به گزارش مشرق، حمله موشکی آمریکا به پایگاه الشعیرات در نزدیکی شهر حمص در سوریه اگرچه در پی اتهام‌زنی به ارتش سوریه مبنی بر استفاده از سلاح‌های شیمیایی در خان شیخون در جنوب ادلب صورت گرفت اما واقعیت این است که آمریکا اهداف دیگری در پسِ چنین اقدام نظامی بی‌سابقه داشته است. گروه منطقه‌ای اندیشکده راهبردی تبیین با برگزاری جلسه‌ی گروه متمرکز سعی کرده است تا پیامدهای حمله موشکی آمریکا به سوریه را در پنج سطح تحلیل نماید؛ سطح داخلی آمریکا، سطح داخلی سوریه، سطح داخلی ایران، سطح منطقه‌ای و سرانجام سطح بین‌المللی. عناوینی که ذیل هر یک از سطوح مورد بررسی قرار گرفته‌اند، به شرح زیر می‌باشد؛
سطح داخلی آمریکا؛ رهایی موقت ترامپ از فشارهای داخلی ناشی از عدم تحول، رهایی موقت از فشار جریان ضد روس در داخل آمریکا، رهایی موقت از فشار لابی‌های صهیونیستی، تثبیت تصویر جدی از ترامپ در مقابل تصویر منفعل از اوباما و برجسته‌شدن برخی تناقضات در مواضع انتخاباتی ترامپ و مواضع اعمالی کنونی او.
سطح داخلی سوریه؛ نمایش تعهد آمریکا به حمایت از مخالفان اسد و امیدواری تروریست‌ها، تکرار سناریوی شیمیایی، تکرار حمله موشکی.
سطح داخلی ایران؛ معتبرسازی تهدید نظامی و مهندسی افکار عمومی ایران قبل از انتخابات ریاست جمهوری، افزایش بدبینی برخی نخبگان ایرانی به روسیه.
سطح منطقه‌ای؛ امیدبخشی آمریکا به متحدان منطقه‌ای، آشکارتر شدن سیاست سوریه‌ای ترامپ، منزوی‌سازی ایران در پرونده‌های منطقه‌ای.
سطح بین‌المللی؛ تاکید بر نقش رهبری آمریکا در سطح بین‌المللی، برجسته‌شدن صف‌بندی‌ها حول بحران سوریه، ارسال پیام به چین و روسیه.
واقعیت امر این است که در ظاهر آمریکا توانسته است با حمله موشکی به سوریه، شأن رهبری خود که طی ماه‌های اخیر مخدوش شده بود را دوباره بازیابی کند. این امر در کوتاه مدت او را یاری خواهد کرد تا بتواند اراده‌‌ی کشورهای دیگر را با خود همسو سازد تا طرح‌های مطلوب خود را در سوریه پیاده سازد. آمریکا آشکارا در پی دورسازی روسیه از ایران در سوریه است. آن‌گونه که رئیس شورای روابط خارجی آمریکا و سپس سخنگوی کاخ سفید گفته است، واشنگتن در کوتاه مدت در پی مهار داعش و در بلند مدت به‌دنبال تقویت تروریست‌ها و تغییر نظام سوریه می‌باشد. در مجموع به نظر می‌رسد آمریکا قصد ورق زدن مجدد پرونده سوریه را دارد. شرایط در برخی حوزه‌ها برای او مناسب است و در برخی موارد نه. به لحاظ میدانی و سیاسی، وضعیت متفاوت شده است؛ مشروعیت اسد روزافزون شده و مساحت مناطق تحت اداره‌ی دولت سوریه نیز به صورت مداوم در حال افزایش است. اکنون، هم ماه‌های ابتدایی بحران نیست.
