به گزارش مشرق، اندیشکده آمریکایی «رند» در مقاله‌ای به قلم «دالیا داسا کی» مدیر مرکز سیاست عمومی خاورمیانه در این اندیشکده به بررسی تأثیرات و پیامدهای بحران غزه بر روند مذاکرات کنونی برنامه هسته‌ای ایران می‌پردازد. نویسنده این مقاله معتقد است با وجود اینکه ایران و گروه ۱+۵ تلاش می‌کنند مذاکرات هسته‌ای را از مسائل و موضوعات دیگر تفکیک کنند، اما در نهایت این مسائل بر محاسبات تمامی طرفین حاضر در مذاکرات تأثیر خواهد گذاشت. یکی از این مسائل تأثیرگذار جنگ غزه است. در واقع هرچه بحران غزه طولانی‌تر شود، سخت‌تر می‌توان مذاکرات جاری را از روندهای گسترده‌تر منطقه‌ای تفکیک کرد و این امر تأثیر مطلوبی بر دستیابی به یک نتیجه موفق نخواهد داشت.
*متن کامل این مقاله بدون تأیید دیدگاه‌های مطرح شده و محتوای آن جهت استفاده کارشناسان و مخاطبان محترم در ادامه آمده است.
■ واکنش خصمانه نتانیاهو به مذاکرات هسته‌ای ایران در گذشته ■
در نوامبر گذشته، زمانی که مذاکره‌کنندگان گروه ۱+۵ (پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد و آلمان) و ایران به توافق اولیه و موقتی برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران دست یافتند، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل این توافق را «اشتباهی تاریخی» خواند که جهان را به مکان بسیار خطرناک‌تری تبدیل خواهد کرد. هفته گذشته مذاکره‌کنندگان ایران و گروه ۱+۵ موفق نشدند به توافق نهایی دست یابند و در عوض مذاکرات را برای چهار ماه دیگر تمدید کردند. اما این بار به سختی اظهارنظری از نتانیاهو شنیده شد.
■ ایران همچنان به عنوان مهم‌ترین چالش امنیتی پیش‌روی اسرائیل است ■
واکنش آرام و سکوت نتانیاهو در قبال این رویداد با توجه به اظهارات تند و انتقادات علنی وی در گذشته در مورد مذاکرات بسیار تعجب‌برانگیز به نظر می‌رسد. برخی بر این باورند که شدت گرفتن درگیری‌ها در غزه توجه رهبران اسرائیل را از این موضوع منحرف کرده است. حتی یکی از روزنامه‌های اسرائیلی در مقاله خود عنوان کرد: «نتانیاهو تصمیم داشت به ایران حمله کند اما به جای آن اکنون در غزه گیر افتاده است.» نتانیاهو به نوبه خود این موضوع را روشن کرده است که اسرائیل عدم توافق را به یک توافق بد ترجیح می‌دهد و شاید همین امر تا حدی سکوت وی را در مورد تمدید زمان مذاکرات توجیه کند. اما با این حال ایران همچنان به عنوان مهم‌ترین چالش امنیتی پیش‌روی اسرائیل است و حتی جنگ با حماس نیز نتوانسته این روند را تغییر دهد. بحران‌ها و درگیری‌های غزه نیز در این میان نگرانی‌های نتانیاهو در مورد ایران را تشدید خواهد کرد و موجب خواهد شد مذاکرات جاری که هم‌اکنون نیز با موانع بسیاری روبروست، سخت‌تر به نتیجه برسد.
■ طرفین حاضر در مذاکرات تلاش می‌کنند این مذاکرات را از مسائل دیگر تفکیک کنند ■
مذاکره‌کنندگان آمریکایی در طول مذاکرات تلاش‌کرده‌اند مسائل منطقه‌ای مرتبط با ایران را از مسائل اصلی این مذاکرات تفکیک سازند. به عنوان مثال آنها از پرداختن به موضوعاتی نظیر توسعه برنامه موشکی ایران، ارتباط این کشور با گروه‌های تروریستی و همچنین نقض حقوق بشر در ایران اجتناب کرده‌اند. مذاکره‌کنندگان ایرانی نیز صراحتاً اعلام کردند که مذاکره با آمریکا در مورد مسائل و موضوعات گسترده منطقه‌ای نظیر جنگ سوریه و عراق در دستور کار آنها قرار ندارد و همچنین تمایل خود را برای جدا نگاه‌داشتن مذاکرات هسته‌ای از سایر مسائل و موضوعات دیگر ابراز کردند. استدلال و منطق آنها نیز این است که چنین رویکردی چشم‌انداز دستیابی به توافق نهایی را تقویت می‌کند، به خصوص در شرایطی که مذاکرات هسته‌ای خود به اندازه کافی پیچیده است. با این حال، چنین اقدامی در عمل غیرممکن است چرا که مسائلی نظیر بحران در غزه بر محاسبات تمامی طرفین حاضر در مذاکرات و همچنین مواضع اسرائیل و برخی کشورهای دیگر که در مذاکرات حضور ندارند اما از نتیجه نهایی آن متأثر خواهند شد، تأثیرگذار است.
