گروه دین مشرق- یکی از صفات بسیار پسندیده - که اگر در هر فرد وجود داشته باشد، فضیلتی بزرگ محسوب میشود - مهمانداری و مهماندوستی است. تمامی پیامبران به این صفت زیبا و پسندیده آراسته بودند و یکی از صفات بارز آنان مهماندوستی بود. ما هیچ پیامبری را سراغ نداریم که از مهمان روگردان بوده باشد. در مهمانی اگر آداب و سنن اسلامی مراعات شود، دیگر مهمان، اسباب زحمت نخواهد شد، بلکه مایه برکت و سبب خوشحالی خواهد بود. مهمان حبیب خدا و مایه برکت است، هدیه‌ای از سوی پروردگار و عامل افزایش رزق و سبب آمرزش گناهان صاحب‌خانه و سبب نزول مغفرت الهی است.
اسلام خانه ای را که مهمان داخل آن نمی شود و همچنین کسی را که مهمانداری نمی کند و از مهمان فراری است، مذمت کرده است. همانطور که مهمان نوازی یک وظیفه اخلاقی و دینی است و سرانجام محصول آن هم، محبت و یکرنگی در زندگی می‌باشد، پیشوایان بزرگ ما دوست داشتند تا می توانند از «تجملات» کم کنند و به صفای آن بیفزایند. در همین زمینه «اهمیت میهمان نوازی» را در سیره اهل بیت(علیهم السلام) را بخوانید:
نحوه میهمان نوازی در سیره اهل بیت (علیهم السلام)
مؤمن، میهمانش را گرامی می دارد
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) می فرمایند:
مَن كانَ يُؤمِنُ بِاللّه و َاليَومِ الآخِرِ فَليُكرِم ضَيفَهُ؛(1) هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، بايد ميهمانش را گرامى دارد.
ميهمان، روزى خود را مى آورد
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) می فرمایند:
اَلضَّيفُ يَنزِلُ بِرِزقِهِ وَ يَرتَحِلُ بِذُنوبِ أَهلِ البَيتِ؛(2) ميهمان، روزى خود را مى آورد و گناهان اهل خانه را مى برد.
شرط ورود فرشتگان
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) می فرمایند:
كُلُّ بَيْتٍ لَا يَدْخُلُ فِيهِ الضَّيْفُ لَا يَدْخُلُهُ الْمَلَائِكَة؛(3)هر خانه اى كه ميهمان بر آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمى شوند.
نهی از تکلف بیش از توان به جهت مهمان
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) می فرمایند:
لا يَتَكَلَّفَنَّ أَحَدٌ لِضَيفِهِ مالا يَقدِرُ؛ (4) هيچ كس نبايد بيش از توانش خود را براى ميهمان به زحمت اندازد.
به زن و فرزندانت اجحاف نكن
امام رضا (عليه السلام) می فرمایند:
أَنَّهُ دَعَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ علیه السلام قَدْ أَجَبْتُكَ عَلَى أَنْ تَضْمَنَ لِي ثَلَاثَ خِصَالٍ قَالَ وَ مَا هِيَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ لَا تُدْخِلْ عَلَيَّ شَيْئاً مِنْ خَارِجٍ وَ لَا تَدَّخِرْ عَنِّي شَيْئاً فِي الْبَيْتِ وَ لَا تُجْحِفْ بِالْعِيَالِ قَالَ ذَاكَ لَكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَأَجَابَهُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب؛(5) مردى امير المؤمنين عليه السلام را به ميهمانى دعوت كرد. حضرت فرمودند: مى پذيرم به شرط اين كه سه قول به من بدهى. عرض كرد: چه قولى اى امير المؤمنين؟ فرمودند: از بيرون چيزى براى من تهيه نكنى، حاضرى خانه ات را از من دريغ ننمايى و به زن و فرزندانت اجحاف نكنى. عرض كرد: قبول مى كنم اى امير المؤمنين. پس على بن ابى طالب عليه السلام دعوت او را پذيرفتند.
از میهمان کار نکش
امام صادق (عليه السلام) می فرمایند:
اِبنُ أبى يَعفورَ: رَأيتُ عِندَ أبى عَبدِاللّه عليه السلام ضَيفا، فَقامَ يَوما فى بَعضِ الحَوائِج، فَنَهاهُ عَن ذلِكَ، و قامَ بِنَفسِهِ إلى تِلكَ الحاجَةِ، و قالَ عليه السلام: نَهى رَسولُ اللّه صلى الله عليه و آله عَن أن يُستَخدَمَ الضَّيفُ؛(6) ابن ابى يعفور: در خانه امام صادق عليه السلام ميهمانى ديدم. روزى او براى انجام كارى برخاست. حضرت به او اجازه ندادند و شخصاً آن كار را انجام دادند و فرمودند: رسول خدا صلى الله عليه و آله از به كار گرفتن ميهمان، نهى فرموده است.