۱- شرح رویداد
در بامداد روز جمعه ۱۸ فروردین ۱۳۹۶ و ساعاتی پس از این‌که برخی منابع خبری از حالت آماده‌باش دو ناو جنگی «یو اس اس راس» و «یو اس اس پورتر» متعلق به ایالات متحده آمریکا خبر دادند، پایگاه هوایی ارتش سوریه در استان حمص، هدف ۵۳ موشک کروز تاماهاک ایالات متحده آمریکا قرار گرفت. واشنگتن مدعی است این پایگاه که «الشعیرات» نام دارد، مبدا پرواز جنگنده‌هایی بوده است که چند روز قبل‌تر در ۱۵ فروردین، خان شیخون را مورد حمله شیمیایی قرار داده است. این البته روایتِ بی‌سند و مدرک آمریکاست که قاطعانه از سوی سوریه رد شده است. ترامپ بر اساس این اتهام به ارتش سوریه، فرمان این عملیات موشکی را صادر کرده است. این، اولین عملیات مستقیم ایالات متحده آمریکا علیه دولت رسمی بشار اسد است.
اما ماجرای خان شیخون چیست؟ در ظهر ۱۵ فروردین ۱۳۹۶ خبری از سوی رسانه‌های همسو با تروریست‌ها در سوریه منتشر شد مبنی بر این‌که ارتش سوریه به شهر خان شیخون در جنوب استان ادلب حمله کرده است. آن‌ها با انتشار تصاویری دردناک از کشته و زخمی شدن کودکان به دلیل وجود گاز سارین، تلاش کردند تا هجمه‌ی رسانه‌ای شدیدی را علیه دمشق سامان دهند. بلافاصله پس از انتشار این خبر، رسانه‌های مطرح جهان نیز آن را با همان روایت، پوشش دادند تا اتهام‌زنی جدید به بشار اسد، در صدر اخبار جهان قرار گیرد. اما ارتش سوریه هرگونه حمله شیمیایی به خان شیخون را از اساس تکذیب کرد. از سوی دیگر اما وزارت دفاع روسیه نیز اعلام کرد نیروی هوایی سوریه اخیراً یک انبار تسلیحاتی تروریست‌ها را هدف قرار داده است که در این انبار، انواع تسلیحات از جمله سلاح‌های شیمیایی وجود داشته.
از منظر تحلیلی نکته‌های معناداری وجود دارد که ادعای تروریست‌ها را رد می‌کند. از جمله این‌که؛
۱- در شرایطی که ارتش سوریه در ممانعت از پیشروی تروریست‌ها در شمال حما موفق بوده است، اساسا چه نیازی به حمله شیمیایی دارد؟ در حالی‌که می‌داند هرگونه تحرکی در این خصوص، با محکومیت‌های بسیار روبرو شده و طعم پیروزی در شمال حما را تلخ می‌کند.
۲- پس از جنجال شیمیایی در اوت ۲۰۱۳ در حومه دمشق، سوریه داوطلبانه تمام سلاح‌های شیمیایی خود را به سازمان ملل متحد داد تا مانع از جنجال‌آفرینی‌های مشابه شود. سازمان ملل نیز این امر را تائید کرد. بعدها یکی از روزنامه‌نگاران شهیر آمریکایی به نام سیمور هرش بر اساس تحقیقات خود ادعا کرد[۱] که این عملیات شیمیایی توسط ترکیه ترتیب داده شده و نشانه‌ای از عاملیت ارتش سوریه در آن دیده نمی‌شود. در هر صورت، آنچه از سوی سازمان ملل و شورای امنیت نیز مورد تائید قرار گرفت، نابودی کامل سلاح‌های شیمیایی سوریه است.
۳- علاوه بر دو دلیلی که ذکر شد، گروه‌های تروریستی و همه‌ی بازیگران رسمی و رسانه‌های مطرح که مدعی‌اند ارتش سوریه اقدام به حمله شیمیایی کرده، تا کنون مدرکی برای ادعای خود ارائه نکرده و صرفا به اتهام‌زنی ادامه می‌دهند.
