گروه جهاد و مقاومت مشرق - روز سوم خرداد 1361 یکی از بزرگترین پیروزی‌های رزمندگان در هشت سال دوران دفاع مقدس رقم خورد. این شهر 578 روز در اسارت نیروهای رژیم بعث بود که سرانجام پس از 35 روز جان‌فشانی رزمندگان آزاد شد و پرچم اسلام بر فراز مسجد جامع خرمشهر به اهتراز درآمد. به مناسبت سالروز آزادسازی خرمشهر مروری بر تاریخچه این شهر داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
در آغاز قرن هفتم هجری، بندری کوچک در ابتدای جزیره آبادان به نام «محرزه» که «مهمان‌راه» هم به آن گفته‌اند، به وجود آمد که محل فعلی آن کنار پل خرمشهر است.
بنای دیگر شهر در قرن 13 هجری قمری (19 میلادی) به منظور اهداف سیاسی، اقتصادی به وجود آمد که به دلیل رونق بندر بصره در آن دوره، و گرانی کالاهای وارداتی به ایران مقارن حکومت محمد شاه قاجار گمرکی در کنار رود اروندرود ایجاد شد که با ویژگی‌های یک بندر بازرگانی تناسب داشت.
تاسیس بندر خرمشهر در کنار بندر بصره باعث شد که درآمد ارزی بندر بصره کاهش یابد و به همین دلیل «علیرضا پاشا» حاکم بغداد در سال 1253 هجری قمری به خرمشهر هجوم آورد و با غارت و قتل عام این شهر، اولین تعرض و ویرانی آن را به نام خود در تاریخ ثبت کرد.
موقعیت جغرافیایی و طبیعی خرمشهر
خرمشهر با وسعتی قریب به 96 کیلومتر مربع در منتهی الیه جنوب‌غربی جلگه خوزستان و در محل تلاقی سه رود مهم کارون، اروندرود و بهمن‌شیر واقع شده که به دلیل نزدیکی به منطقه استوایی از آب و هوایی گرم برخوردار است. این شهر از شمال به شهر اهواز و از جنوب به آبادان و از مغرب به مرز ایران و عراق محدود می‌شود. خرمشهر تا اهواز 128 کیلومتر و تا بصره 40 کیلومتر و تا نزدیکترین شهر مجاور خود یعنی آبادان 23 کیلومتر فاصله دارد. این شهرستان از چهار بخش: مرکزی، شادگان، بندر خرمشهر و هندیجان تشکیل شده که مجموعاً به وسیله رود کارون به 2 بخش شرقی- غربی تقسیم شده است. جمع قراء و قصبات شهر خرمشهر 237 عدد است و جمعیت آن قبل از وقوع جنگ تحمیلی 220 هزار نفر تخمین زده می‌شود.
خرمشهر از حدود 200 سال قبل به این طرف به دلیل اهمیت استراتژیک فوق‌العاده‌اش همواره مورد توجه استعمارگران قرار گرفته و بارها مورد هجوم و اشغال قوای خارجی درآمده است. به عنوان نمونه خرمشهر در سال 1833 میلادی توسط امپراطوری عثمان و در سال 1857 میلادی به دست انگلیسی‌ها و در سال 1980 میلادی توسط ارتش متجاوز عراق مورد حمله و اشغال قرار گرفت.
با کشف ماده مهم و پول ساز نفت در خوزستان در سال 1908 میلادی و مجاورت خرمشهر با جزیره آبادان که بعدها پالایشگاه مدرنی در آن ساخته شد، اهمیت خرمشهر بیش از پیش مورد توجه استعمارگران قرار گرفت. به طوری که تا سال 1936 ایران صحنه کشمکش‌ها و بازی‌های سیاسی انگلیس برای تجزیه خرمشهر و هم‌چنین دشت‌یابی به راه آبی کارون بوده است.
