همچنین در روزهای گذشته شاهد اظهارات تند «رجب طیب اردوغان» علیه کاخ سفید و سیاست های آمریکا در قبال تروریسم بوده ایم تمامی تحولات منطقه و انتقادهای مقامات دو طرف از یکدیگر بیانگر شکاف عمیق در روابط دو متحد استراتژیک قدیمی است.
از عواملی که موجب ایجاد اتحادها و پیمان ها بین کشورها می شود همگرایی اهداف و منافع اقتصادی و سیاسی کشورها با همدیگر است امری که ۷۴ سال پیش موجبات الحاق ترکیه به ناتو را فراهم آورد و حدود ۶ دهه موجب همکاری تنگاتنگ این کشور با این بلوک شد.
تحولات خاورمیانه در سال های اخیر و سیاست های ترکیه تحت رهبری رجب طیب اردوغان در یک دهه گذشته موجب بروز شکاف های جدی در روابط ترکیه و متحدان غربی این کشور شده که هر روز ابعاد جدیدی از این اختلافات نمایان می شود.
تاریخچه پیوستن ترکیه به ناتو
زمانی که برای اولین بار مقامات آمریکایی از عضویت ترکیه در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی استقبال کردند زمانی بود که دولت ترکیه برای پیوستن به ناتو بسیار مشتاق بود و هزاران سرباز ترک در کنار نیروهایی امریکایی در شبه جزیره کره در حال جنگ بودند و نظام های حاکم دو کشور در هماهنگی کامل با همدیگر عمل می کردند و رقابت و اختلاف سیاسی بین دو کشور وجود نداشت.
تمامی این مسایل موجب شد تا در ۱۸ فوریه سال ۱۹۵۲ ناتو در اولین گام خود برای توسعه از عضویت ترکیه در این سازمان استقبال کرد.
از مزایایی که ترکیه آن زمان داشت تا موجب شد آمریکا از عضویت ترکیه در ناتو استقبال کند، موقعیت جغرافیایی این کشور بود. همسایگی ترکیه با اتحاد جماهیر شوروی سابق موجب شد تا در بحبوحه جنگ سرد بین واشنگتن و مسکو، امریکا بتواند موشک های هسته ای خود را در ترکیه مستقر کند.
تمامی این مسایل موجب شد تا ترکیه بعد از آمریکا دارای دومین ارتش بزرگ ناتو شود. ترکیه حتی بعد از فروپاشی دیوار برلین در کنار آمریکا و رژیم اسرائیل و دیگر دموکراسی های غربی ایستاد.
ترکیه با وجود مخالفت هایش با حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ اما در جنگ افغانستان نقش عمده ای در کنار آمریکا ایفا کرد.
ترکیه امروز و روابط آن با ناتو و غرب
ترکیه امروز اساسا بسیار متفاوت از ترکیه یک دهه قبل است و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی هم صرفا دیگر یک ائتلاف دفاعی نیست بلکه ائتلافی از ارزش های مشترک به ویژه ارزش های دموکراتیک است که برای اهداف مشترکی همکاری می کنند.
ترکیه امروز که بیش از یک دهه تحت رهبری رجب طیب اردوغان بوده است در ارزش ها و اهداف و سیاست خود چالش های زیادی با بلوک غرب به رهبری آمریکا پیدا کرده است که مهمترین آنها عبارتند از:
*فاصله گرفتن ترکیه از دموکراسی مد نظر غرب
فاصله گرفتن هر چه بیشتر ترکیه از دموکراسی نیم بند موجود در این کشور که مد نظر متحدان غربی این کشور بود و سیطره دیدگاه های شخص اردوغان در نظام حکومتی این کشور که مانع از روابط مثمر ثمر بین این کشور و بلوک غرب شده است.
اردوغان در طول بیش از یک دهه سیطره خود بر ترکیه بسیاری از چهره ها و مقامات این کشور را از میان افراد دست آموز خود برگزیده و منصوب کرده است که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان در تضاد با ارزش های دموکراتیک مد نظر غربی ها است.
تلاش وی برای سیطره بر ترکیه تا آنجا پیش رفته است که وی حتی کوچکترین مخالفت ها با نظرات خودش را از سوی قدیمی ترین یاران و نزدیکان خود را هم تحمل نمی کند. بطور مثال به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران تصمیم اخیر حزب حاکم عدالت و توسعه برای سلب بخش هایی از اختیارات «احمد داود اوغلو» رئیس حزب و نخست وزیر این کشور که از همراهان دیرینه اردوغان است بعد از آن صورت گرفته است که داود اوغلو به برخی توصیه های اردوغان در خصوص انتصاب روسای استانی حزب توجه نکرده است.
عزل و دادگاهی کردن بسیاری از چهره های نظامی و سیاسی و زندانی کردن بسیاری از روزنامه نگاران و اندیشمندان که با دیدگاه‌های اردوغان مشکل دارند نیز به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران در راستای تلاش های وی برای سیطره بیشتر بر ترکیه صورت گرفته و می گیرد.
*شکل دادن سیاست خارجی ترکیه مبتنی بر دیدگاه های شخصی اردوغان و بدون توجه به سیاست های متحدین این کشور
ترکیه زمانی متحد استراتژیک رژیم صهیونیستی در منطقه بود امری که برای آمریکا که بزرگترین حامی این ررژیم است اهمیت فراوانی دارد ولی امروز ترکیه در روابط خود با این رژیم چالش های فراوانی دارد و بعد از سال ها تلاش هنوز نتوانسته است روابط خود با این رژیم را ترمیم کند.