۴- دلیل دیگری که می‌تواند تا حدی بیان‌گر واقعیت باشد، عدم پذیرش پیشنهادِ تشکیل کمیته‌ی حقیقت‌یاب از سوی بازیگران مطرح می‌باشد. تا کنون ایران و روسیه چنین خواسته‌ای را مطرح کرده‌اند. ولید المعلم وزیر خارجه دولت سوریه هم اگرچه به این مساله اشاره کرده ولی ناامیدانه گفته است که امیدی به کمیته‌های تحقیق ندارد. او به خوبی به یاد دارد که پس از جنجالی شیمیایی سال ۲۰۱۳، وقتی دولت سوریه زمینه‌ی حضور و بررسی دقیق را برای کمیته‌ی حقیقت‌یاب فراهم ساخت، در نهایت این کمیته حاضر به انتشار گزارش نهایی خود نشد چرا که دلیلی بر دست‌داشتن ارتش سوریه در آن ماجرا نیافته بود! در هر صورت، مقاومت حامیان تروریست‌ها در مقابل پذیرش کمیته حقیقت‌یاب معنادار است.
تروریست‌ها و حامیان‌شان در نهایت موفق شدند زمینه یک عملیات نظامی از سوی آمریکا و در سوریه را فراهم سازند. این موفقیت اگرچه با شیوه‌ی کثیف و ناجوانمردانه‌ای برای آن‌ها حاصل شد اما به نظر می‌رسد دستاوردی است که پیامدهای متعددی در سطوح مختلف به ارمغان خواهد آورد. البته بیشتر از این‌که تروریست‌ها موفق به وادارسازی ترامپ برای انجام یک اقدام عملی در سوریه شده باشند، این ترامپ و یارانش بودند که با سوار شدن بر موج اتهام‌زنی به دولت رسمی سوریه، با سرعت وارد عمل شدند.
۲- موضع‌گیری بازیگران
پس از حمله موشکی آمریکا به پایگاه الشعیرات در ۱۸ فروردین‌ماه، بازیگران مختلفی اعلام موضع کردند؛ برخی هم‌چون ایران و روسیه که قویاً آن را محکوم کردند، برخی دیگر مانند عمده‌ی بازیگران غربی از این حمله استقبال اما بر عدم ادامه و تکرار آن تاکید کردند. در این میان سه بازیگر دیگر یعنی ترکیه، عربستان و رژیم صهیونیستی نه‌تنها از این اقدام آمریکا استقبال کردند که تلویحا بر ضرورت تکرار آن پای فشردند. در این میان برخی بازیگران غیردولتی هم‌چون گروه‌های تروریستی از آمریکا حمایت کردند. برخی غرب‌گرایان هم در داخل ایران با برجسته‌سازی این حمله در کنار اتهام‌زنی به ارتش سوریه مبنی بر حمله شیمیایی به خان شیخون، تلاش کردند تا زمینه دستیابی به منافع حزبی و سیاسی خود را فراهم سازند. در جدول زیر، مواضع بازیگران مختلف می‌آید؛
۳- تحلیل رویداد
انتشار گازهای شیمیایی در خان شیخون، فارغ از این‌که چه کسی اقدام به عملیات شیمیایی کرده است، اکنون یک نتیجه‌ی مشخص و میدانی داشته و آن، حمله موشکی آمریکا به پایگاه الشعیرات سوریه بوده است. لذا تروریست‌ها و حامیان‌شان در تثبیت اتهامی که به بشار اسد و ارتش سوریه مبنی بر حمله شیمیایی زده‌اند، موفق شده‌اند و شواهد بیان‌گر آن است که اراده‌ای برای تحقیق دقیق جهت بررسی عامل حمله از سوی حامیان تروریست‌ها وجود ندارد، هرچند بازیگران حامی دولت رسمی سوریه چنین پیشنهادی را مطرح کرده‌اند. بر این اساس، فهم ابعاد و پیامدهای مختلف حمله آمریکا به پایگاه الشعیرات می‌تواند محل تمرکز تحلیل‌ها باشد؛ تحلیل‌هایی که در صورت نبود جنجال شیمیایی، شاید معنایی نداشتند.
