این در حالی است که عربستان هر ساله بودجه نظامی خود را افزایش می دهد. به عنوان مثال عربستان سعودی، سال گذشته میلادی میزان این بودجه نظامی خود را به بیش از 81 میلیارد دلار رساند و به این ترتیب به سومین کشور پس از آمریکا و چین تبدیل شد که بیشترین بودجه را به بخش نظامی اختصاص داده‌اند.
دیپلماسی و تماس با جنبش انصارالله (حوثی) می توانست به تقسیم منصفانه قدرت در یمن منجر شود. اما کادر جدید رهبری عربستان در اولین اقدام بزرگ خود پس از روی کار آمدن جنگ را به عنوان کارآمدترین راه حل مشکلات برگزید.عربستان حتی تلاش مصر برای ارتباط گرفتن با حوثی ها را که از طریق لبنان در حال پیگیری بود خنثی کرد و قاهره را برای حمله به یمن اقناع کرد.بازار جنگ طلبان آن زمانی بر پا شد که در سالیان اخیر هنگامی که نسیم بیداری اسلامی وزیدن گرفت سلاطین عرب در برابر سیل خواسته های مردمی دست به سلاح بردند.
تهاجم به یمن در حالی آغاز شد که هیچ یک از کشورهای حاضر در ائتلاف عربی ویژگی های تام یک ارتش مدرن را ندارند، در حالی که مردم مقاوم یمن به رهبری انصارالله به یقین مزیت های بسیاری در نبرد با عربستان دارند. این در حالی است که عربستان در کنار تمام جنگ افزار های وارداتی غربی دارای ضعف های است.
تبعات اقتصادی جنگ یمن برای عربستان
عربستان در سایه کاهش قیمت نفت و افزایش هزینه‌های بخش نظامی خود بار سنگینی از هزینه‌های جنگ علیه یمن را به دوش می‌کشد، این در حالی است که تجاوز به یمن بی‌تردید پیامدهایی را برای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به دنبال خواهد داشت؛ کشورهایی که اقتصاد آنها به طور اساسی به فروش منابع انرژی وابسته است به نحوی که پیش بینی شده جنگ یمن عربستان را در سال میلادی جاری با کسری بودجه شدید در بخش نظامی مواجه کند.نمی‌توان آمار دقیقی از هزینه جنگ عربستان در یمن ارائه داد، اما آمارهای اولیه که براساس هزینه‌های جنگهای مشابه برآورد شده نشان می‌دهد،هزینه این جنگ در اواسط آوریل 2015 به حدود 30 میلیارد دلار رسید که شامل هزینه عملکرد 175 جنگنده و سوخت رسانی‌ها و تجهیزات آن و هزینه آماده باش150هزار سرباز عربستانی به دلیل احتمال گسترش دامنه جنگ است.
براساس برآوردهای صورت گرفته هزینه استفاده از این تعداد جنگنده ماهانه دستکم 175 میلیون دلار است. در همین راستا موسسه پولی عربستان که نقش بانک مرکزی را ایفا میکند اعلام کرده دولت ریاض طی سه ماهه نخست سال جاری میلادی بیش از 25 میلیارد دلار از ذخایر پولی خود را خارج کرده است.
کمک‌های مالی و دلارهایی که عربستان و شورای همکاری خلیج فارس به مصر و دیگر کشورها برای مشارکت در تجاوز به یمن پرداخت کرده‌اند و حدود میلیاردها دلار است نیز جزو هزینه‌های جنگ در یمن محسوب میشود. گرچه حمله به یمن با مشارکت چند کشور و تحت عنوان ائتلاف عربی آغاز شد اماعربستان اصلی‌ترین کشوری است که هزینه‌های جنگ را به دوش می‌کشد؛ چرا که رهبری ائتلاف «طوفان قاطع» را برعهده دارد و به تنهایی 100 جنگنده این کشور در تجاوز به یمن شرکت می‌کنند، همچنین مرزهای عربستان با یمن صحنه درگیری‌های نظامی است که خسارت‌هایی را به روستاها، شهرها و پایگاه‌های عربستان نیز وارد کرده است.
مسئولان اقتصادی همچنین پیش‌بینی کرده‌اند که میزان کسری بودجه عربستان به15درصد در سال 2015 در مقایسه با 11 درصد در سال 2014 برسد. پیامدهای منفی بر اقتصادهای کشورهای عربی موجب کاهش سرمایه گذاری خارجی در طرح‌های بلند مدت، کاهش گردشگری و افزایش هزینه‌های نقل و انتقال و خدمات دیگر میشود این پیامدها میتواند موجب ناکام گذاشتن تلاش‌ها برای متنوع کردن منابع درآمدی در کشورهای عربی شود که به شکل اساسی به صادرات نفت و گاز وابسته است.
با ادامه جنگ ترس و نگرانی در میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس افزایش یافته و سرمایه گذاری‌ها کاهش می‌یابد. این مساله تنها به طرح‌های بخش ویژه محدود نمی‌شود بلکه شامل طرح‌های ساخت و ساز در بخش عمومی نیز میشود؛ مساله ای که به دلیل بازنگری در اولویت‌های هزینه‌های دولت به نفع هزینه‌های نظامی تحقق آن به تاخیر خواهد افتاد.
واکنش کشورهای منطقه به حملات وحشیانه عربستان
اگر در سوریه و عراق دخالت غیر مستقیم و تروریست پروری دستور کار عربستان سعودی قرار دارد، اما در رابطه با یمن ظاهر سازی های و بازی های مختلف رسانه ای و دیپلماتیک جواب نداد و این کشور مداخله مستقیم را در دستور کار قرار داد. اقدامی که ورای مسائل اقتصادی، سبب تخریب جایگاه این کشور در منطقه شده است. لذا در کنار همراهان این کشور در تجاوز به یمن که دلایل مختلف اقتصادی و ... برای توجیههمراهی آنها وجود دارد، بسیاری دیگر از کشور های منطقه به انتقاد از این رویکرد و اقدام عربستان پرداخته اند.
به باور نویسنده با حمله ای که عربستان به یمن پا پوشش پوشالی" طوفان قاطعیت " علیه مردم یمن ترتیب داد چرخش مهمی در سیاست خارجی ایم کشور رخ داد. چرخشی که رهبر انقلاب آن را به بهترین نحو ممکن توصیف کرده است:"ما با سعودی‌ها در مسائل گوناگون سیاسی اختلافات متعددی داریم؛ اما همیشه می‌گفتیم که آنها در سیاست خارجی متانت و وقار نشان می‌دهند، ولی چند جوان بی‌تجربه امور آن کشور را در دست گرفته و دارند جنبه توحش را بر جنبه متانت و ظاهرسازی غلبه می‌دهند، که این کار قطعاً به ضررشان تمام خواهد شد."[1]
ورای وجهه خداداد کشور عربستان سعودی که تماماً مدیون و وامدار وجود اماکن مقدسه در این کشور استو هر روزه مورد سوء استفاده حکام این کشور قرار می گیرد، ابداعات و ابتکارات این کشور به خصوص در عرصه سیاست خارجی بسیار محدود بوده است. اگر عربستان سعودی اندکی آبرو و وجهه ی در قبال مسائل جهان اسلام به دست آورده بود به سال 1973و تحریم نفتی حامیان اسرائیل و حمایت از مردم فلسطین مربوط می شد،یعنی حکایت از مردم مظلوم، اما در آن مورد خاص نیز عربستان هرگز موفق به حل مسئله فلسطین به عنوان مهمترین مسئله جهان اسلام نشد (حال آنکه امروزه شواهد بسیاری از همکاری عربستان با رژیم صهیونیستی وجود دارد!!!) این در حالی است که عربستان با تغییر پادشاه و تحولات صورت گرفته در ساختار قدرت خود،حمله به مظلومرا در دستور کار قرار داده است. لذا اقدام اخیر عربستان سعودی در تجاوز به یمن موجب اعتراضاتی در کشور های منطقه شده که به اهم آنها اشاره می گردد:
موضع دولت عراق:
در اولین روز های تجاوز عربستان به عراق ، وزارت امور خارجه عراق با انتشار بیانیه‌ای نسبت به مداخله نظامی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و دیگر کشورهای عربی در یمن ابراز نگرانی کرد.در این میان جنبش عشایر عراق در بصره نیز، تجاوز عربستان سعودی به یمن را محکوم و آمادگی خود را برای کمک به مردم یمن اعلام کرده اند. ابراهیم جعفری، وزیر خارجه عراق اعلام کرد که بغداد مخالف حمله نظامی عربستان به یمن است.
حزب الله لبنان با عنوان "تجاوز آمریکایی سعودی به یمن" این اقدام را محکوم کرد:
حزب الله لبنان با صدور بیانیه ای، تجاوز آمریکایی سعودی به یمن و هدف گرفتن ملت، ارتش ملی و تاسیسات حیاتی و زیربنایی این کشور را به شدت محکوم کرد.حزب الله همچنین مشارکت برخی کشورهای عربی و غیرعربی در این تجاوز و پوشش سیاسی از آن را محکوم کرد.حزب الله لبنان خاطرنشان کرده که این ماجراجویی فاقد حکمت و توجیهات قانونی و شرعی را که عربستان سعودی رهبری می کند، منطقه را در زمان حاضر و آینده با بحران ها و خطرهایی بیشتر و بزرگتر مواجه می سازد.در این بیانیه تاکید شده است: ملت یمن که تنها درصدد است با استقلال برای آینده کشور خود و بدون پذیرش دیکته های کشورهای همسایه و یا قدرت های بین المللی تصمیم گیری کند، هدف این تجاوز آشکار قرار گرفته است.حزب الله لبنان ازعربستان سعودی و همپیمانان آن خواسته است تا با فوریت و بدون قید وشرط این تجاوز ظالمانه علیه ملت یمن را متوقف کنند.
در بیانیه حزب الله آمده است: این تجاوز در جهت تامین منافع آمریکا و خدمتی آشکار به دشمن صهیونیستی و گزینه های آن است که درصدد تحمیل تجاوزها و جنایات بیشتری به ملت های منطقه به ویژه فلسطین است.حزب الله لبنان درعین حال تاکید کرده است که این تجاوز ظالمانه فرصتی را برای ملت یمن بوجود آورده است تا برای حل سیاسی مشکلات و حفاظت از کشور خود و تضمین تمامیت و امنیت ارضی آن بدون دخالت خارجی، بیش از گذشته متحد شده و همبستگی خود را افزایش دهد.
تجاوزهای هوایی عربستان به یمن رویا و آرزوهای مستمر عربستان برای رهبری جهان اسلامی سنی را نزد افکار عمومی بسیاری از مردم سنی مذهب با چالش‌های جدی روبرو کرده و حتی تعدادی از کشورهایی که بطور سنتی هم‌پیمان عربستان بودند از جمله پاکستان از مشارکت در این جنگ امتناع کرده‌اند که خشم سعودی‌ها را در پی داشته است.
اندونزی:
در همین راستاوزیر خارجه اندونزیهم با صدور بیانیه‌ای ضمن محکومیت شدید حمله هوایی سعودی به یمن و تاکید بر ادامه فعالیت سفارت این کشور در صنعا، خاطرنشان کرد که راه حل دیپلماتیک و مذاکره بهترین مسیر برای حل مناقشه بین سعودی و انصارالله است.
الجزایر با دخالت نظامی در یمن مخالفت کرد
وزیر امور خارجه الجزایر گفت: الجزایر راه حل سیاسی و گفت وگوی همه گروه های یمنی را برای حل بحران این کشور در اولویت می داند.رمطان لعمامرة در حاشیه جلسه مشورتی وزیران خارجه عرب که در شرم الشیخ مصر برگزار شد، افزود: جهان عرب باید برای حل همه مشکلات خود راه حل گفت و گو و راه های مسالمت آمیز را برگزیند.
تجمع علمای مسلمان لبنان: "حمله کنندگان به یمن از فتنه خود ساخته در امان نخواهند ماند."
تجمع علمای مسلمان لبنان باصدور بیانیه ای ضمن محکوم کردن تجاوز ظالمانه عربستان سعودی وهمپیمانان آن به یمن، تاکید کرده که حمله کنندگان به یمن بدانند این فتنه خود ساخته دامن آنها را خواهد گرفت و از پیامدهای آن در امان نخواهند ماند. در بیانیه تجمع علمای مسلمان لبنان، به کشورهایی که در تجاوز هوایی به یمن با عربستان سعودی همکاری کرده اند، توصیه شده است تا دیر نشده در خصوص مشارکت خود در این تجاوز تجدید نظر کنند.
بیانیه تجمع ملی دموکراتیک لبنان
تجمع ملی دموکراتیک لبنان نیز با صدور بیانیه ای همبستگی کامل خود را با ملت، ارتش و نیروهای انقلابی یمن و در راس آنها جنبش انصارالله اعلام کرد.در این بیانیه از ملت یمن در استان های شمالی و جنوبی این کشور خواسته شده تا برای دفاع از کشورشان در کنار نیروهای مسلح قرار گیرند. تجمع ملی دموکراتیک لبنان از گفت وگوی یمنی ها در داخل کشورشان و بدور از مداخله های خارجی و درگیری های منطقه ای حمایت کرده است.
مقایسه جنگ یمن با مقاومت مردم غزه و لبنان
دلایل متعددی برای عدم موفقیت رژیم سعودی در یمن ارائه شده است، اما بسیاری ها مقاومت مردم و نیرو های مردمی جنبش انصار الله یمن به عنوان نقطه قوت مردم یمن و عامل اصلی شکست این تجاوز می دانند. رهبر انقلاب، آیت الله خامنه ایدر این مورد معتقد است : "دلیل شکست سعودی‌ها واضح است، زیرا توانایی نظامی صهیونیست‌ها چندین برابر سعودی‌ها و منطقه غزه نیز یک منطقه کوچک بود، اما آنها نتوانستند موفق شوند، در حالی که یمن، کشوری پهناور و با جمعیت ده‌ها میلیونی است."سید حسن نصراللهنیز در این رابطه معتقد است که سرنوشت تجاوز ظالمانه به یمن، شکست متجاوزان و در راس آنها عربستان سعودی و پیروزی ملت مظلوم یمن است.لذا این اقدام دولت سعودی در یمن، مشابه جنایت صهیونیست‌ها در غزه است.
در این راستا مقاومت غیرمنتظره نیروهای انصارالله و ارتش یمن، نگرانی مقامات عربستان از بازتاب‌های امنیتی و به درازا کشیده شدن جنگ با این کشور و تشدید حملات متقابل احتمالی انصارالله را در پی داشته است.لذا لجاجت و ادامه حملات وحشیانه هوایی عربستان نیز برای در هم شکستن این مقاومت ارزیابی میشود.
این در حالی است که حمله موشکی اخیر جنبش انصارالله به مخازن نفت شرکت آرامکو در ظهران واقع در جنوب عربستان نشان از قدرت این جنبش بعد از حملات بی‌امان این کشور به یمن و در عین حال شکننده‌بودن شرایط دفاعی عربستان دارد.در این راستا جنبش مردمی یمن دارای پتانسیل های متعددی است و ورای این مسائل جنبش انصارالله در نبردهای قبلی خود از جمله با عربستان ثابت کرد که از تجربه و توان کافی برای مقابله با حملات هوایی عربستان برخوردار است ولیکن بنظر می‌رسد این جنبش به چند دلیل عمده پاسخی جدی تا روزهای اخیر به این تعرض نداشته است از جمله :
الف : تا پیش از این جنبش انصارالله بیشتر بر شمال یمن تمرکز داشت و حمایت عربستان از گروههای تکفیری در جنوب یمن ، فرصت را برای این جنبش برای مهار این گروه‌ها در جنوب فراهم آورد.
ب: عدم واکنش جدی ارتش یمن و انصارالله به حملات هوایی عربستان، بهانه‌جویی مقامات ریاض را بی‌اثر و حلقه ائتلاف ضدیمن را سست و در نهایت فشارهای بین‌المللی را بر عربستان تشدید کرد.
