گروه بین‌الملل مشرق - دو هفته بعد از اولین دور مذاکرات بر سر یافتن یک راه حل سیاسی برای جنگ داخلی در سوریه (30 اکتبر)، وزرای خارجه قدرت‌های جهانی و کشورهای منطقه (از جمله ایران) از روز جمعه دوباره در وین جمع شده‌اند تا به ایده راه حل سیاسی، عینیت بیشتری ببخشند.

دیپلمات‌های حاضر در دور اول، می‌گویند که پیشرفت در این موضوع بسیار کم بوده است، چرا که آمریکا و متحدان غربی و منطقه‌ای(ترکیه، عربستان، قطر و امارات) همچنان روی رفتن بشار اسد تاکید دارند، و روسیه و ایران، به عنوان حامیان حکومت قانونی سوریه، تصمیم‌گیری درباره آینده بشار اسد را تنها بر عهده ملت سوریه می‌دانند.

«برخی موضوعات دشوار وجود دارد که آینده بشار اسد را بسیار پیچیده می کند و قطعا فردا این موضوع مهمی خواهد بود.» فیلیپ هموند، وزیر خارجه بریتانیا روز جمعه، بعد از ملاقات با «سامح شکری»، وزیر خارجه مصر، این اظهارات را بیان کرد.

«ما معتقدیم که رفتن اسد بخشی از گذار سوریه است، اما به این تشخیص رسیدیم که او می‌تواند تا زمان رفتنش، نقشی در این گذار داشته باشد.»

مساله اصلی دیگر این است که کدام گروه‌های مسلح به عنوان گروه‌های مخالف در نظر گرفته شوند تا در روند گذار سیاسی سوریه نقش ایفاء کنند، و کدام گروه‌ها تروریستی محسوب شوند. یکی از منابع دیپلماتیک غربی در این باره به رویترز گفت:

«این عملا غیرممکن است که در این گفتگوها بر سر چنین فهرستی توافق صورت گیرد. این مساله زمان خواهد برد. فهرست قرار نیست یک روزه مشخص شود. ما تازه داریم شروع به صحبت می‌کنیم.»

مسوول سیاست خارجی اروپا، فردریکا موگرینی، روز شنبه به خبرگزاری فرانسه گفت:

«موج حملات خونین پاریس به تلاش‌های جهانی رای حل معضل جنگ در سوریه معنای تازه‌ای داده است....این یک روز غمبار دیگر است و جلسه‌ای که امروز در وین داریم، معنای دیگری می‌یابد.»

«در هفته‌های گذشته، کشورهای دور میز (مذاکرات وین) تقریبا درد، وحشت و شوک مشابهی را تجربه کرده‌اند. (اشاره به حوادث پاریس، لبنان، روسیه، مصر، ترکیه)... این به روشنی به ما نشان می‌دهد که همه ما درباره این موضوع با هم هستیم. اروپایی‌ها، اعراب، غربی‌ها و شرقی‌ها، همه ما با تروریسم مواجهیم و با کسانی که سعی دارند بین ما جدایی بیاندازند.»


در حدود دو هفته‌ای که از دور اول مذاکرات گذشت، یک هواپیمای روسی با 220 سرنشین در صحرای سینا توسط گروه‌های تروریستی سرنگون شد، انفجارهای تروریستی در لبنان موجب شهادت دست کم 44 لبنانی شد و در نهایت در روز جمعه حملات تروریستی در پاریس تا به این جا دست کم 160 کشته به جای گذاشت. مذاکرات در جوی در حال انجام است که جهان هنوز در حال هضم حملات پاریس است. گروه تروریستی-تکفیری دولت اسلامی عراق و شام یا داعش که مسؤولیت حملات را به عهده گرفته، اصلی‌ترین گروه تروریستی است که با حکومت سوریه می‌جنگد و همین امر حملات دیشب را به مذاکرات امروز پیوند می‌زند. «ماریا زاخارووا»، سخنگوی وزیر خارجه روسیه گفت «بدون شک، آن چه شب گذشته در پاریس رخ داد، نمی‌تواند جو کنونی و روند مذاکرات سوریه را مختل کند.»

لورن فابیوس هم تاکید کرد که در پی حوادث پاریس، «مذاکرات وین هماهنگی‌ها در تلاش بین‌المللی برای مبارزه با دولت اسلامی را بالا خواهد برد.»