یکی از ویژگی‌های قابل توجه حمله موشکی آمریکا به پایگاه الشعیرات در سوریه، چندسطحی بودن پیامدهای آن است. بر اساس بررسی‌های کارشناسان اندیشکده راهبردی تبیین در جلسه‌ی گروه متمرکزی که به این منظور تشکیل شد، این پیامدها در پنج سطح تحلیل قابل بررسی هستند؛ سطح داخلی آمریکا، سطح داخلی سوریه، سطح داخلی ایران، سطح منطقه‌ای و سطح نظام بین‌الملل. پیامدهای حمله‌ی آمریکا در هر یک از این سطوح در ادامه تشریح می‌شود؛
۱-۳- سطح داخلی آمریکا
۱-۱-۳- رهایی موقت ترامپ از فشارهای داخلی ناشی از عدم تحول
این حمله موشکی که با فرمان مستقیم ترامپ صورت گرفت، می‌تواند زمینه‌ی رهایی موقت او از فشارهای حامیانش به دلیل عدم تحقق برخی وعده‌های انتخاباتی را فراهم سازد. ترامپ در روزهای تبلیغات انتخاباتی در خصوص طرح درمانی اوباما (اوباماکِر) انتقاداتی را مطرح و وعده‌ی ملغی کردن این طرح را داده بود ولی چندی قبل آن را کاملا پذیرفت. شکست نسبی ترامپ در اجرای محرومیت‌های ویزایی برای شهروندان برخی کشورهای اسلامی، دیگر ناکامی او بوده است. این طرح با اعتراض گسترده‌ای در سطح داخلی آمریکا، چه از سوی مردم و چه از سوی دستگاه قضای این کشور روبرو شد. همه‌ی این‌ها در کنار عدم تحرک معنادار و ابتکاری در حوزه سیاست خارجی و هم‌چنین عدم توازن میان آنچه او تا کنون انجام داده و حجم وعده‌های داده‌شده در ایام تبلیغات انتخاباتی، زمینه‌ی کاهش محبوبیت او در نظرسنجی‌ها را فراهم ساخت. به نظر می‌رسد این حمله موشکی به دلیل مدل هوشمندانه‌ی آن، می‌تواند برخی مشکلات داخلی ترامپ در داخل آمریکا را به صورت کوتاه‌مدت رفع نماید.
۲-۱-۳- رهایی موقت ترامپ از فشار جریان ضد روس در داخل آمریکا
بهره‌گیری از حمایت‌های روسیه در مبارزات انتخاباتی، اتهامی است که هم‌چنان نیز به ترامپ زده می‌شود. علاوه بر این، مواضع او در ایام تبلیغات انتخاباتی نیز از یک همسویی نسبی با روسیه برخوردار بود و همین زمینه‌ی تقویت اتهام مذکور را بیشتر می‌سازد. او در آن روزها گفته بود که ضرورتی برای عقب‌نشینی روسیه از کِریمه در اوکراین وجود ندارد! اگرچه او در کسوت ریاست جمهوری چنین سخنی را منکر شده و نسبت به روسیه در بحران اوکراین موضع متعارف‌تری با سیاست‌های آمریکا اتخاذ کرد اما کسی نمی‌تواند علاقه‌ی او به بهبود روابط با روسیه را کتمان کند؛ علاقه‌ای که ظاهرا از استانداردهای جمهوری‌خواهان که همیشه روابط بهتری با شوروی و سپس روسیه داشته‌اند هم فراتر رفته است. در هر صورت ترامپ اکنون مخالفان و منتقدانی در داخل آمریکا دارد که او را متهم به همراهی بیش از حد با روسیه می‌کنند. حمله موشکی آمریکا به پایگاه الشعیرات سوریه که بنا به اظهارات مقامات آمریکا بدون هماهنگی با مسکو بوده است، می‌تواند به صورت موقت، ترامپ را از فشار انتقادی جریان ضد روس در آمریکا رهایی بخشد. سخنگوی کاخ سفید گفته است که آمریکا صرفا از طریق کانال‌های نظامی [و نه سیاسی]، مسکو را از حمله نظامی «مطلع» ساخته است.[۲]