ارزش میهمان نوازی
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) می فرمایند:
كَفى بِالمَرءِ إثما أن يَستَقِلَّ ما يُقَرِّبُ إلى إخوانِهِ و كَفى بِالقَومِ إثما أن يَستَقِلُّوا ما يَقرُبُ بِهِ إلَيهِم أخُوهُم؛(7) انسان را همين گناه بس، كه آنچه را كه تقديم برادران ميهمان خود مى كند كم شمارد و ميهمان را همين گناه بس، كه آنچه را كه ميزبانشان براى آنها فراهم مى كند كم شمارند.
آداب میهمانی رفتن
امام باقر (عليه السلام) می فرمایند:
إذا دَخَلَ أحَدُكُم عَلى أَخيهِ فى رَحلِهِ فَليَقعُد حَيثُ يَأمُرُ صاحِبُ الرَّحلِ فَإنَّ صاحِبَ الرَّحلِ أَعرَفُ بِعَورَةِ بَيتِهِ مِنَ الدّاخِلِ عَلَيهِ؛(8) هرگاه يكى از شما به خانه برادرش وارد شد، هر جا صاحب خانه گفت همان جا بنشيند، زيرا صاحب خانه به وضع اتاق خود از ميهمان آشناتر است.
میزان پذیرایی
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) می فرمایند:
اَلضَّيفُ يُلطَفُ لَيلَتَينِ، فَإذا كانَت لَيلَةَ الثالِثَةُ فَهُوَ مِن أَهلِ البَيتِ يَكُلُ ما أَدرَكَ؛(9) ميهمان تا دو شب پذيرايى مى شود، از شب سوم جزو اهل خانه به شمار مى آيد و هر چه رسيد بخورد.
حقوق میهمان
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) می فرمایند:
اِنَّ مِن حَقِ الضَّيفِ اَن يُكرَم وَ اَن يُعِدَّ لَهُ الخِلال؛(10) از حقوق ميهمان است كه ميزبان او را احترام كند و برايش خلال دندان فراهم نمايد.
شادمانی از میهمان نوازی
امام على (عليه السلام) می فرمایند:
رَأَى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ حَزِيناً فَقِيلَ لَهُ مِمَّ حُزْنُكَ قَالَ لِسَبْعٍ أَتَتْ لَمْ يَضِفْ إِلَيْنَا ضَيْف؛(11) [روزى] امام على عليه السلام غمگين ديده شد علت را از ايشان جويا شدند. فرمودند: چون هفت روز است كه ميهمانى بر ما وارد نشده است.
میهمان ناخوانده
امام صادق (عليه السلام) می فرمایند:
اِذا اَتاكَ اَخوكَ فَآتِهِ بِما عِندَكَ وَ اِذا دَعَوتَهُ فَتَكَلَّف لَهُ؛(12) هرگاه برادرت ناخوانده بر تو وارد شد، همان غذايى كه در خانه دارى برايش بياور و هرگاه او را دعوت كردى در پذيرايى از او خودت را به زحمت بينداز.
با ميهمان خود غذا بخور
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) می فرمایند:
مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُحِبَّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَلْيَأْكُلْ مَعَ ضَيْفِهِ؛(13) هر كس دوست دارد كه خدا و رسولش او را دوست داشته باشند، با ميهمان خود غذا بخورد.
مراعات میزبان
امام صادق (عليه السلام) می فرمایند:
اِذا دُعىَ اَحَدُكُم اِلى طَعامٍ فَلا يَستَتبِعَنَّ وَ لَدَهُ فَاِنَّهُ اِن فَعَلَ ذلكَ، كانَ حَراماً وَ دَخَلَ غاصِباً؛(14) هرگاه يكى از شما به ميهمانى دعوت شد، فرزندش را به دنبال خود راه نيندازد كه اگر چنين كند، كار حرامى كرده و غاصبانه وارد خانه ميزبان شده است.
حریم مهمان، تا سه روز است
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) می فرمایند:
اَلضّيافَةُ اَوَّلُ يَومٍ وَ الثانى وَ الثالثُ وَ ما بَعدَ ذلِكَ فَاِنَّها صَدَقَةٌ تُصَدّق بِها عَلَيهِ؛(15) ميهمانى يك روز و دو روز و سه روز است، بعد از آن هر چه به او دهى صدقه محسوب مى شود.
