به گزارش مشرق، به‌طورکلی قدرت به معنای «توانایی انجام کاری» است، این توانایی در دو حالت به دست می‌آید: یا با اجبار و تهدید صورت می‌گیرد یا با تشویق و جذب کردن. در حالت اول از قدرت سخت و در حالت دوم از قدرت نرم نام برده می‌شود. در حال حاضر آنچه مورد اهمیت است استفاده‌ی توأمان از قدرت سخت و نرم می‌باشد. زیرا هر یک از این دو قدرت به‌تنهایی کارآمدی لازم را ندارد. از همین رو قدرت هوشمند بیان‌کننده‌ی مدیریت تلفیقی قدرت سخت و قدرت نرم است که راهبرد سیاست خارجی آمریکا در دوره اوباما در قبال غرب آسیا می‌باشد.
منطقه‌ی غرب آسیا به لحاظ ژئوپلتیکی و ژئواستراتژیکی، منبع عظیم نفت و گاز، تقاطع سه قاره‌ی بزرگ و جزء استراتژیک‌ترین مناطق جهان می‌باشد. از جمله دلایل حضور آمریکا در منطقه می‌توان دستیابی به منابع عظیم نفتی، حمایت از رژیم غاصب صهیونیستی، ممانعت از حضور چین و روسیه، فروش تسلیحات نظامی و ممانعت از نفوذ ایدئولوژی جمهوری اسلامی ایران به کشورهای منطقه اشاره کرد. راهبرد امنیتی آمریکا در قبال غرب آسیا استفاده از قدرت هوشمند بوده که نتیجه‌ی آن جنگ و آشوب‌هایی است. که منطقه را دچار بحران‌های سهمگینی کرده است. این نوشتار بر آن است تا نقش سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی آمریکا و غرب را در به وجود آمدن این بحران‌ها و آشوب‌ها مورد بررسی قرار دهد.
اهمیت غرب آسیا برای آمریکا
بعد از حادثه‌ی ۱۱ سپتامبر استراتژی کلان امنیت مطلق با شروع قرن جدید، بیش از هر نقطه دیگری در جهان، عطف به منطقه غرب آسیا و رویکرد کلان مبارزه با تروریسم در این منطقه دنبال شده است. تصمیم‌سازان آمریکایی، مقابله همه‌جانبه با آنچه تروریسم اسلامی، می‌خواندند را محور حضور خود در این منطقه قرار دادند. حمله آمریکا به افغانستان و عراق در سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۳ و متعاقب آن استمرار حضور نظامی در این دو کشور، بیانگر اهمیت قدرت سخت در استراتژی کلان آمریکا برای دستیابی به اهداف خود در غرب آسیا است. (۱) دکترین امنیت ملی آمریکا، بر اساس راهبرد جدید و در چارچوب رویکردهای دولت اوباما، حول محور‌هایی همچون، “دوری از یک‌جانبه‌گرایی، دوری از جنگ پیشگیرانه، دوری از اتکا به دخالت نیروهای نظامی، چندجانبه‌گرایی، تأکید بر اقتصاد، و تأکید بر ظرفیت‌سازی‌های منطقه‌ای” شکل گرفته است. (۲)
آمریکا منافع مهمی همچون امنیت عرضه و تقاضا و حمل‌ونقل انرژی، امنیت رژیم غاصب صهیونیستی، نفوذ در کشورهای منطقه و استیلا بر ژئوپلتیک غرب آسیا را همواره در دستور کار سیاست خارجی خود قرار داده‌است.(۳) در سند معروف NSC.۶۸ که توجیه‌گر سیاست خارجی جهانی آمریکا است به‌طور ضمنی از بزرگنمایی تهدیدات خرد و حتی خلق تهدیدات جدید سخن به میان آمده است. هدف آن است که تهدیدات بالفعل و بالقوه‌ای که آمریکا را به مخاطره می‌اندازند، خطری علیه کل تمدن بشری معرفی شوند.