علاوه براین ارتش عربستان بویژه نیروی زمینی از هیچتجربه جنگی برخوردار نیستند و روبرو شدن با نیروهای باتجربه انصارالله در زمین، شکست سنگین و شرم‌آوری را بر عربستان تحمیل خواهد کرد و به همین دلیل ریاض حاضر نیست بدون اعضای ائتلاف دست به این ماجراجویی خطرناک بزند.نفوذ به عمق 45 کیلومتری خاک عربستان و حمله به یک پایگاه نظامی و حمله به مخازن شرکت آرامکو در جنوب عربستان نیز از دیگر نمونه‌های ضعف دفاعی مقامات ریاض محسوب میشود.
ضعف داخلی عربستان در حمله به یمن
در اهمیت یافتن بحران یمن در نزد کشور عربستان در نهایت باید به عامل دیگری اشاره کرد که به اختلافات داخلی دستگاه حاکمیت این کشور در ماههای اخیر بر میگردد. تحولات و اختلافات جانشینی بعد از ملک عبدالله پادشاه متوفی عربستان، این کشور را با یک بحرانی داخلی در سطح بالای دستگاه حاکمیت تبدیل کرده است. بالا گرفتن جنگ قدرت در این کشور و ناآرامی‌های داخلی ناشی از آن، عربستان را در آستانه یک بحران داخلی قرار داده است. مهمترین نشانههای اختلافات درونی در سطح حاکمیت این کشور تغییراتی است که اخیراً در رأس حاکمیت این کشور از جمله وزارت خارجه و جانشینی ولیعهدی بوجود آمده است. روی کار آمدن نیروهای جوان و بی تجربه در دستگاه حکومت عربستان بعد از مرگ ملک عبدالله باعث این تغییرات و نا امنی شده است. با بروز اختلافات داخلی در این کشور، مقامات آل سعود به منظور سرپوش نهادن بر این اختلافات داخلی، در تلاش بودند توجه افکار عمومی را به یک عامل تهدید زای بیرونی جلب کنند تا حداقل در کوتاه مدت این اختلافات از مظان افکار عمومی خارج شود.بر این اساس بحران یمن این فرصت را در اختیار مقامات آل سعود قرار داده است تا گروههای داخلی را متوجه یک دشمن خارجی کند که به ادعای آن از جانب ایران حمایت میشود.
با توجه به آنچه گفته شد می توان بحران یمن و دخالت عربستان در این کشور را تلاشی در جهت موازنه سازی در مقابل ایران و نیز سرپوش نهادن بر اختلافات داخلی در سطح عالی نظام سیاسی این کشور دانست.این در حالی است که تاثیرات بیداری اسلامی در این کشور تنها با سرکوب این رژیم به صورت موقتی خاموش مانده است.
فعالان سنی اسلام گرا، لیبرالها، شیعیان و برخی از قبائل معروف در عربستان سعودی از مخالفان عمده سلطنت آل سعود و از چالش های داخلی این کشور محسوب می شوند. دراین راستا در منطقه شرقیه که عمدتا 10 درصد جمعیت شیعی عربستان در آنجا حضور دارند بر اثر تظاهرات متناوب برعلیه سیاستهای تبعیض آمیز آل سعود 12 تن جان خود را از دست دادند.[2]
سیستم قبیله ای این کشور نقطه ضعف عربستان محسوب میشود . تا چند دهه پیش اغلب ساکنین عربستان قبائلی بودند که به نقاط مختلف کوچ میکردند اما اکنون بیشتر این قبایل در مناطق مختلف عربستان ساکن شده اند.در چنین حالتی نیاز به یک سیستم فدرالی در عربستان تنها خواهد توانست این کشور را از فروپاشی و جنگهای قبیله ای نجات دهد .
از سوی دیگر این کشور به ظاهر سعی در مبارزه با گروههای تروریستی مانند القاعده را دارد اما عمدتا آز آنان در اجرای سیاست خارجی و منویات خویش استفاده میکند . این مساله میتواند استفاده از شمشیر دولبه ای باشد که روزی عربستان سعودی را نیز تهدید خواهد کرد.
پی نوشت:
1. بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار جمع مداحان اهل بیت(در رابطه تجاوز عربستان به یمن )، 20 فروردین 1394
2.ابراهیم، فؤاد. شیعیان عربستان، ترجمه سلیمه دارمی و فیروزه میررضوی، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر، 1386.