به نیکی می‌دانیم که نقش فرماندهان و مسئولان هر سازمان نظامی در ارتقاء یا رکود آن سازمان غیر قابل انکار است. اما گاه افراد استثنایی، آنچنان تاثیری بر عملکرد سازمان زیرمجموعه خود می‌گذارند که تا سال‌ها پس از حضورشان اثرات آن باقی می‌ماند.
در خوانش اسناد و مدارک عملکرد نیروی هوایی در سالهای دفاع مقدس و پس از آن، تلقی بر این است که نقش شهید سرلشکر منصور ستاری در جایگاه فرماندهی نیروی هوایی نقشی موثر و ماندگار می‌باشد. این اثرات هنوز هم قابل ادراک و ملموس به نظر می‌رسد. گویی که این آثار، آثاری جاریه می‌باشد.
مقطع زمانی فرماندهی شهید ستاری بر نیروی هوایی از آغاز تا فرجام، مقطعی سرنوشت‌ساز و حساس بود. واکاوی شرایط آن زمان، تدابیر شهید ستاری و ثمرات آن نشان دهنده احیاء نیروی هوایی با تدابیر شهید ستاری است. این مقاله به بررسی برخی از تدابیر و جنبه‌های تاثیرگذاری بر عملکرد نیروی هوایی در سالهای قبل، حین و حتی بعد از فرماندهی نیروی هوایی توسط شهید ستاری می‌پردازد. در جامعه شناسی جنگ(بررسی فرآیند تصمیم‌گیری فرماندهان بزرگ جنگ) و در فرآیند پژوهش اجتماعی، ذکر زندگینامه و شناخت پایگاه اجتماعی شخص مورد مطالعه اجتناب ناپذیر است. چرا که فرآیند رشد و بالندگی همیشه تاثیرگذار بر شخصیت و ابعاد مختلف آن در افراد است. به همین دلیل این مقاله با ذکر مختصری از زندگینامه شهید ستاری آغاز شده است.
مختصری از زندگینامه شهید سرلشکر منصور ستاری
شهید منصور ستاری در 30 مرداد 1327 در روستای ولی‌آباد از توابع شهرستان ورامین متولد شد. پدرش، مرحوم حاج حسن، مردی فاضل، ادیب و شاعر بود که دیوانی از او به نام «ماتمکده عشاق» به یادگار مانده است. پس از طی دوران تحصیل در مقطع ابتدایی در زادگاه خود، تحصیلات متوسطه را در روستای (پوینک) از توابع باقرآباد ورامین طی نمود. در سال 1345 موفق به اخذ دیپلم متوسطه شده و با موفقیت در آزمون دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش، زندگی نظامی خود را آغاز کرد.
در سال 1348 موفق به فارغ‌التحصیلی با درجه ستوان دومی شده و در همان سال به نیروی هوایی ارتش منتقل شد. علاقه‌مندی شهید ستاری به هوانوردی در این انتقال نقش مهمی را ایفا نمود. در نیروی هوایی پس از گذراندن دوره‌های مختص کنترل شکاری (کنترل جنگنده‌های شکاری یاFIGHTER CONTOROLER) جهت افزایش دانسته‌های علمی و تجربی به آمریکا اعزام شد و در سال 1351 پس از طی دوره‌های تخصصی به ایران بازگشت و به ایستگاه رادار بابلسر (گروه پدافند هوایی بابلسر فعلی) منتقل شد.
در سال 1354 در کنکور سراسری پذیرفته شد و جهت ادامه تحصیل در رشته مهندسی برق وارد دانشکده فنی شد. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی و متعاقب آن تجاوز نیروهای بعثی به مرزهای جمهوری اسلامی ایران، تحصیل را ترک کرده و در مأموریت‌های مختلف نظامی به دفاع از کشور و اعتقادات مشغول شد. خدمت در ایستگاه‌های رادار پدافند هوایی سوباشی همدان، دزفول، آبدانان، سربندر منجر به افزایش تجربیات وی در حوزه تخصصی شد. همچنین خدمت در دایره زمین به هوا مدیریت عملیات پدافند هوایی نیروی هوایی ارتش منجر به افزایش معلومات و تجربیات وی در خصوص جنگ افزارهای زمین به هوا شد. اهمیت کسب این تجربه در سالهای بعد خدمت وی به صورت عملی و بروز خلاقیت در خصوص سامانه‌های زمین به هوا نمایان شد.