او در جمع خبرنگاران در وین، یکی از اهداف این مذاکرات را ارزیابی راه های تقویت یک مبارزه بین المللی با داعش دانست.

همان طور که گفته شد، دو محور اصلی این دور از مذاکرات، آینده سیاسی بشار اسد و تعیین گروه‌های میانه رو! در بین نیروهای تروریستی مخالف دولت سوریه است. کشورهای غربی به رهبری آمریکا و متخدان منطقه‌ای غرب، تا قبل از این تاکید داشتند که حکومت اسد مشروعیت خود را از دست داده است و او باید بدون هیچ قید و شرط و در اسرع وقت از قدرت کناره گیری کند. لیکن در دور اول مذاکرات این تغییر در موضع آن ها ایجاد شده که بشار به عنوان بخشی از روند گذار این کشور می تواند برای مدتی کوتاه در قدرت حضور داشته باشد و بعد کنار برود.به علاوه آمریکا مدعی است که تلاش دارد تا گروه‌های مسلح میانه روی مخالف دولت را آموزش دهد تا همزمان هم با ارتش سوریه و هم با داعش بجنگند. سیاستی که ظاهرا اکنون به ضد خود بدل شده و بسیاری از این نیرو در نهایت با تجهیزات و آموزش‌های آمریکایی به صف داعش پیوسته اند.

البته گروهی از ناظران و تحلیل گران، هدف اصلی آمریکا از این سیاست را تقویت غیرمستقیم داعش برای سقوط دولت سوریه و همچنین ایجاد یک گروه مسلح وابسته به خود، برای سهم خواهی در آینده سوریه می‌دانند. از سوی دیگر، ایران و روسیه، حامیان اصلی بشار اسد بر این اعتقادند که تنها نیروهای منطقه‌ای هستند که شانس شکست داعش روی زمین را دارند و این که تصمیم‌گیری درباره آینده سیاسی اسد هم صرفا بر عهده مردم سوریه است. در حال حاضر، ایران از طریق عملیات مستشاری نظامی و روسیه با راه انداختن کارزار هوایی علیه داعش و سایر گروه‌های تکفیری، موضع دولت قانونی این کشور را در برابر معارضان مسلح تقویت می کنند.

ائتلاف به رهبری آمریکا که در یک سال اخیر بمباران مواضع داعش را در دستور کار قرار داده است (که عملا نتیجه قابل ملاحظه‌ای در تضعیف داعش نداشته) تلاش دارد تا عملیات خود را کاملا مجزا از تلاش‌های ایران و روسیه نگه دارد. برخی دولت‌های مخالف دولت سوریه، از جمله قطر، از طریق بازوهای رسانه‌ای خود (به ویژه الجزیره) سعی دارند این‌گونه تبلیغ کنند که بمباران‌های روسیه تنها به گروه‌های مسلح میانه‌رو آسیب می‌زند و بر داعش اثری ندارد. این ادعا کاملا مهمل و کذب است و صرفا برای جنگ روانی علیه محور ایران-روسیه-عراق-سوریه انجام می‌گیرد، چرا که از دید این کشورها، حتی شاخه القاعده در سوریه (جبهه النصره) هم یک گروه میانه‌رو محسوب می‌شود! رقبای منطقه‌ای ایران و متحدان آمریکا اصرار دارند که هیچ نوع راه‌حلی برای صلح بدون رفتن بی‌یقید و شرط و فوری اسد امکان پذیر نیست.

استافان دی میستورا، نماینده سازمان ملل برای نظارت بر روند صلح در سوریه می‌گوید  انتظار یک تحول بزرگ را از مذاکرات ندارد:
«تحول کلمه بزرگی است. آن چه ما قطعا به دنبال آن هستیم، حفظ تحرک (شکل گرفته) کنونی است.»

جان کری بعد از ملاقات با همتای روس، اظهار داشت که «حملات پاریس باید یک تحرک تازه در زمینه یک راه حل سیاسی برای مناقشه سوریه ایجاد کند...گرچه هنوز به طور قطع نمی‌دانیم که چه کسی پشت حملات بوده است، اما اگر داعش این عمل را انجام داده باشد، ما را تشویق کرده که امروز حتی سخت‌تر از قبل تلاش کنیم تا بحرانی را که با آن مواجهیم، حل کنیم.»