۳-۱-۳- رهایی موقت ترامپ از فشار لابی‌های صهیونیستی
قطعا ترامپ بیشتر از اوباما با رژیم صهیونیستی سازگاری و هماهنگی دارد. اما این به‌معنای تطبیق کامل مواضع در حوزه تاکتیکی نیست. با روی کار آمدن ترامپ، رژیم اشغال‌گر قدس اگرچه بسیار امیدوار شد اما او هم‌چنان منتظر یک تغییر در سیاست خارجی آمریکا ولو در حوزه تاکتیکی بود تا این هم‌سازیِ بیشتر را در به صورت عینی فهم کند. حمله موشکی آمریکا به پایگاه الشعیراتِ سوریه که اولین تقابل نظامی مستقیم واشنگتن با دمشق محسوب می‌شود، این امیدواری را در رژیم صهیونیستی عینیت بخشید. پیش از این عاموس یادلین، مدیر مرکز مطالعات امنیت ملی رژیم صهیونیستی و رئیس سابق کمیته اطلاعات ارتش این رژیم در مقاله‌ای خواستار تغییر تمرکز آمریکا در سوریه از نابودی داعش به حذف اسد شده بود.[۳] به نظر می‌رسد با این حمله موشکی، در سطح داخلی آمریکا، ترامپ به صورت موقت از فشار لابی‌های صهیونیستی که از او و تیمش، یک تغییر آشکار در حوزه سیاست خارجی را طلب می‌کردند، رها می‌شود.
۴-۱-۳- تثبیت تصویر جدی از ترامپ در مقابل تصویر منفعل از اوباما
اولین واکنش ترامپ به جنجال شیمیایی در خان شیخون، حمله به دولت اوباما بود. او در بیانیه‌ای گفت: «این نوع اقدامات فجیع پیامد ضعف، تزلزل و تردیدها در دولت قبلی آمریکاست. اوباما در سال ۲۰۱۲ گفت که در مورد استفاده از تسلیحات شیمیایی در سوریه «خط قرمز» ترسیم می‌کند، اما پس از آن در این زمینه هیچ اقدامی انجام نداد.»[۴] این جملات به‌عنوان اولین موضع‌گیری به خوبی مشخص می‌سازد که ترامپ در تلاش است تا تصویری قاطع از خود در برابر تصویری منفعل از اوباما بسازد. این تصویرسازی هوشمندانه با عملیات موشکی در سوریه و در واکنش به جنجال شیمیایی خان شیخون انجام شد و پیامدهای متعددی از جمله در سطح داخلی داشته و ترامپ را به‌عنوان یک رئیس‌جمهور جدی معرفی می‌کند.
۵-۱-۳- برجسته‌شدن برخی تناقضات در مواضع انتخاباتی ترامپ و مواضع اعمالی کنونی
اگرچه حمله موشکی آمریکا در سوریه، محاسن متعددی برای ترامپ دارد اما این امکان را برای منتقدان او فراهم می‌سازد تا به برخی تناقضات میان مواضع اعلانی او در روزهای تبلیغات انتخاباتی و اکنون که او در کسوت ریاست جمهوری است، اشاره کنند. ترامپ داعش را به‌عنوان اصلی‌ترین مساله در سوریه معرفی می‌کرد اما اکنون به دولت سوریه حمله کرده است؛ او کمتر علاقه‌ای به عملیات‌های نظامی خارجی نشان می‌داد اما اکنون عملیاتی غافل‌گیرکننده مرتکب شده که اوباما نیز چنین نکرده بود. البته نوع عملیات که محدود، نقطه‌ای و قاطع بود، می‌تواند او را از این انتقادات برهاند. در هر صورت به نظر می‌رسد چنین انتقادی به ترامپ زیر فشار محاسن داخلی این عملیات، کمتر دیده شود.