در عملیات خیبر و در عملیاتهای پس از آن لیاقت خود را به همگان به اثبات رساند (خصوصاً در زمینه کنترل هواپیماهای جنگنده رهگیر و هدایت و همکاری با سایت موشکی هاوک پیروزی مستقر در منطقه عملیاتی) و از آن پس مسیر پیشرفت شغلی وی هموارتر از گذشته طی شد. شهید ستاری از درجه ستوان یکمی تا شهادت محل‌های خدمتی زیر را تجربه کرد:
«افسر کنترل شکاری در عملیات ایستگاه رادار همدان با درجه ستوان یکمی، افسر کنترل شکاری در عملیات ایستگاه رادار آبدانان، افسر یکنواختی و آموزش در معاونت عملیات فرماندهی پدافند هوایی با درجه سروانی، منتسب به ستاد نیروی هوایی جهت ادامه تحصیل در دانشگاه تهران با درجه سروانی، رئیس آموزش رادار معاونت عملیات فرماندهی پدافند هوایی با درجه سرگردی، معاونت عملیات فرماندهی پدافند هوایی با درجه سرهنگی موقت، معاونت طرح و برنامه نیروی هوایی ارتش با درجه سرهنگی دائم، فرماندهی نیروی هوایی با درجه سرهنگی و سپس ارتقاء به درجه سرتیپی».
همکاری‌های مشترک شهید ستاری و شهید عباس بابایی نتایج شگرفی در عملیاتهای مختلف رقم زد. طرح‌های ارائه شده توسط منصور ستاری به عباس بابایی آن چنان دقیق و مبتکرانه بود که دیگر ارائه طرح از سوی ستاری در خصوص پدافند هوایی و حتی نیروی هوایی به امری غیر منتظرانه تعبیر نمی‌شد. تعهد، تخصص، شهامت، خلاقیت و ولایت‌مداری شهید ستاری منجر به کسب اعتماد و حمایت شهید بابایی و بسیاری از فرماندهان و مسئولان از وی در مقاطع مختلف شده بود. ستاری و بابایی آنچنان با هم هماهنگ بودند که گویی یک روح در دو بدن هستند. این اعتماد منجر به کسب مسئولیت فرماندهی نیروی هوایی شد.
در بررسی تاریخ و رخدادهای دفاع مقدس متوجه میشویم که شهید ستاری زمانی به فرماندهی نیروی هوایی انتخاب شد که آن نیرو تعداد زیادی از بهترین خلبانان خود را از دست داده بود. ضمن اینکه امکانات کافی جهت حفظ برتری هوایی بر دشمن را در اختیار نداشت زیرا در طول حدود شش سال جنگ، هواپیماهای زیادی را از دست داده بود. در مقابل سردمداران بلوک شرق و غرب با تجهیز عراق به پیشرفته‌ترین هواپیماهای جنگی سعی در حفظ و ارتقاء کیفیت و کمیت تجهیزات نیروی هوایی عراق داشتند. انتظار کسب توفیق بیشتر توسط نیروی هوایی منجر به انتصاب شهید ستاری به فرماندهی نیروی هوایی شد. حکم انتصاب شهید منصور ستاری به فرماندهی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به شرح ذیل در صحیفه نور (جلد 20) درج شده است:
"حکم
زمان: 10 بهمن 1365/ 29 جمادی الاول 1407
مکان: تهران جماران
موضوع: انتصاب فرمانده نیروی هوایی ارتش
مخاطب: خامنه‌ای، سیدعلی (رئیس جمهور و رئیس شورای عالی دفاع)
«بسم الله الرحمن الرحیم
مقام معظم رهبری انقلاب و فرماندهی کل نیروهای مسلح حضرت امام خمینی –مدظلله العالی
با اظهار قدردانی از خدمات سرکار سرهنگ هوشنگ صدیق در طول تصدی فرماندهی نیروی هوایی، شورای عالی دفاع در اجرای ماده 110 قانون اساسی انتصاب سرکار سرهنگ منصور ستاری را به فرماندهی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به آن حضرت پیشنهاد می‌کند.
65.11.10 سید علی خامنه‌ای، رئیس جمهور و رئیس شورای عالی دفاع »
بسمه تعالی
با تقدیر و تشکر از خدمات سرکار سرهنگ هوشنگ صدیق، با پیشنهاد مذکور موافقت می‌شود.