قدرت سخت و نرم آمریکا در غرب آسیا
نای در تعریف قدرت، برداشت کلی «توانایی انجام کار» یا «توانایی به دست آوردن خواسته » را مطرح می‌کند، این توانایی می‌تواند با «تهدید»، «تطمیع» و یا «جذب کردن و متقاعد کردن» دیگران، به دست بیاید. به‌عبارت‌دیگر هنگامی‌که طرف مقابل اهداف ما را مشروع تلقی کند، می‌توان بدون اعمال زور یا پرداخت پول او را با خود همراه ساخت. آنچه در اینجا می‌تواند نقش فزاینده‌ای در افزایش قدرت یک بازیگر ایفا کند، تشخیص ارتباط موجود میان قدرت سخت و قدرت نرم در یک موضوع خاص و یا یک برهه زمانی مشخص است. اعمال قدرت اگر با استفاده از دو وجه سخت و نرم این مفهوم، متناسب با موضوع و محل اجرای آن، انجام شود، می‌تواند حد تأثیرگذاری یک کشور و به‌تبع آن میزان قدرت آن را افزایش دهد و از اثر فزاینده این دو نوع قدرت بر یکدیگر بهره ببرد. لذا ماهیت مرتبط اشکال سخت و نرم قدرت به یکدیگر، ترکیب ماهرانه آن‌ها را مقدور می‌سازد، که مولود این ترکیب را “قدرت هوشمند”می‌نامند. (۴)
راهبرد جدید امنیتی آمریکا دارای دو وجه سخت و نرم است. درحالی‌که بخش نخست بر به‌کارگیری قدرت نظامی و مشت آهنین تأکید می‌کند، بخش دوم بر لزوم تغییر وضع موجود و انجام اصلاحات در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی اصرار دارد. چنین راهبرد دوگانه و دووجهی، ناظر بر تهدیداتی است که آمریکا در منطقه نسبت به آن‌ها احساس خطر می‌کند. این تهدیدات به‌صورت روشنی در سند راهبرد امنیت ملی آمریکا در سال ۲۰۰۲ مورد تأکید قرار گرفته است. (۵)
استفاده از قدرت هوشمند در استراتژی کلان آمریکا در غرب آسیا، دارای مصادیق متعددی است. در حال حاضر آمریکا به بهانه‌ی ایجاد دموکراسی، حقوق بشر، مقابله با جریان‌های بنیادگرایی و تروریسم در این منطقه حضور دارد. سرویس‌های اطلاعاتی-امنیتی آمریکا و غرب با هدف دستیابی به منافع ملی سعی در اغتشاش در این منطقه را دارند. بحران‌های ایجادشده در یمن، سوریه و عراق گواهی بر این مدعاست. در ادامه به مصادیقی از سیاست‌های آمریکا در قبال غرب آسیا اشاره می‌شود:
انقلاب‌های رنگی
جین شارپ به‌عنوان پدر معنوی و مغز متفکر این انقلاب‌ها است، حمایت مالی این انقلاب‌ها بر عهده جورج سوروس یک یهودی مجار تبار آمریکایی است که در بیشتر نقاط جهان به نفع توسعه رژیم غاصب صهیونیستی فعالیت می‌کند. عوامل اصلی، کسانی که از طرف غرب برای گفتگو انتخاب میشدند از طریق بنیادهای سوروس و راکفلر حمایت مالی میشدند (۶) و با مجموعه‌ای از دستگاه‌های مخفی و سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و برخی کشورهای غربی در ارتباط بودند. از جمله انقلاب‌هایی که در غرب آسیا شکل گرفت می‌توان به انقلاب سرو در لبنان(۲۰۰۵) (۷) و سناریوی انقلاب رنگی در ایران (۲۰۰۹) (۸) اشاره کرد.
تروریسم
در حال حاضر غرب آسیا یکی از بی‌ثبات‌ترین دوره‌های خود را تجربه می‌کند، بی‌ثباتی که بخش اعظم آن محصول فعالیت گروه‌های تروریستی در منطقه است. پشتیبانی از گروه‌های شورشی و تروریستی، در سیاست خارجی آمریکا، سیاستی ریشه‌دار است. سابقه تاریخی معاصر اعمال این سیاست، به حمایت تسلیحاتی و مالی آمریکا از مجاهدان افغان در دوره پس از حمله شوروی به این کشور مربوط می‌شود (۹) القاعده مادر گروه‌های تروریستی است که با سرویس‌های امنیتی سیا و موساد جهت ویران کردن برج‌های دوقلو همکاری کرد، تا زمینه‌های حضور آمریکا را در افغانستان فراهم کند.
