حجت‌الاسلام امید مؤذنی، معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر در پاسخ به این پرسش که کتاب پژوهش‌های قرآنی شهید صدر چه ویژگی‌‌هایی دارد، گفت: «پژوهش‌های قرآنی» هم به‌جهت موضوع و هم به‌جهت مؤلف آن، ویژگی‌های بسیاری دارد که باید در گفت‌وگوها و مقالات پژوهشی به ابعاد مختلف آن پرداخت، اما به‌عنوان اشاره به برخی از آنها می‌توان گفت که یکی از ویژگی‌های مهم این اثر نوآوری و ابداعی است که شهید صدر در عرصه تفسیر موضوعی ارائه داده است.
مؤذنی ادامه داد: نوآوری ایشان این است که روش جدیدی برای مواجهه و بهره‌برداری مفسر از قرآن ارائه داده که در این روش، کل قرآن به پاسخ پرسش مفسر در سطح نظریه می‌پردازد و تفسیر موضوعی به‌جای محدود ماندن در سطح گردآوری واژگان مشابه و مفاهیم آن، به مرحله منسجم کردن کل مفاهیم قرآن حول یک موضوع با هدف دستیابی به نظریه قرآن در آن، می‌رسد.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر ادامه داد: حاصل روش موضوعی ایشان چنین خواهد بود که تولید نظریه بر اساس قرآن امکان‌پذیر شود و بر اساس این روش راه برای ارائه نظریه قرآنی در عرصه‌های مختلف انسانی هموار گردد. باید توجه داشت که با این روش سطح مواجهه مفسر با قرآن از برخورد جزئی و پراکنده ارتقا یافته و به مرحله‌ای می‌رسد که در آن مفسر می‌تواند از کل معارف قرآنی و تمام مفاهیم کتاب‌الله در حوزه‌های مرتبط با حیات انسانی به استخراج نظریه قرآنی نائل آید.
وی ادامه تصریح کرد: ما اگر بخواهیم به سمت تولید علم دینی برویم و بتوانیم به عنوان یک جامعه اسلامی، علم و تمدنی اسلامی و بومی داشته باشم، باید این نظریه را به صورت جدی در نظر بگیریم و درباره آن بحث بکنیم و با نقد و ارتقای آن، علم دینی را پیش ببریم.
مؤذنی در پاسخ به این پرسش که آیا این کتاب اولین بار است که ترجمه می‌شود و یا خیر؟ گفت: بخش‌هایی از این کتاب پیش‌تر به فارسی ترجمه شده بود، اما بخش‌هایی از آن قبلاً ترجمه نشده بود و تنها عربی‌اش وجود داشت. به همین جهت پیش از این معمولاً تنها آن بخش از علاقه‌مندان به مباحث قرآنی و پژوهشگران به این کتاب توجه داشتند که به زبان عربی مسلط بودند، اما الان که این اثر با دقت‌های چندباره و به‌طور کامل به فارسی ترجمه شده است، عموم پژوهشگران و اهل مطالعه می‌توانند از این کتاب استفاده کنند. زیرا یکی دیگر از ویژگی‌های مهم این کتاب این است که به‌رغم ارائه مفاهیم تخصصی، کلیت کتاب به‌گونه‌ای است که برای عموم علاقمندان به مطالعات قرآنی قابل استفاده است و نیاز به دانش‌های پیشینی ندارد.
وی با بیان اینکه ویژگی ارزشمند دیگر این است که شهید صدر در ارائه نظریه خود در این کتاب تنها به بیان ایده اصلی اکتفا نکرده‌اند، گفت: با توجه به اینکه ایشان در سال‌های آخر حیات‌شان بودند و می‌دانستند که نظام صدام ایشان را به شهادت خواهد رساند، می‌‌گفتند که وقت زیادی ندارند، اما با وجود این، یک نمونه گذرا از پژوهش مبتنی بر نظریه خودشان در تفسیر موضوعی را به صورت عملی ارائه کرده‌اند.