■ قابلیت‌های ایران در زمینه فناوری هسته‌ای توانایی این کشور را در سایر عرصه‌ها تقویت خواهد کرد■
در واقع نگرانی اغلب کشورهای عربی و همچنین اسرائیل در مورد ایران فراتر از برنامه هسته‌ای این کشور است. برای برخی دولت‌ها، اهداف جاه‌طلبانه ایران در سطح منطقه، روابط این کشور با گروه‌های شیعه در سایر کشورهای همسایه و ارتباطات ایران با گروه‌های تروریستی در سراسر منطقه نگران‌کننده‌تر از تلاش این کشور به منظور دستیابی به توانمندی‌های هسته‌ای است. حتی نگرانی اسرائیل نیز آن نیست که ایران لزوماً از تسلیحات هسته‌ای خود علیه آنها استفاده خواهد کرد، بلکه موضوع اصلی آن است که قابلیت‌های ایران در این زمینه توانایی این کشور را در سایر عرصه‌ها تقویت خواهد کرد. با توجه به حمایت‌های دیرینه ایران از حزب‌الله لبنان در شمال اسرائیل و همچنین حمایت‌های مالی و نظامی ایران از حماس و سایر گروه‌های مبارز فلسطینی در غزه، این موضوع برای اسرائیل غیرقابل‌قبول است. بنابراین هنگامی که درگیری‌هایی روی می‌دهد که به واسطه آن رویکرد منطقه‌ای ایران نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد (مانند بحران کنونی در غزه)، موضع رهبران اسرائیل در قبال برنامه هسته‌ای ایران نیز سخت‌گیرانه‌تر می‌شود.
■ اسرائیل ایران را به دست داشتن در جنگ غزه متهم می‌کند ■
اسرائیل ایران را به دست داشتن در جنگ غزه متهم می‌کند و ادعا می‌کند که ایران حضور محسوسی در سراسر جنگ غزه دارد. پس از آنکه حماس از شورش‌های سوریه علیه حکومت بشار اسد حمایت و پشتیبانی کرد، ایران میزان حمایت‌های خود را از این گروه به طرز چشمگیری کاهش داد. اما با این حال مقامات اسرائیلی و دیگر تحلیلگران بر این باورند که حمایت‌های پیشین ایران از حماس، این گروه را قادر ساخته تا علیه اسرائیل دست به حملات گسترده‌ای بزنند. به عنوان مثال، اگرچه درحال‌حاضر تمامی راکت‌های حماس توسط خود این گروه و در داخل تولید می‌شوند (که این امر نیز به لطف تعلیق کمک‌های ایران و همچنین نظارت‌ها و محدودیت‌های شدید مصر بر راه‌ها و مسیرهای قاچاق حماس صورت گرفته است) اما با این حال، بسیاری بر این باورند که قطعات این راکت‌ها و دانش‌فنی تولید و آموزش این راکت‌ها همگی از ایران برای حماس ارسال می‌شوند. با فروکش کردن گردوغبار درگیری‌های کنونی، به احتمال زیاد توجه‌ها به سوی ارتباط ایران با این جنگ جلب خواهد شد.
■ رویکرد اسرائیل و غرب در قبال موضوع حمایت‌های ایران از حماس ■
نتانیاهو نیز به نوبه خود این ارتباط را برقرار کرده است، وی در اظهاراتی عنوان کرد: «حماس و جهاد اسلامی فلسطین هر دو از حمایت‌های مالی، نظامی و آموزشی ایران برخوردارند و به همین خاطر نیز ایران نباید به توانایی تولید تسلیحات هسته‌ای دست یابد. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، رویدادهایی که اکنون در اطراف خود و همچنین منطقه خاورمیانه شاهد آنها هستیم بسیار وخیم‌تر خواهند شد.» یک مقام ارشد آمریکایی که در مذاکرات هسته‌ای اخیر ایران در وین حضور داشت در این باره به خبرنگاران گفت: «ایران باید به تأمین منابع تسلیحاتی که موجب شعله‌ور شدن آتش این جنگ می‌شود پایان دهد.» کنگره آمریکا نیز رویکرد مشابهی در این موضوع دارد و در این مورد ابراز نگرانی کرده و عنوان می‌کند تا زمانی که ایران به حمایت‌های خود از حماس به منظور حمله به اصلی‌ترین متحد آمریکا در خاورمیانه یعنی اسرائیل ادامه دهد، نمی‌توان تحریم‌های علیه ایران را لغو کرد.
در همین حال، دیگر متحدان آمریکا در مذاکرات جاری به خصوص فرانسه دستور کار سخت‌گیرانه‌ای را در موضوع منع گسترش تسلیحات هسته‌ای پیش گرفته اند و با دیده شک و تردید به تعهد و جدیت ایران برای اجرای توافق هسته‌ای می‌نگرند. از سوی دیگر نیز بحران غزه حاکی از آن است که ایران محدودیت‌های سازمان ملل را نقض کرده است و باعث شعله‌ورتر شدن آتش جنگ در منطقه شده است. گزارش سازمان ملل در ماه ژوئن سال ۲۰۱۴ میلادی حاکی از آن است که منشأ تمامی راکت‌ها و دیگر تسلیحاتی که مدتی پیش در دریای سرخ توسط اسرائیل ره‌گیری و کشف شد، ایران بوده است. اسرائیل نیز ادعا می‌کند این تسلیحات در حال ارسال به غزه بوده است. این گزارش در آن زمان چندان مورد توجه قرار نگرفت اما پس از پایان بحران غزه ممکن است توجهات بسیاری را به سوی خود جلب کند.
■ اعمال فشار بر ایران موجب افزایش حمایت آن از گروه‌های مبارز فلسطینی خواهد شد ■
با توجه به اجماع گسترده‌ای که علیه تجاوزات اخیر اسرائیل به غزه صورت گرفته است و از سوی دیگر آگاهی رهبران از این موضوع که این درگیری‌ها می‌تواند به بهبود و بازسازی وجهه منطقه‌ای ایران به عنوان سردمدار مقاومت و ایستادگی علیه اسرائیل منجر شود، می‌توان گفت اعمال فشارهای علنی بر ایران تنها به افزایش و گسترش حمایت‌های این کشور از گروه‌های مبارز فلسطینی منجر خواهد شد. علیرغم وجود برخی اختلافات میان ایران و حماس بر سر موضوع سوریه، مقامات و رهبران ایران تقویت و افزایش حمایت از نیروهای حماس را ارزشمند قلمداد می‌کنند، چرا که چنین رویکردی می‌تواند در کاهش تنش‌های فرقه‌ای مؤثر واقع شود، تنش‌هایی که جاه‌طلبی‌های و خواسته‌های ایران را در سطح منطقه به چالش می‌کشاند. رهبری جمهوری اسلامی ایران نیز در تاریخ چهاردهم جولای در صفحه توییتر خود نوشتند: «جنایات اسرائیل در غزه باید دولت‌ها و ملت‌های مسلمان را بیدار سازد تا دست از اختلافات خود برداشته و با هم متحد شوند.» افزایش حمایت از گروه‌های مبارز فلسطینی به نوبه خود می‌تواند به افزایش ایستادگی جامعه بین‌الملل برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای با ایران منجر شود و این امر نیز رفع تحریم‌های ایران را در پی خواهد داشت.
■ ایران و آمریکا دلایل قانع‌کننده‌ای برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای موفق دارند ■
مطمئناً هر دو کشور ایران و آمریکا دلایل قانع‌کننده‌ای برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای موفق دارند، که این امر موجب می‌شود علیرغم وجود تحولات جاری در غزه، این دو کشور به سوی همکاری‌های مشترک سوق پیدا کنند. دولت اوباما حل مسئله هسته‌ای ایران از طریق دیپلماسی را یک دستاورد بزرگ در سیاست خارجی خود قلمداد می‌کند که این امر می‌تواند دست‌کم مشکلی از مشکلات منطقه پرتنش خاورمیانه را مرتفع نماید. رهبری و مقامات ارشد ایران نیز از مذاکراتی که با هدف دستیابی به توافق نهایی صورت می‌گیرد حمایت می‌کنند، چرا که لغو تحریم‌ها برای آنها بسیار مبرم و جدی است. سؤالی که در اینجا مطرح است این است که آیا توافقی فراهم خواهد شد که ضمن برآورده کردن نیازهای برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز و غیرنظامی ایران، محدودیت‌های مشخصی را هم برای آن ایجاد کند که موجب اطمینان خاطر آمریکا و سایر همکارانش در این مذاکرات شود. اما هرچه بحران غزه طولانی‌تر شود، سخت‌تر می‌توان مذاکرات جاری را از روندهای گسترده‌تر منطقه‌ای تفکیک کرد و این امر تأثیر مطلوبی بر دستیابی به یک نتیجه موفق نخواهد داشت.
منبع: اشراف