مایکل ویکرز، از نیروهای زبده‌ی سرویس‌های اطلاعاتی و امنیت آمریکا، فردی کلیدی در ایجاد گروه‌های تروریستی در منطقه‌ی غرب آسیاست. ویکرز یکی از مهندسان و طراحان اصلی ناظر بر برنامه آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا برای ایجاد، آموزش و تسلیح جریان‌های افراط‌گرا بوده است؛ برنامه‌ای که سرعت اجرای آن از زمان حضور شوروی در افغانستان، چند برابر شد.(۱۰)گروهک تروریستی داعش را سازمان‌های اطلاعاتی رژیم غاصب صهیونیستی، آمریکا و انگلیس، به‌عنوان بخشی از راهبرد موسوم به “لانه زنبورها” و با هدف جذب افراط‌گرایان از تمام نقاط دنیا و اعزام آن‌ها به سوریه، به وجود آوردند. اسناد فاش شده توسط ادوارد اسنودن، کارمند سابق سازمان امنیت ملی آمریکا(سیا) نشان می‌دهد که سازمان‌های اطلاعاتی اسراییل، آمریکا و انگلیس برای تأسیس گروه داعش به‌عنوان بخشی از راهبرد موسوم به لانه زنبورها با یکدیگر همکاری کردند. (۱۱)
ایجاد اختلاف‌های مذهبی و قومی و سناریوی تجزیه غرب آسیا
اختلافات عمیق قومی و حتی مذهبی یکی دیگر از تهدیدهای غیرنظامی و نرم است که تمامیت ارضی و حتی مشروعیت رژیم‌ها را مورد تهدید قرار می‌دهد. این اختلافات مانع بزرگ در راه یکپارچگی ملی در غرب آسیا و شمال آفریقا عدم تطابق جغرافیایی بین دولت و ملت است. غالب دولت‌های منطقه از نظر فرهنگی ناهمگون‌اند.(۱۲) طبق سند فاش شده آژانس امنیت ملی آمریکا توسط اسنودن، هدف غایی عملیات لانه زنبور سرخ، حفظ هویت رژیم غاصب صهیونیستی از طریق خلق شعارهای مذهبی و اسلامی است. طبق این اسناد، تنها راه حفظ اسراییل، خلق کردن یک دشمن در کنار مرزهای آن است.(۱۳) الکساندر کنیازف پژوهشگر ارشد شرق‌شناسی علوم روسیه معتقد است تمام کشورهای غرب آسیا هدف تجزیه سیاست‌های آمریکا هستند.
جدی‌ترین گزینه تجزیه افغانستان است. این تجزیه‌طلبی و دامن زدن به مطالبات قومی، طایفه‌ای و مذهبی در حال گسترش است. آمریکا جریان تجزیه افغانستان را به‌صورت جدی پیگیری می‌کند زیرا درگیری و تنش پایان‌ناپذیری برای ایران و پاکستان فراهم می‌کنند. پروژه بلوچستان نیز باعث درگیری و التهاب بین این سه کشور می‌شود. زیرا بیشترین جمعیت بلوچ‌ها در پاکستان است به‌گونه‌ای این موج تجزیه‌طلبی را برنامه‌ریزی کردند که از پاکستان شروع شود و در نهایت دامن ایران را نیز بگیرد. بحران سوریه و عملکرد ترکیه که ممکن است به طرح تجزیه کردستان منجر شود که در آن صورت از آن ناحیه ایران نیز درگیر می‌شود. شعار آمریکایی مبنی بر حل بحران‌های غرب آسیا از طریق اعطای خودمختاری به گروه‌های قومی است. (۱۴)
ایران و بحران‌های غرب آسیا
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و گسترش نفوذ منطقه‌ای این کشور، خاورمیانه از سه دهه پیش تاکنون شاهد حضور دو جریان و ائتلاف بزرگ منطقه‌ای بوده است: محور سازش به رهبری ریاض و قاهره که حفاظت از منافع غرب و حفظ وضعیت کنونی در حمایت از دیکتاتوری‌های موجود را سرلوحه عمل خویش قرار داده است و محور مقاومت با حضور تهران، دمشق، حزب‌الله و حماس که دفاع از آرمان فلسطین و مقابله با نظام سلطه را در دستور کار خود داشته است؛ امری که باعث شده تا کشورهای غربی به دنبال ایجاد ائتلافی دیگر در منطقه برای رقابت با جریان مقاومت باشند،(۱۵) بعد از جریان بیداری اسلامی و انقلاب‌های پی‌در‌پی امریکا با شعار ایجاد دموکراسی، که دموکراسی تنها وابسته به رأی‌گیری نیست، بلکه وابسته به نهادهای قوی و پاسخگو و احترام برای حقوق اقلیت‌ها نیز است از جریان‌های ایجادشده حمایت کرد. هدف اصلی آمریکا ایجاد توازن قوا و جلوگیری از ایجاد یک ابرقدرت منطقه‌ای است.