از خدمت به ميهمان حیا نکن
امام على (عليه السلام) می فرمایند:
ثَلَاثٌ لَا يُسْتَحْيَا مِنْهُنَّ خِدْمَةُ الرَّجُلِ ضَيْفَهُ وَ قِيَامُهُ عَنْ مَجْلِسِهِ لِأَبِيهِ وَ مُعَلِّمِهِ وَ طَلَبُ الْحَقِّ وَ إِنْ قَل؛(16)
از سه كار حيا نبايد كرد: خدمت به ميهمان، از جا برخاستن در برابر پدر و آموزگار خويش و طلب حق گرچه اندك باشد.
حسنات دهگانه
امام صادق (عليه السلام) می فرمایند:
اَلمَكارِمُ عَشرٌ، فَإنِ استَطَعتَ أن تَكونَ فيكَ فَلتَكُن... : صِدقُ الَباسِ ، وَ صِدقُ اللِّسانِ، و َأداءُ الأمانَةِ، وَ صِلَةُ الرَّحِمِ، و َإقراءُ الضَّيفِ، وَ إطعامُ السّائِلِ، و َالمُكافاةُ عَلىَ الصَّنائعِ، و َالتَّذَمُّمُ لِلجارِ، و َالتَّذَمُّمُ لِلصّاحِبِ، و َرَأسُهُنَّ الحَياءُ؛(17)
مكارم ده تاست: اگر مى توانى آنها را داشته باش ... : استقامت در سختى ها، راستگويى، امانتدارى، صله رحم، ميهمان نوازى، اطعام نيازمند، جبران كردن نيكى ها، رعايت حق و حرمت همسايه، مراعات حق و حرمت رفيق و در رأس همه، حيا.
ميهمان را گرامى بدار
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) می فرمایند:
لا تَزالُ اُمَّتى بِخَيرٍ ما تَحابّوا و َاَقامُوا الصَّلاةَ و َآتَوُا الزَكاةَ و َقَروا الضَّيفَ...؛(18) امّتم همواره در خير و خوبى اند تا وقتى كه يكديگر را دوست بدارند، نماز را برپا دارند، زكات بدهند و ميهمان را گرامى بدارند...
به دیدن یکدیگر بروید
امام رضا (علیه السلام) می فرمایند:
تزاوَرُوا تَحـابـّوا و تَصـافَحُـوا و لا تَحـاشَمُـوا؛(19) به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید.
دست از سفره نکش
امام كاظم (عليه السلام) می فرمایند:
اِنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله كانَ اِذا اَتاهُ الضَّيْفُ اَكَلَ مَعَهُ وَ لَمْ يَرْفَعْ يَدَهُ مِنَ الْخِوانِ حَتّى يَرْفَعَ الضَّيْفُ يَدَهُ؛(20) رسول خدا صلی الله علیه و آله هرگاه ميهمان داشتند، با او غذا مى خوردند و دست از سفره و غذا نمى كشيدند، تا آنكه ميهمان دست از غذا خوردن بكشد.
پی نوشت ها:
1- كافى(ط-الاسلامیه) ج6، ص285، ح1
2- جامع الاخبار(شعیری) ص 136 - بحارالأنوار(ط-بیروت) ج 72، ص461، ح14
3- جامع الأخبار(شعیری) ص 136
4- نهج الفصاحه ص 679 ، ح 2520
5- عيون اخبارالرضا ج 2 ، ص 42 ، ح 138
6- كافى(ط-الاسلامیه) ج6، ص283، ح1
7- محاسن ص414، ح165
8- بحارالأنوار(ط-بیروت) ج72، ص451، ح2
9- كافى(ط-الاسلامیه) ج6، ص283، ح1
10- كافى(ط-الاسلامیه) ج 6، ص 285، ح 3
11- مناقب آل ابى طالب(ابن شهر آشوب) ج 2 ، ص 73
12- کافی(ط-الاسلامیه) ج 6 ، ص 275 ، ح 6 - محاسن ص 410، ح 138
13- مجموعه ورام ج 2، ص 116
14- كافى(ط-الاسلامیه) ج 6 ، ص 270، ح 1
15- كافى(ط-الاسلامیه) ج 6 ، ص 283، ح 2
16- تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 69 ، ح
17- کافی(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 55 و 56 ، ح 1
18- امالى(طوسى) ص 647 ، ح 1340
19- بحارالانوار(ط-بیروت) ج 75 ، ص 347
20- كافى(ط-الاسلامیه) ج 6، ص 286 ، ح 4