَةً عَلى فَرقِكَ تُخضَبُ مِنها لِحيَتُكَ» . فَأَخَذَ النّاسُ بِالبُكاءِ وَالنَّحيبِ . فَقَطَعَ عليه السلام خُطبَتَهُ ونَزَلَ .
امام باقر (ع) به نقل از پدران بزرگوارش عليهم السلام فرمود: امیرالمؤمنین عليه السلام در اوّلين روز ماه رمضان در مسجد كوفه خطبه خواند . پس خدا را به بهترين ستايش و برترين و رساترين ثنا ستود و بر پيامبرش محمّد صلى الله عليه و آله درود فرستاد. سپس فرمود : «اى مردم! اين ماه ، ماهى است كه خداوند ، آن را بر ماه هاى ديگر برترى داده است، مانند برترى ما اهل بيت بر ديگر مردم و آن، ماهى است كه درهاى آسمان و درهاى رحمت، در آن گشوده مى شوند و درهاى آتش در آن بسته مى گردند و ماهى است كه در آن ندا شنيده مى شود و دعا مستجاب مى گردد و گريه مورد ترحّم قرار مى گيرد.
ماهى است كه در آن، شبى وجود دارد كه فرشتگان از آسمان فرود آمده ، بر مردان و زنان روزه دار ، به اذن پروردگارشان تا طلوع سپيده سلام مى دهند و آن شب، شب قدر است. دو هزار سال پيش از آن كه آدم عليه السلام آفريده شود ، ولايت من در آن شب، مقدّر شد. روزه گرفتن آن، برتر از روزه دارى هزار ماه است و عمل در آن، برتر از عمل در هزار ماه است. اى مردم! خورشيد ماه رمضان بر مردان و زنان روزه دار ، با رحمت مى تابد و ماه آن با رحمت بر آنان نورافشانى مى كند و هيچ روز و شبى از اين ماه نيست، مگر آنكه پروردگار متعال، بر سر اين امّت، نيكى مى افشاند. پس هر كس از ريزش نعمت الهى ذرّه اى بهره مند گردد ، در روز ديدارش با خدا، نزد خداوند ، گرامى خواهد بود و هيچ بنده اى نزد خدا گرامى نگردد ، مگر آنكه خداوند ، بهشت را جايگاه او قرار مى دهد.
بندگان خدا! اين ماه شما، همچون ديگر ماهها نيست. روزهايش برترين روزهاست و شب هايش برترين شب ها و ساعاتش برترين ساعات است. آن، ماهى است كه شيطان ها در آن در بند و زندانى اند ؛ ماهى كه خداوند در آن ، روزى ها و اجل ها را مى افزايد و ميهمانان خانه اش را مى نويسد؛ ماهى كه اهل ايمان با آمرزش و رضاى الهى ، با شادى و نعمت هاى الهى ، و با خشنودى فرمانرواى دادگر و توانا ، پذيرفته مى شوند.
اى روزه دار! در كار خويش نيك بنگر، كه در اين ماه ، ميهمان پروردگار خويش هستى. بنگر كه در شب و روزت چگونه اى و چگونه اعضاى خود را از نافرمانى خدا حفظ مى كنى. بنگر تا مبادا شب در خواب باشى و روز در غفلت ؛ پس اين ماه بر تو بگذرد و بار گناهت همچنان بر دوشت مانده باشد؛ پس آنگاه كه روزه داران پاداش هاى خود را مى گيرند ، تو از زيانكاران باشى و آنگاه كه به كرامت فرمانرواى خويش نايل مى شوند، از محرومان گردى و آنگاه كه به همسايگى با پروردگارشان سعادتمند مى شوند ، تو از طردشدگان باشى!