یکی از راهبردهای آمریکا برای مهار ایران سیاست‌های تحریمی که می‌توان به آن اشاره کرد. سیاستی که با وجود مذاکرات هسته‌ای همچنان پابرجاست. زیرا آمریکا همانند ایران به نتیجه رسیدن مذاکرات را به معنای پایان اختلافات ایران و آمریکا ارزیابی نکرده است.(۱۶) بلکه مسائل دیگر از جمله مسئله‌ی حقوق بشر نیز همیشه به‌عنوان یکی از حوزه‌های تصویرسازی علیه ایران در برنامه‌های مقامات آمریکایی قرار داشته است. تکیه بر عدم دموکراسی آزاد، سانسور، اعدام، حقوق زندانیان، حقوق زنان و آزادی مطبوعات و مسائلی از این دست، مندرج در طرح‌های حقوق بشری علیه ایران بوده است.(۱۷) درواقع اوباما مذاکرات را تنها به‌عنوان راه حل مشکل دستیابی ایران به بمب هسته‌ای می‌داند و تحریم‌ها همچنان به علت سوابق حقوق بشری و تروریسم برقرار است.
نتیجه‌گیری
بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر آمریکا، به بهانه‌ی اشاعه دموکراسی، حقوق بشر و مبارزه با بنیادگرایی حضور همه‌جانبه‌اش را در منطقه غرب آسیا توجیه کرد. حادثه برج‌های دوقلو توسط سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی به کمک القاعده، شروعی برای حضور نظامی آمریکا در این منطقه بود. در جریان بیداری اسلامی، آمریکا و رژیم غاصب صهیونیستی بر آن شدند تا با سناریوی جدید مانع از تسری موج انقلاب در بین کشورهای دیکتاتوری منطقه (به‌ویژه عربستان سعودی) شوند. آن‌ها با ایجاد و حمایت از گروه‌های داعش و النصره و کشاندن آن به سمت سوریه که از حامیان حزب‌الله و ایران(مخالفین رژیم غاصب صهیونیستی) بود، سناریوی جدید خود در منطقه را عملی کردند. در نتیجه با ایجاد گروه‌های تروریستی و حمایت مالی و نظامی مستقیم و غیرمستقیم از طریق هم‌پیمانان منطقه‌ای (عربستان، رژیم غاصب صهیونیستی) منجر به شروع بحران‌ها و آشوب‌ها شد.
بیشتر حوادث غرب آسیا مؤید این مهم است که بحران‌های منطقه از جمله جنگ ایران و عراق، اعراب و رژیم غاصب صهیونیستی… ایجاد گروه‌های تروریستی داعش، القاعده، جبهه النصره،…اختلافات قومی و مذهبی با توجه به تنوع و ازدیاد ادیان و قومیت‌های منطقه…نفوذ رسانه‌ای از طریق خبرگزاری‌ها، برنامه‌های تلویزیونی، روزنامه در جهت‌دهی سیاسی بر افکار عمومی، (یکی از بزرگ‌ترین امپراتورهای رسانه‌ای مرداک یهودی است که هدف اصلی‌اش تأمین منافع رژیم غاصب صهیونیستی است). نشان‌دهنده نفوذ و گسترش سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی آمریکا و غرب در منطقه است.
با شروع به کار ترامپ آینده منطقه دچار ابهاماتی شده است. سفر ترامپ به عربستان و فروش تسلیحات نظامی برای منطقه می‌تواند شروع یک بحران جدید باشد. زیرا عربستان از حامیان اصلی گروه‌های تروریستی است و انتخاب محمد بن سلمان به‌عنوان ولیعهدی می‌تواند یکی از عوامل وضعیت نامعلوم منطقه باشد.
