سفر غیرمنتظره الجبیر به عمان در سایه تحولات کنونی منطقه و همچنین با توجه به اینکه عمان تنها کشور حاشیه خلیج فارس است که از یک سو در ائتلاف علیه یمن شرکت نکرده و از سوی دیگر روابط دیپلماتیک و سیاسی خود با دمشق را قطع نکرده است، بسیار عجیب و سؤال برانگیز به نظر می رسد.
وزیر خارجه عربستان پس از دیدار با همتای عمانی خود در مسقط از محورهای گفتگوهای دوجانبه پرده برداشته و گفت: «در جریان دیدار با همتای عمانی خود با وی درباره آخرین تحولات سوریه و یمن گفتگو کرده و راهکارهای تقویت همکاریها میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس را نیز مورد بررسی قرار دادیم». اکنون این سؤال پیش می آید که که چه چیزی عادل الجبیر را برآن داشت تا در این شرایط به عمان سفر کند؟
عربستان سعودی همواره در راستای کاستن از اهمیت نقش عمان در تحولات منطقه تلاش کرده است. حتی پس از میزبانی مذاکرات هسته ای میان ایران و کشورهای ۱+۵ توسط عمان، تلاش ریاض برای بی اهمیت جلوه دادن نقش کشوری که به عنوان میانجی سنتی منطقه شناخته می شود، افزایش پیدا کرد؛ اقدامی که روابط دو کشور را بیش از پیش تیره و تار ساخت.
از سوی دیگر، موضع عمان در قبال ائتلاف «طوفان کوبنده» علیه یمن به زعامت رژیم آل سعود و عدم قبول عضویت در این ائتلاف، اختلافات دو طرف را عمیق تر و آنها را بیش از پیش از یکدیگر دور ساخت. مقامات مسقط از همان روزهای ابتدایی تجاوز آشکار رژیم سعودی به مردم بی دفاع یمن و کشتار وحشیانه آنها خواستار توقف تجاوز و یافتن راهکاری سیاسی برای حل بحران یمن شدند؛ موضعی که هیچگاه به مذاق سعودیها خوش نیامد.
در همان ماه های اولیه تجاوز آل سعود به یمن، عمان چند طرح برای توقف عملیات نظامی در این کشور و حل بحران از طریق راهکارهای سیاسی مطرح کرد که آل سعود هیچگاه حاضر نشد حتی آنها را بررسی کند. تحلیلگران بر این باورند اکنون که آل سعود در تحقق تمامی اهداف از پیش تعیین شده خود در یمن شکست خورده؛ یعنی از یک سو نتوانسته منصور هادی را به کرسی قدرت بازگرداند و از سوی دیگر در تسلط بر تنگه «باب المندب» ناکام مانده است، وزیر خارجه عربستان برای نجات کشور خود از باتلاقی که در حال غرق شدن در آن است، دست به دامان عمان برای میانجی گیری شده و به این کشور سفر کرده است.
بررسی سفر وزیر خارجه عربستان سعودی به عمان از نظر زمانی نیز حائز اهمیت است، زیرا این سفر درست یک هفته پس از سفر «یوسف بن علوی» وزیر خارجه عمان به دمشق و دیدارش با «بشار اسد» رئیس جمهوری سوریه اتفاق افتاد؛ سفری که خشم گسترده مقامات سعودی و شخصِ «عادل الجبیر» را به دنبال داشت.
وی در خصوص این سفر گفته بود: «ما در نیت مقامات عمانی تردید نداریم و همچنین شک نداریم که این سفر برای نزدیک تر کردن دیدگاه ها به یکدیگر در خصوص سوریه انجام شده است». اشاره کنایه آمیز وزیر خارجه عربستان به سفر وزیر خارجه عمان به سوریه در حالی مطرح شد که «یوسف بن علوی» در جریان دیدار با بشار اسد در دمشق تأکید کرده بود: «عمان همچنان به حمایت های خود از دولت و ملت سوریه ادامه می دهد».
از سوی دیگر از نظر زمانی این دیدار درست دو هفته پیش از برگزاری مذاکرات سیاسی میان گروه های یمنی از جمله انصارالله و تیم اعزامی رئیس جمهور فراری یمن انجام شد. با توجه به روابط نزدیک میان پادشاهی عمان و گروه های سیاسی مخالف دولت فراری یمن از یک سو و قریب الوقوع بودن مذاکرات سیاسی میان طرف های درگیر در یمن از سوی دیگر، عادل الجبیر با سفر به عمان تلاش کرده است تا حدودی از جزئیات آنچه که قرار است توسط مخالفان یمنی در این مذاکرات مطرح شود، اطلاع پیدا کند.
علاوه بر این، به اعتقاد تحلیلگران، سفر روز جمعه گذشته عادل الجبیر به عمان یک نقطه ضعف بزرگ برای مقامات سعودی محسوب می شود، زیرا سعودیها همواره با عمان و نقش سازنده آن در حل اختلافات منطقه ای مشکل داشته اند؛ نقشی که «یوسف بن علوی» در جریان دیدار با همتای سعودی خود در مسقط باز هم به آن اشاره کرده صراحتا گفت: «ما معتقدیم که بحران های یمن و سوریه باید از طریق راهکارهای سیاسی حل شود و برای تحقق این مهم به تلاش ها و رایزنی های دیپلماتیک خود ادامه می دهیم».
برخی کارشناسان سیاسی و تحلیلگران منطقه ای نیز سفر عادل الجبیر به مسقط را به مثابه اذعان رسمی آل سعود به نقش میانجی گرایانه عمان در حل اختلافات و بحران های منطقه ای می دانند. آنها بر این باورند که این سفر، حامل پیامی مبنی بر شکست سنگین آل سعود در یمن بوده است؛ شکستی که سعودیها را بر آن داشت تا به کشوری که در حل و فصل منازعات منطقه ای ید طولایی دارد، روی آورد.
پیش بینی اینکه عمان سعودی تا چه حدی می تواند در میانجی گری میان عربستان و یمن موفق باشد، بسیار سخت و تقریبا غیرممکن است، زیرا نمی توان گفت مسقط تا چه اندازه موفق به نزدیک کردن دیدگاه ها در خصوص بحران یمن خواهد بود، تا بدین طریق عربستان از منجلاب یمن خارج شود. با این وجود، «یوسف بن علوی» وزیر خارجه عمان پس از دیدار با الجبیر تأکید کرد: «مسقط با بکارگیری ابزارهای تشویق کننده و از طریق کانال های دیپلماتیک به تلاش خود برای نزدیک کردن دیدگاه ها در یمن ادامه می دهد». وی افزود: «تلاش می کنیم تا اگر راهکاری برای حل سیاسی بحران یمن به دست آمد، استمرار و ادامه آن را تضمین کنیم».
البته اشاره به این نکته نیز ضروری به نظر می رسد که بدون شک عربستان سعودی ـ نه به طور کامل ـ اما تا حدود زیادی دیپلماسی عمان در زمینه حل و فصل منازعات منطقه ای را قبول ندارد، با این حال در شرایط کنونی چاره ای جز تکیه بر این دیپلماسی برای نجات خود نمی بیند. علت این موضوع هم کاملا ساده و قابل لمس بوده و آن، این است که تحولات میدانی در سوریه و یمن بر خلاف اراده و برنامه ریزی های از پیش تعیین شده رژیم سعودی پیش می رود. بنابراین در یک کلام می توان سفر عادل الجبیر به عمان در شرایط کنونی را ناشی از هراس ریاض از شکست قریب الوقوع در یمن و سوریه دانست.