اى روزه دار! اگر از درگاه صاحبت رانده شوى، به كدام درگاه روى خواهى آورد؟ و اگر پروردگارت محروم سازد ، كيست كه روزى ات دهد؟ و اگر تو را خوار شمرد، كيست كه اكرامت كند؟ و اگر ذليلت ساخت، كيست كه عزّتت بخشد؟ و اگر تو را وا گذاشت ، كيست كه يارى ات كند؟ و اگر تو را در جمع بندگانش نپذيرفت، بندگى ات را به آستان چه كس خواهى برد؟ و اگر از خطايت در نگذشت، براى آمرزش گناهانت به كه اميد خواهى بست؟ و اگر حقّ خويش را از تو طلبيد، حجّت تو چه خواهد بود؟
اى روزه دار! در شب و روزت با تلاوت كتاب خدا، به او تقرّب بجوى، كه همانا كتاب خدا ، شفيعى است كه روز قيامت، شفاعتش براى قرآن خوانان پذيرفته است و با خواندن آيات آن، از درجه هاى بهشت بالا مى روند . مژده اى روزه دار! تو در ماهى هستى كه روزه دارى ات در آن، واجب، نَفَس كشيدنت در آن، تسبيح، خُفتنت در آن، عبادت، طاعتت در آن، پذيرفته، گناهانت در آن، آمرزيده، صداهايت در آن، شنيده شده و مناجات در آن ، مورد ترحّم است.
از حبيبم پيامبر خدا شنيدم كه مى فرمود : خداوند متعال را در هنگام افطار هر شب ماه رمضان، آزادشدگانى از آتش است كه شمار آنان را كسى جز خداوند نمى داند . شمار آنان ، نزد او در علم غيب است . پس چون آخرين شب اين ماه شود ، خداوند به شمار همه كسانى كه در تمام اين ماه آزاد كرده ، آزاد خواهد نمود ».
مردى از قبيله هَمْدان برخاست و گفت : اى امير مؤمنان! از آنچه حبيب تو درباره ماه رمضان فرمود ، بيشتر بگو . فرمود : «باشد! شنيدم كه برادر و پسر عمويم ، پيامبر خدا ، مى فرمود : هر كس ماه رمضان را روزه بدارد و خود را در اين ماه از حرام ها نگه دارد ، وارد بهشت مى شود » . آن مرد هَمْدانى گفت : اى امير مؤمنان! از آنچه برادر و پسر عمويت درباره ماه رمضان فرمود ، بيشتر بگو . فرمود : «باشد ! شنيدم كه دوستم پيامبر خدا مى فرمود : هر كس از روى ايمان و به خاطر اجر الهى ، [ماه ]رمضان را روزه بدارد ، وارد بهشت مى شود ».
مرد هَمْدانى گفت: اى امير مؤمنان! از آنچه دوستت درباره اين ماه فرمود ، بيشتر بگو . فرمود : «باشد! شنيدم كه سَرور اوّلين و آخرين ، پيامبر خدا مى فرمود : هر كس [ماه] رمضان را روزه بدارد و در شب هاى آن حرام نخورد ، وارد بهشت مى شود » . مرد هَمْدانى گفت: اى امير مؤمنان! از آنچه سرور اوّلين و آخرين با تو درباره اين ماه گفت ، بيشتر بگو . فرمود : «باشد ! شنيدم كه برترينِ پيامبران و فرستادگان و فرشتگان مقرّب مى فرمود : همانا سَرور اوصيا، در سَرور ماه ها كشته مى شود. گفتم: اى پيامبر خدا! سرور ماه ها ، كدام است و سرور اوصيا كيست؟ فرمود : امّا سرور ماه ها ، ماه رمضان است و امّا سرور اوصيا ، تويى ، اى على! . گفتم : اى پيامبر خدا! آيا چنين خواهد شد؟ فرمود : آرى، به پروردگارم سوگند! همانا نگون بخت ترينِ امّت من ، برادرِ پى كننده ناقه ثمود ، برمى خيزد و ضربتى بر فرق سرت مى زند كه محاسنت از خون آن ، رنگين مى شود » . پس مردم شروع به گريه و شيون كردند . على عليه السلام خطبه اش را به پايان برد و فرود آمد.