۲-۳- سطح داخلی سوریه
۱-۲-۳- نمایش تعهد آمریکا به حمایت از مخالفان اسد و امیدواری تروریست‌ها
حمله موشکی آمریکا به پایگاه الشعیرات سوریه، نخستین واکنش نظامی مستقیم واشنگتن علیه دمشق در تمام این سال‌های بحرانی است. این امر می‌تواند در شرایطی که تروریست‌ها بارها علیه اوباما و سیاست‌های به‌ظاهر غیرحامیانه‌اش موضع گرفتند، یک امیدبخشی قابل توجه برای آن‌ها محسوب شود. حتی اگر این اقدام ترامپ صرفا یک نمایش و با هدف ترمیم وجهه صورت گرفته باشد، باز هم تروریست‌ها با امیدی که کسب کرده‌اند، سعی بر جذب کمک‌ها و حمایت‌های آمریکا خواهند کرد. به‌عنوان مثال، گروه ائتلاف سوریه که از گروه‌های معارض این کشور به شمار می‌رود، ضمن استقبال از این حمله، خواستار تداوم چنین حملاتی شده است.[۵] ریچارد هاس رئیس شورای روابط خارجی آمریکا اخیرا گفته است: «تغییر رژیم در سوریه هدف بلند مدت است، هدف کوتاه مدت باید مبارزه با داعش و تقویت شورشی‌های سنی متحد باشد.»[۶] این سیاست‌گذاری به نظر می‌رسد در صحنه داخلی سوریه بیشتر مشاهده شود. اخیرا مجلس نمایندگان آمریکا هم پیش‌نویس طرحی را تصویب کرده است که به‌واسطه آن، دولت آمریکا می‌تواند به تروریست‌ها در سوریه، سلاح ضد هوایی بدهد.[۷] تا پیش از این، اعطای چنین سلاح‌هایی فقط به بازیگران دولتی امکان‌پذیر بود. در صورت دستیابی تروریست‌ها به سلاح ضدهوایی، معادلات میدانی در سوریه می‌تواند دچار تغییراتی شود.
۲-۲-۳- تکرار سناریوی شیمیایی، تکرار حمله موشکی
نوع واکنش ترامپ به جنجال شیمیایی در سوریه به‌گونه‌ای بود که احتمال تکرار حمله موشکی را افزایش می‌دهد. ترامپ با اتخاذ واکنش سخت و نظامی به آنچه دست‌داشتن ارتش سوریه در جنجال شیمیایی می‌نامید، عملا خود را در شرایطی قرار داده است که اگر تروریست‌ها در سوریه، سناریوی شیمیایی دیگری را رقم زده و ارتش سوریه را مسئول آن تصویرسازی کنند، عملا او در موقعیتی قرار خواهد گرفت که احتمال تکرار حمله موشکی در آن وجود دارد. ترامپ به‌ظاهر با این حمله تعهد خود را به مقابله با استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی نشان داده است و در صورت تکرار این سناریو، نمی‌تواند نسبت به آن بی‌تفاوت باشد چرا که هرگونه بی‌تفاوتی یا واکنش کم‌شدت، به‌نوعی خدشه وارد کردن به تصویر متعهدانه‌ای است که اکنون از خود ساخته است. لذا احتمال تکرار سناریوی شیمیایی از سوی تروریست‌ها (بدون هماهنگی با آمریکا و حتی با هماهنگی با آن) و تکرار حمله موشکی آمریکا وجود دارد و می‌تواند در زمان‌های خاص، تاثیرات قابل توجهی بر جا گذارد. بر همین اساس پوتین در یک نشست خبری گفته است که ترامپ در پی تکرار سناریوی شیمیایی در جنوب دمشق و سپس اتهام‌زنی به دولت سوریه و در نهایت حمله موشکی به این کشور است.[۸]
منابع:
[1] . al-akhbar.com/node/204144
[2] . http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13960120000682
[3] . محمدمحسن فایضی. «بررسی راهبرد رئیس مرکز مطالعات امنیت ملی رژیم صهیونیستی (INSS) برای مداخله در سوریه ». اندیشکده راهبردی تبیین. 25 خرداد 1395٫ قابل بازیابی در؛
http://tabyincenter.ir/13382
[4] . http://www.irna.ir/fa/News/82482598
[5] . http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13960118000092
[6] . https://t.me/Tabyincenter/9939
[7] . https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/10/10/1282462
[8] . http://p.dw.com/p/2b53y
پایگاه تبیین