ترکیه امروز در اختلافی آشکار با سیاست های متحدان آمریکایی و اروپایی خود به طرفداری هر چند صوری از حماس می پردازد که در لیست سیاه اتحادیه اروپا قرار دارد و از سوی آمریکا نیز گروهی تروریستی محسوب می شود. امری که از سوی بسیاری از اعضای ناتو که ارتباط نزدیکی با رژیم صهیونیستی دارند نوعی گروگان گیری ناتو از سوی ترکیه محسوب می شود.
*تضاد در منافع منطقه ای و رقابت با متحدان
تلاش های ترکیه برای کسب سهم بیشتری از منابع انرژی منطقه عملا این کشور را تبدیل به یک رقیب اقتصادی شرکت های غربی و آمریکایی در حوزه هایی مثل حوزه انرژی کردستان عراق و دریای مدیترانه کرده است.
این رقابت بین دو متحد تا جایی پیش رفت که در سپتامبر سال ۲۰۱۱ وقتی که شرکت آمریکایی سرگرم اکتشاف منابع نفت و گاز در آبهای قبرس در دریای مدیترانه بود، «اگمن باقیش» مرد دست راست اردوغان خواستار حمله نیروی دریایی ترکیه به تاسیسات این شرکت آمریکایی در منطقه شده و گفت: ما نیروی دریایی را برای چنین روزی ایجاد کرده ایم. تمامی گزینه ها روی میز است و هر اتفاقی ممکن است رخ دهد.
همچنین بعد از تحولات شرق اوکراین در حالیکه آمریکا و متحدان اروپایی آن اقدام به اعمال تحریم هایی علیه روسیه کردند، ترکیه نه تنها از این تحریم ها پیروی نکرد بلکه در صدد استفاده از فرصت ایجاد شده برآمد و سعی کرد صادرات بسیاری از محصولات اروپایی و آمریکایی را با محصولات خود جایگزین کند و حتی در اقدامی طبق دستور ولادیمیر پوتین مسیر خط لوله انرژی سوث استریم اروپا تغییر کرده و قرار شد از مسیر ترکیه بگذرد. اینگونه اقدامات فرصت طلبانه امری بود که موجب ناخرسندی برخی متحدان اروپایی این کشور شد
*دیدگاه های مختلف درباره تروریسم
از دیگر اختلافات ترکیه و متحدان غربی آن در عراق و سوریه، اختلاف نظر دو طرف بر سر این است که کدام گروه ها تروریستی محسوب می شوند. در حالیکه ترکیه از برخی گروه ها در سوریه و عراق حمایت می کند آمریکا و غرب آن گروه ها را تروریستی می دانند و بالعکس. مثلا ترکیه کردهای سوری را را گروهی تروریستی می داند در حالیکه کردهای سوری نزدیکترین متحدان آمریکا در این کشور هستند.
از دیدگاه برخی از تحلیلگران غربی، ترکیه تبدیل به پاکستان منطقه مدیترانه شده است، درحالیکه مدعی مبارزه با تروریسم است از تروریست ها حمایت می کند. این درحالی است اختلافات با آمریکا و غرب در خصوص حمایت از تروریست ها تا جایی پیش رفته است که در روزهای اخیر رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه نیز در سخنانی رسما هم پیمانان ترکیه در ناتو را به تسلیح گروه های تروریستی در سوریه متهم کرده و گفت: متحدان ما در ناتو به جای دادن سلاح به ترکیه به تروریست ها سلاح می دهند.
احتمال بازنگری در ساختار ناتو
یکی از مشکلات در ساختار ناتو این است که تصمیماتی که در این سازمان اتخاذ می شوند باید با اجماع تمامی کشورهای عضو باشند و مخالفت یکی از اعضا می تواند مانع از اجرایی شدن بسیاری از خواسته های این پیمان شود.
به اعتقاد بسیاری دیدگاه های مبتنی بر مذهب و سیاست های اقتدارگرایانه اردوغان که در تضاد با ارزش های مشترک اعضای ناتو است در آینده موجب خواهد شد تا این سازمان در انجام بسیاری از ماموریت های خود با مشکل مواجه شود و از آنجائیکه در منشور این سازمان تمهیداتی برای اخراج یک عضو دیده نشده است لذا اخراج ترکیه از ناتو کار آسانی نخواهد بود.
از این رو زمزمه های اصلاحات در ساختار ناتو در آینده در رقابت های تبلیغاتی برخی نامزدهای شاخص انتخابات ریاست جمهوری آمریکا از هم اکنون شنیده می شود، افرادی مثل«دونالد ترامپ» که ناتو را پیمانی ناکارآمد در مقطع کنونی می دانند و خواستار اصلاحاتی در ساختار آن هستند.
با توجه به اختلافات آشکار کاخ سفید و آنکارا در عرصه های مختلف که این روزها با نپذیرفتن دیدار رسمی با اردوغان از سوی باراک اوباما در جریان سفر ماه گذشته وی به واشنگتن و لغو دیدار احمد داود اوغلو از واشنگتن به علت پر بودن وقت رئیس جمهور آمریکا و معاون وی «جو بایدن» که طراح تجزیه منطقه است، بسیار علنی شده است، باید منتظر ماند و دید آینده ترکیه در منطقه و ناتو چگونه رقم خواهد خورد.
باراک اوباما چندی پیش در انتقادی از سیاست های اردوغان اعلام کرد ترکیه به سمتی نامعلوم در حرکت است. تیرگی روابط ترکیه با متحدان قدیمی خود در حالی صورت می گیرد که این کشور با اتخاذ سیاست های نادرست با تمامی همسایگان خود از جمله روسیه دارای تنش های جدی است.