10 بهمن 65
روح الله الموسوی الخمینی"
با بررسی زندگی و سوابق کاری شهید ستاری مشخص می‌شود که وی انسانی مؤمن و متفکر، دارای قدرت سخنوری، علاقه‌مند به فراگیری دانش‌های نوین، هنرمندی نقاش، فرزندی مطیع در برابر والدین، پدری مهربان برای فرزندان خود و فرماندهی دلسوز برای نیروی هوایی بود.
این انسان مومن وفرمانده لایق و توانمند و خلاق پس از گذراندن 46 بهار پربار در پانزدهم دی ماه 1373 در سانحه سقوط هواپیمای جت فالکن به شهادت رسید.
خدمات ماندگار شهید ستاری به نیروی هوایی
نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در زمان فرماندهی سرلشکر منصور ستاری دارای اقتدار روز افزون گشته و تعاملات مناسبی با نیروهای هوایی کشورهای منطقه داشت. در آن دوران نیروی هوایی ارتش بیش از پیش به مرز خودکفایی رسیده که هنوز هم اثرات آن باقی مانده است. بدون اغراق برخی از طرح‌ها و پروژه‌های این مرد ارزنده شاید در دنیا کم نظیر باشد. از جمله طرح‌های مبتکرانه‌اش ایجاد شبکه نوین و یکپارچه پدافند هوایی کشور متشکل از رادار، سامانه‌های موشکی و توپخانه زمین به هوا و مدیریت هواپیماهای تجسس و رهگیر است. طرح‌ها و ابتکارات شهید ستاری منجر به افزایش آسیب‌پذیری نیروی هوایی دشمن بعثی و ارتقاء توان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران جهت نفوذ بر آسمان عراق شد. از اساسی ترین اقدامات این فرمانده دلسوز اقدام در خصوص افزایش ظرفیت فنی و خصوصاً ایجاد بنیان‌های صنعتی و مدرن نیروی هوایی برای ساخت هواپیما و تعمیرات اساسی و همه‌جانبه بود. محصول چنین اقداماتی، ساخت هواپیمای آموزشی و پشتیبانی سبک پرستو با ظرفیت چهار نفر است.
شهید ستاری با ایجاد محیط مناسب برای تفکر و نوآوری امکان مشارکت حداکثری کارکنان تحت فرماندهی را در بالاترین رده تعمیرات و نگهداری کلیه تجهیزات و دستگاه‌های بسیار مدرن و فنی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران فراهم آورد. ایجاد شبکه دیده‌بانی، راه‌اندازی خطوط هواپیمایی ساها، نوسازی و بهسازی شبکه تدارکاتی و افزایش توان لجستیکی، افزایش امکانات نوسازی و بهسازی مهندسی نهاجا، افزایش ظرفیت چند برابری کارآیی بهداشتی و درمانی نیروی هوایی خصوصاً پس از راه‌اندازی مجتمع آموزشی ـ پزشکی و درمانی بعثت نمونه‌هایی چند از این تغییر است.
راه‌اندازی بیمارستان 750 تختخوابی و قابل توسعه به هزار تختخوابی مرکزی همراه با مرکز پاتولوژی و دانشکده پرستاری که مجهز به مدرنترین سامانه‌های بیمارستانی و تحقیقاتی و آموزشی هستند. همچنین ایجاد مؤسسات علمی و دانشگاهی نظیر دانشگاه علوم و فنون هوایی که بعدها به نام شهید ستاری نامگذاری شد نشانه‌هایی از تفکر راهبردی، دوراندیشانه و فعالیت گسترده آن زنده‌یاد است. ازجمله اقدامات و ابتکارات به‌یادماندنی شهید ستاری، طرح‌های عملیاتی وی در عملیاتهای والفجر 8 و کربلای 5 است.
در عملیات والفجر 8 ایجاد یک دفاع متحرک منجر به افزایش توان دفاع هوایی، تسخیر آسمان منطقه نبرد و در نتیجه کسب موفقیت در روی زمین و فتح فاو بود. مقام معظم رهبری والفجر8 و عملکرد پدافندهوایی را دفاع معجزه آسا نامیدند. از دیگر اقدامات قابل تقدیر شهید ستاری فرماندهی عملیات اسکورت هوایی نفت‌کش‌های ایران تا دریای عمان در طول جنگ نفت‌کش‌هاست.