مؤذنی ادامه داد: شهید صدر در زمینه سنت‌های تاریخی و عناصر تشکیل‌دهنده جامعه توانسته‌اند با رجوع به قرآن در این زمینه تفسیر موضوعی انجام دهند و در کنار روشی که ارائه کرده‌اند، نمونه کار و مصداق نیز نشان دهند و یکی از دستاوردهای کاری ایشان را می‌توان ارائه کارگاهی برای تفسیر موضوعی دانست که در آن، تنها به مفهوم نپرداخته بلکه به ارائه مصداق نیز پرداخته‌اند. از این رو کتاب «پژوهش‌های قرآنی» شهیدصدر علاوه بر جنبه علمی، جنبه آموزشی نیز دارد.
وی تصریح کرد: کتاب پژوهش‌های قرآنی سه بخش دارد، بخش اول چهارده جلسه درس تفسیر موضوعی است که شهید صدر برای شاگردان خود که در سطح درس خارج فقه که از دوره‌های عالی در تحصیلات حوزوی است بوده‌اند، ارائه کرده است و هدف از ارائه این درس‌ها تبیین رویکرد جدید به تفسیر قرآن بود.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر ادامه داد: بخش دوم که برای اولین بار ترجمه شده است، درس‌هایی است که ایشان برای دانشکده اصول دین بغداد متعلق به علامه عسکری، ارائه داده است. موضوع این جلسات علوم قرآن است که برای دانشجویان درس‌هایی را نگارش کرده‌اند و این درس‌ها بعدا توسط شهیدمحمدباقر حکیم در همان دانشگاه تدریس شده است. البته شهید صدر نتوانستند آن درس‌ها را کامل کنند و تنها به ده سرفصل از دروس علوم قرآن پرداخته‌اند.
وی ادامه داد: بخش سوم این کتاب سه مقاله قرآنی است که در مجله الأضواء نجف انتشار یافته و در واقع یادداشت‌های قرآنی است که با رویکرد کاربردی تلاش کرده نیازهای جامعه اسلامی آن زمان را که البته تا زمان ما نیز ادامه داشته است پاسخ داده و بتواند برای مخاطبان عمومی در این زمینه نکاتی کاربردی را عنوان کند. مثلاً یکی از موضوعات این یادداشت‌ها «آزادی در قرآن» است که هنوز هم سؤالات بسیاری درباره آن وجود دارد.
موذنی در پاسخ به این پرسش که شهید صدر در درس‌های علومی قرآن به چه موضوعات علوم قرآنی پرداخته و ویژگی‌های این مباحث که در بخش دوم کتاب آمده است، چیست؟ گفت: شهید صدر در این بخش پس از ارائه مقدمه‌ای کوتاه درباره معنا و پیشینه علوم قرآن، به موضوعاتی از قبیل «نزول قرآن کریم»، «اسباب نزول»، «ابعاد دگرگونی‌هایی که قرآن ایجاد کرد»، «مکی و مدنی»، «اعجاز قرآن»، «تفسیر و تأویل»، «مفسّر و ویژگی‌های آن» و «تفسیر در عصر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم» پرداخته است.
وی در پایان گفت: از ویژگی‌های این بخش این است که به‌عنوان اطلاعات پایه قرآنی برای عموم مردم مفید و بلکه لازم است و همچنین با توجه به اینکه به‌عنوان بخشی از یک برنامه آموزشی نگاشته شده می‌تواند به‌عنوان یک الگو در این زمینه مورد بررسی قرار بگیرد.
گفتنی است کتاب «پژوهش‌های قرآنی» ترجمه کتاب «المدرسة القرآنية» آیت‌الله شهید سیدمحمدباقر است که اخیرا از سوی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر منتشر شده است.
یادآور می‌شود، این کتاب که برگردان جلد ١٩ مجموعه آثار شهید صدر با عنوان «موسوعة الإمام الشهید السید محمدباقر الصدر» بوده که با نام «پژوهش‌های قرآنی» و با ترجمه سیدجلال میرآقایی و در ٣٩۵ صفحه منتشر شده است.
منبع: ایکنا