منابع
۱) ابراهیم متقی، خرم بقایی و میثم ابراهیمی «بررسی سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه پس از ۱۱سپتامبر (بر اساس رویکرد واقع‌گرایی تهاجمی)»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، ۱۳۸۹
۲) حسین قریب، «مرزهای تداوم و تغییر در دکترین امنیت ملی اوباما»، فصلنامه روابط خارجی، تابستان۱۳۹۰، شماره۲
۳)رضاپارسای و مهدی مطهرنیا، «اثرگذاری محور ایران، سوریه و حزب‌الله بر منافع آمریکا در خاورمیانه»، مجله سیاست دفاعی، ۱۳۹۳، شماره ۸۶
۴)سیدمحمد طباطبایی و یوسف سیفی، «استراتژی کلان آمریکا در خاورمیانه میدانی برای تعامل قدرت سخت و قدرت نرم»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، پاییز ۱۳۹۱، شماره۱۹
۵)علیرضا قاسمی و حسین تاج‌آبادی، «رویکردهای امنیتی ایالات‌متحده در قبال جنبش‌های اجتماعی خاورمیانه»، مجله مطالعات بیداری اسلامی، بهار و تابستان ۱۳۹۳، شماره ۵
۶) «کودتای مخملی با پول یک سرمایه‌دار صهیونیست»، وب‌سایت کیهان، منتشر شده در تاریخ ۱۰دی‌ماه ۱۳۹۵ قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://kayhan.ir/fa/news/۹۳۹۲۴
۷) «۱۱۱ کد از دخالت و نقش‌آفرینی آمریکا و انگلیس در فتنه ۸۸» وب‌سایت تسنیم، منتشر شده در تاریخ ۹ دی‌ماه ۱۳۹۴، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/۱۳۹۴/۱۰/۰۹/۶۰۳۸۵۳/۱۱۱
۸) «نگاهی به تاریخچه “لبنان”»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، منتشر شده در تاریخ ۵ فروردین ۱۳۹۲، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.yjc.ir/fa/news/۴۱۱۵۸۷۷
۹) محمدرضا تخشید و فاطمه جلائیان مهری،«سیاست خاورمیانه‌ای آمریکا و تروریسم در منطقه خاورمیانه پس از یازدهم سپتامبر (مطالعه موردی عراق)»، فصلنامه سیاست، بهار ۱۳۹۶، شماره۱
۱۰) «گرگ خاکستری، بنیانگذار اصلی داعش»، وب‌سایت العالم، منتشر شده در تاریخ ۲۱ مردادماه ۱۳۹۳، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://fa.alalam.ir/news/۱۶۲۲۵۰۵
۱۱) « لانه زنبورها ؛ اسم رمز آمریکا برای ایجاد داعش«، وب‌سایت العالم، منتشر شده در تاریخ ۲۴ مهرماه ۱۳۹۳، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://fa.alalam.ir/news/۱۶۴۰۹۲۹
۱۲)خلیل‌الله سردارنیا،«خشونت های قومی- مذهبی در خاورمیانه عربی از منظر بحران دولت-ملت سازی»، اولین همایش بین‌المللی بحران ژئوپلتیکی جهان اسلام، آبان ۱۳۹۵
۱۳) «سرویس اطلاعاتی آمریکا؛ جنایی‌ترین سرویس اطلاعاتی جهان»، وب‌سایت مشرق نیوز، منتشر شده در تاریخ ۲ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۴، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.mashreghnews.ir/news/۳۳۶۲۳۳
۱۴) «پروژه آمریکا برای تجزیه کشورهای منطقه»، وب‌سایت خبر آنلاین، منتشر شده در تاریخ ۲۳ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۱، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.khabaronline.ir/detail/۲۱۲۸۲۶/World/middle-east
۱۵) محمود واعظی، «رویکرد دولت اوباما به جهان اسلام: تغییر یا تداوم سیاست‌های آمریکا»، فصلنامه روابط خارجی، بهار ۱۳۹۱
۱۶)محمدرضا دهشیری و مجتبی غفوری «الزامات راهبردی جمهوری اسلامی ایران در قبال سیاست‌های خاورمیانه‌ای جدید آمریکا»، فصلنامه راهبردی کلان، زمستان ۱۳۹۴، شماره۱۲
۱۷) «علل و شیوه‌های دشمن‌تراشی آمریکا با توجه به انقلاب اسلامی»، وب‌سایت اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ ۲۲ تیرماه ۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.tabyincenter.ir/۱۹۷۸۶
منبع: پایگاه تبیین