از دیگر دلایل اهمیت بندر استراتژیک خرمشهر، می‌توان یورش متفقین طی جنگ جهانی دوم به این شهر را ذکر کرد. به این معنی که به دنبال هجوم آلمان به روسیه، متفقین تصمیم می‌گیرند بدون توجه به حقوق مردم ایران، از خرمشهر به عنوان پل برای ارسال تجهیزات به جبهه روسیه استفاده کنند و آن را پایگاه دریائی خود سازند. انگلیسی‌ها نیز به منظور اجرای مقاصد پلید خود در تعمیر و توسعه و تاسیسات بندری خرمشهر تلاش کردند و پس از پایان جنگ به بهانه مشارکت در نفت ایران در نفوذ خود در این منطقه افزودند.
پس از ملی شدن نفت و کودتای آمریکایی- انگلیسی 28 مرداد بر اساس سیاست غربیان مبنی بر ژاندارم ساختن رژیم شاه در منطقه خرمشهر به شکل‌بندری اروپائی و به دور از هر گونه ضوابط و معیارهای اسلامی، درآمد.
شهر خرمشهر، در جنوبی‌ترین نقطه مرزی جمهوری اسلامی ایران، به واسطه تجاوز ارتش عراق به نمایندگی از استکبار جهانی و ضربه‌های نیروهای نفوذی دشمن در داخل کشور، اوایل آبان ماه سال 1359، پس از 34 روز مقاومت جوانان دلاور خرمشهری، به اسارت دشمن درآمد. بعد از این، آزادسازی خرمشهر، بزرگترین آرزوی رزمندگان شد و این انتظار، روز سوم خرداد ماه سال 1361 به سر آمد و شهر «خرمشهر»، در سایه حماسه‌های رزمندگان اسلام، آزاد شد.
خرمشهر، از شهریور 1359 تا خرداد 1361، از آتش دور و نزدیک دشمن در امان نمانده بود. ارتش عراق، خوی تجاوزگرانه خود را در دوران اسارت خرمشهر نشان داده بود و پس از آزادسازی، تنها خرابانه‌های شهر، به چشم می‌خورد. از آنجا که کار بازسازی مناطق آزاد شده جنگی، پس از آزادی هر منطقه، بلافاصله آغاز می‌شد، کار بازسازی شهر خرمشهر نیز با فاصله کمی پس از آزادسازی آغاز شد و مسوولیت آن به عهده مردم گذاشته شد.
گزارش‌های استان های تهران در آن دوران نشان می‌دهد که در سال 1362، کمیته بازسازی شهر خرمشهر تشکیل شده است و در همان زمان هزار و 500 واحد مسکونی توسط نیروهای مردمی که عمدتاَ از پرسنل نیروی هوایی بودند بازسازی شد که متاسفانه این تعداد واحد مسکونی در سال 1363 به واسطه حملات هوایی و موشکی دشمن مجدداَ ویران و بازسازی متوقف شد.
پس از پایان جنگ در سال 1367، کار بازسازی شهر خرمشهر توسط مردم شهر تهران از سر گرفته شد. سال 1368، نقطه اوج ارائه طرح و برنامه‌های ارائه شده برای بازسازی خرمشهر است. از سال 1369، تاکنون هم، همه ساله، اخبار تازه‌ای از راه‌اندازی بخش‌های مختلف بازسازی شده خرمشهر در رسانه‌های همگانی انعکاس پیدا کرده است اما نگرانی که باعث شد شهر خرمشهر با گذشت سال‌ها از پایان جنگ، ظاهر شهر تغییرات مشهودی نداشته باشد. البته نمی‌توان به طور کامل منکر آبادانی‌های این شهر شد.
نگرانی از آن بود که مبادا روند بازسازی خرمشهر، وجهه حماسی شهر «خرمشهر» را که روزی از رد خون فرزندانش، «خونین‌شهر» شده بود تحت تاثیر قرار دهد. از این رو امروز که در شهر قدم برمی‌داریم، شاهد صحنه خرابی‌های جنگ در چهره شهر هستیم. برخی از مردم شهر خرمشهر، گلامند از وضعیت شهر هستند و برخی دیگر این شهر را قلب تاریخ کشور می‌دانند، به همین خاطر علاقه‌مندند که ظاهر شهر تغییری نکند و آن حس حماسی بر بینندگان شهر، تاثیر بگذارد.