شکاف اصلی میان بلوک غربی-عربی و بلوک ایران-روسیه بر سر دیدگاه آنان درباره حضور بشار اسد در قدرت است. در حالی که بلوک عربی-غربی مدعی است که بشار اسد عامل اصلی مناقشات سوریه و مسؤول اصلی کشته شدن ده هزار سوری است، بلوک ایران-روسیه بشار اسد را تنها سد محکم موجود در سوریه علیه حاکم شدن تروریست‌های تکفیری می‌دانندکه آینده منطقه و جهان را به شدت تهدید می‌کنند.

برخی گزارش‌ها از مطرح‌شدن طرح روسیه برای یک دوره انتقالی 18 ماهه و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی در پایان آن خبر دادند که با مخالفت شدید عربستان و آمریکا مواجه شد. «عادل الجبیر»، وزیر خارجه سعودی (بزرگ‌ترین حامی داعش)، روز شنبه در وین، در اظهاراتی منافقانه درباره حوادث پاریس، آن را رویدادی «شوم» خواند که همه اخلاقیات و احکام اسلامی را نقض کرد:

«پادشاهی سعودی خواهان تلاش‌های بین‌المللی شدیدتر برای مبارزه با مصیبت تروریسم در همه اشکال و ابعاد آن است!!»

سرگئی لاوروف هم که روز شنبه در وین حاضر شده، درباره اثر حملات پاریس بر مذاکرات، چنین اظهار نظر کرد:

«حملات پاریس هر‌گونه توجیهی را برای کم کاری در شکست دولت اسلامی، جبهه النصره و امثال آن، از بین برد.»

به هر حال، دور تازه‌ای از مذاکرات وین درباره سوریه بین قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای با هدف رسیدن به یک گذار سیاسی آغاز شده است. امیدهایی وجود دارد که این مذاکرات دست کم فتح بابی به سوی یک آتش‌بس پایدار، افزایش کمک‌های انسان‌دوستانه و آغاز تلاش‌ها برای یافتن یک راه حل سیاسی باشد.

نکته قابل تأمل این که باز هم از سوی حکومت سوریه و گروه‌های مسلح به اصطلاح میانه‌رو مورد نظر غربی‌ها هم نماینده‌ای به این مذاکرات دعوت نشده است. به دلیل برنامه سفر اروپایی رییس جمهور، قرار نبود که وزیرخارجه کشورمان، آقای دکتر ظریف در این مذاکرات حاضر شود و بنا بود آقای امیرعبداللهیان معاون عربی-آفریقایی وزارت خارجه نماینده کشورمان باشد. اما با لغو سفر آقای روحانی، بعد از ظهر شنبه محمد جواد ظریف وارد وین شد.

گفتنی است که در نشست 30 اکتبر وزرای خارجه 17 کشور (از جمله کشورمان) و نمایندگان اتحادیه اروپا و سازمان ملل یک بیانیه مشترک درباره گذار در سوریه امضاء کردند که طبق آن بناست راه حل سیاسی برای سوریه، این کشور را منسجم نگاه دارد، نهادهای اصلی حکومتی را دست نخورده باقی بگذارد و یک حکومت فراگیر را برای آینده سوریه تضمین نماید.

در بیانیه پایانی نشست روز جمعه نیز بار دیگر بر آتش‌بس و راه‌کاری مبتنی بر توقف درگیری‌ها تأکید شده است. براساس متن بیانیه، اعضای «گروه بین‌المللی حمایت از سوریه» به اتفاق آراء بر ضرورت پایان دادن به رنج مردم سوریه، تخریب فیزیکی سوریه، بی ثباتی منطقه و در نتیجه آن افزایش حضور تروریست‌ها در جنگ سوریه تاکید کردند.

«گروه بین‌المللی حمایت از سوریه» بر ارتباط نزدیک میان برقراری آتش بس و دنبال کردن روند سیاسی موازی براساس بیانیه ژنو در سال 2012 و اینکه هر دو ابتکار باید در اسرع وقت انجام شود، اذعان کردند.

همه طرف‌های حاضر در فرایند سیاسی باید به اصول راهنمایی که در نشست 30 اکتبر بر سر آن توافق شد، از جمله تعهد به وحدت، استقلال، تمامیت ارضی و ماهیت غیرفرقه‌ای [دولت سوریه] پایبند باشند تا نهادهای دولتی دست‌ نخورده باقی بمانند و حقوق همه مردم سوریه فارق از هر قوم و مذهبی که به آن وابسته‌اند حفظ شود.

گزارش تصویری از کنفرانس وین درباره سوریه

منابع: