به گزارش مشرق، بیش از پنج ماه از نام گذاری سال ۹۷ از سوی رهبر انقلاب با عنوان «حمایت از کالای ایرانی» می گذرد؛ این، بازه زمانی مناسبی است تا مشخص شود دستگاه های مختلف در حمایت از این راهبرد و در حقیقت دستور حکومتی چه اقداماتی انجام داده‌اند. منظور از اقدامات، تحقق صد درصدی در مدت گذشته از سال نیست اما اینکه هر یک از دستگاه های اجرایی، قانون گذاری و قضایی مشخص کنند چه مقدماتی را برای رسیدن به هدف نهایی یعنی تحقق شعار سال انجام داده اند امری ضروری است. اساسا باید مشخص شود که دغدغه ای در رابطه با حمایت از کالای ایرانی در دستگاه های مختلف ایجاد شده است یا خیر؟
از سوی دیگر موضوع حمایت از کالای ایرانی تنها به سال ۹۷ ختم نمی شود. نگاهی به روند نام گذاری سالهای گذشته از سوی رهبر انقلاب از نگاه ویژه ایشان به مساله اقتصاد و تولید حکایت دارد. نوع نامگذاری سالها نیز به گونه ای است که تحقق هر کدام از آنها در بخش قابل توجهی به حمایت از کالای ایرانی بستگی دارد. این یعنی موضوع حمایت از کالای ایرانی تنها نباید به چندماه گذشته ختم شده باشد چرا که در چند سال گذشته مطالبه رهبر انقلاب در حوزه اقتصاد به موضوع حمایت از کالای ایرانی گره خورده است.
اما اینکه در سال ۹۷ ایشان در انتخاب نام صراحت دارند می تواند از نیاز مبرم کشور و البته کوتاهی هایی که در این زمینه صورت گرفته است خبر دهد. توجه مصداقی به بیانات رهبر انقلاب در سال های گذشته که به لزوم حمایت از کالای ایرانی می پردازد، موضوع را بیشتر فهم می کند. گزیده‌ای از بیانات ایشان در سالهای مختلف که به حمایت معظم له از کالای ایرانی اشاره دارد و همچنین توضیحاتی کوتاه درباره برخی گزیده ها برای فهم بهتر و بیشتر موضوع در ادامه می‌آید:
فروردین ۹۶
رهبر معظم انقلاب در اول فروردین ۹۶ در اجتماع زائران و مجاوران حرم رضوی می فرمایند: «من قبلاً هم این را گفته‌ام، تذکّر داده‌ام، الان هم مجدّداً عرض میکنم. واردات کالاهایی که در داخل به‌قدر کافی تولید میشود، بایستی به‌صورت یک حرام شرعی و قانونی شناخته بشود؛ آنچه در داخل تولید میشود، از خارج وارد نشود. اینکه ما نگاه کنیم ببینیم کالاهای مصرفی ما، از خوراک گرفته تا پوشاک، تا وسایل منزل، تا کیف و کفش بعضی از بانوان، تا وسایل مدرسه و دفتر و قلم و امثال اینها از خارج بیاید، این مایه‌ی شرمندگی است! انسان احساس شرم میکند؛ هم در مقابل تولیدکننده‌ی داخلی احساس شرم میکند، هم در مقابل آن کسی که این جنس را از بیرون برای ما میفرستد.»
مرداد ۹۵
رهبر معظم انقلاب در مردادماه سال ۹۵ نیز در دیدار اقشار مختلف مردم به نحو دیگری به مساله حمایت از کالای ایرانی اشاره میکنند و میفرمایند: «بنده به مسائل معیشت مردم خیلی فکر میکنم، خیلی دغدغه‌مندم نسبت به مسئله‌ی معیشت مردم امّا هرچه فکر میکنم، هرچه با کارشناس‌ها و آدمهای وارد و مطّلع مشورت میکنم، میبینم جز این راهی وجود ندارد که ما قاطعاً تکیه کنیم به مسائل داخلی. اینکه تجّار خارجی بیایند و بروند و هیچ آبی هم از اینها گرم نشود -که تا حالا [هم] نشده- [چه فایده دارد]؟ الان حدود یک‌سال است مدام می‌آیند و میروند؛ کاری هم نکرده‌اند. اگر هم بخواهند کاری کنند، تصرّف بازار ایران است که درست به ضرر ما است. فایده‌ی آمد و رفت این هیئتها باید سرمایه‌گذاری باشد، باید ایجاد تولید باشد، باید در جاهایی که احتیاج داریم به فنّاوری جدید، [آوردن] فنّاوری جدید باشد؛ اینها باید باشد؛ اینها نیست یا کم است. این چیزها را بایستی مسئولین محترم رعایت کنند، دنبال کنند. اینکه ما گفتیم اقدام و عمل، البتّه حالا مشغولند، باید ان‌شاءالله نتیجه‌ی کار محسوس بشود، ملموس بشود که مردم حس کنند، لمس کنند؛ راه این است.»
آبان ۹۵
ایشان همچنین در آبانماه سال ۹۵ در دیدار جمعی از کارگران نیز به مساله حمایت از کالای ایرانی پرداخته اند. نکته قابل توجه اینکه رهبر انقلاب در این دیدار گلایه های خود را علنی‌تر و با ذکر مصادیقی مطرح می کنند با ذکر موضوعاتی از قبیل اینکه مساله را با فلان وزیر هم در میان گذاشته اند. در بخشی از فرمایشات رهبر انقلاب در این دیدار آمده است: «یک مسئله‌ی دیگری که خیلی مهم است و من این را هم باز با تعدادی از وزرای ذی‌ربط -چه وزرای کشاورزی، چه وزرای صنعتی و چه بعضی از مسئولین دیگر دولتی- مکرّر در گذشته درمیان گذاشته‌ام، [این است که] گاهی اوقات یک جنسی در داخل میتواند تولید بشود، [امّا] بعضی‌ها که از واردات آن جنس سودهای کلانی میبرند می‌آیند جلوی این تولید داخلی را میگیرند؛ اگر شد با رشوه -آقا، این کارخانه را تعطیل کن یا نساز و این پول را بگیر- اگر زیر بار نرفت، با تهدید، با جنایت. من نمیخواهم حالا اسم کالاها را بیاورم؛ کالاهایی را می‌شناسیم که توان داخلی تولید در آنها هست امّا وارد میشود به‌خاطر اینکه یک عدّه‌ای از واردات منتفعند و نمیگذارند در داخل تولید بشود. یک نفر آدم مبتکر می‌آید، سرمایه‌ای هم دارد، فلان جنسی را که بسیار مصرفش در کشور زیاد است میخواهد تولید کند؛ میروند میگویند آقا! این را شما تولید نکن! ده میلیارد یا سی میلیارد بگیر تولید نکن؛ یا آن‌طرف زیر بار میرود و خودش را راحت میکند، یا اگر زیر بار نرفت، به او فشار می‌آورند و انواع و اقسام مشکلات را برایش درست میکنند، موانع قانونی سر راهش سبز میکنند، یا بالاخره در نهایت جنایت میکنند، به او ضربه میزنند و طرف را پشیمان میکنند. اینها چیزهای مهمّی است، اینها چیزهای امنیّتی است، اینها چیزهای ساده‌ای نیست، با این چیزها نمیشود ساده برخورد کرد. قاچاق این‌جوری است؛ سمّ تولید داخلی، قاچاق است.»
بهمن ۹۳
اما تاکیدات ایشان تنها به همین یکی دو سال مورد اشاره ختم نمی شود؛ مرور بیانات ایشان در سالهای قبل‌تر نیز حکایت از تاکیدات مستمر و ویژه ایشان بر حمایت از کالای ایرانی دارد. در ۲۹ بهمن ۹۳ رهبر انقلاب در دیدار مردم آذربایجان شرقی به یکی از مسائل غلط فرهنگی که از موانع حمایت از کالای ایرانی است اشاره می کنند. ایشان پرهیز از برندبازی به عنوان یک عادت غلط را مورد تاکید قرار می دهند. نکته قابل توجه اینکه در این دیدار رهبری مخاطب سخنان خودشان در حمایت از کالای ایرانی را صرفا جامعه متدینین و کسانی که حرف رهبر انقلاب را حجت شرعی می دانند، عنوان نمی کنند. بلکه تاکید دارند موضوع حمایت از کالای ایرانی مساله عمومی است و مخاطب آن نیز همه کسانی هستند که به ایران علاقه مندند. بر اساس این بیانات می توان نتیجه گرفت که اگر کسی ادعای علاقه مندی به ایران دارد باید حمایت از کالای ایرانی را سرلوحه اقدامات خود قرار دهد. در بخشی از فرمایشات ایشان در این دیدار آمده است: «محصولات داخلی را مردم مصرف کنند؛ نروند دنبال این نشانه‌ها. حالا مُد شده است بگویند «بِرَند» است، بِرَند فلان؛ بِرَند چیست! بروید سراغ مصرف تولیدات داخلی. آن چیزهایی که مشابه داخلی دارد، متعصّبانه و با تعصّبِ تمام، ملّت ایران، خارجیِ آن را مصرف نکنند. این را من فقط برای یک عدّه‌ی خاص نمیگویم؛ خب بله، وقتی ما میگوییم، یک عدّه متدیّنین فوراً گوش میکنند حرف را، پیغام هم میدهند فلان چیز راکه خارجی است بخریم؟ فلان چیز را نخریم؟ من فقط برای متدیّنین و افرادی که برای حرف ما حجّیّت شرعی قائلند، این را نمیگویم؛ من این حرف را برای هرکسی میگویم که به ایران علاقه‌مند است، به آینده‌ی کشور علاقه‌مند است، به فکر بچّه‌های خودش است که بنا است فردا در این کشور زندگی کنند. شما مصنوعات خارجی را که مصرف میکنید، در واقع کمک میکنید به اینکه حجم آن بنگاه خارجی، آن کارگر خارجی، آن سرمایه‌دار خارجی، مدام بیشتر بشود و تولید داخلی ضربه بخورد، شکست بخورد. این را به همه‌ی مردم، بخصوص آن‌کسانی‌که مصارف زیادی دارند[میگویم]؛ دولتی‌ها هم همین‌جور؛ دولتی‌ها هم در مصارف دولتی، در اشیاء مصرفی‌ای که در ساختمانها، در چیزهای گوناگون مصرف میکنند، حتماً ملاحظه کنند تولید داخلی را.»
فروردین ۹۱
رهبر انقلاب در بیانات خود در حرم رضوی در فروردین ۹۱ یعنی ۶ سال پیش هم بر موضوع حمایت از کالای ایرانی تاکید کرده اند. یعنی زمانی که دولت فعلی هنوز سر کار نیامده بود. در بخشی از بیانات ایشان آمده است: «شما وقتی کالای داخلی را مصرف میکنید، به کارگر ایرانی دارید کمک میکنید، اشتغال ایجاد میکنید، به سرمایه‌ی ایرانی هم دارید کمک میکنید، رشد و نمو ایجاد میکنید. این فرهنگ غلطی است - که متأسفانه در بخشهائی از ما حاکم است - که مصنوعات خارجی را مصرف کنیم؛ این به ضرر دنیای ماست، به ضرر پیشرفت ماست، به ضرر آینده‌ی ماست. همه مسئولیت دارند؛ دولت هم مسئولیت دارد، باید از تولید ملی حمایت کند، تولید ملی را تقویت کند. شما باید کالای ایرانی بخواهید. این افتخار نیست؛ این تفاخر غلطی است که ما مارکهای خارجی را در پوشاکمان، در وسائل منزلمان، در مبلمانمان، در امور روزمره‌مان، در خوراکیهامان ترجیح بدهیم به مارکهای داخلی؛ در حالی که تولید داخلی در خیلی از موارد بسیار بهتر است. من شنیدم پوشاک داخلی را که در بعضی از شهرستانها تولید میشود، میبرند مارک خارجی میزنند، برمیگردانند! اگر همین جا بفروشند، ممکن است خریدار ایرانی رغبت نکند؛ اما چون مارک فرانسوی دارد، خریدار ایرانی همان لباس را، همان کت و شلوار را، همان دوخت را انتخاب میکند؛ این غلط است. تولید داخلی مهم است. ببینید کارگر ایرانی چه تولید کرده است، سرمایه‌دار ایرانی چه سرمایه‌گذاری کرده است. در زمینه‌ی مصرف، عمده‌ی کار دست مردم است؛ که این بخشی از اصلاح الگوی مصرف است که من دو سال قبل اینجا به ملت ایران عرض کردم، و بخشی از جهاد اقتصادی است که سال گذشته عرض کردم. تولید ملی مهم است؛ این را باید هدف قرار بدهند.»
مهر ۹۰
اما یک سال قبل تر از بیانات فوق یعنی در مهرماه سال ۹۰ نیز رهبر انقلاب بر موضوع حمایت از کالای ایرانی تاکید کردند. فرمایشاتی که به مصرف دستگاه دولتی مربوط میشود. رهبر انقلاب در اینباره می فرمایند: «قسمت عمده‌ای از تولیدات کشور، مصرف کننده‌اش دستگاه‌های دولتی ما هستند. دستگاه‌های دولتی بایستی جزم و عزم داشته باشند بر این که جز تولیدات داخلی - در آن مواردی که تولید داخلی وجود دارد - هیچ چیز دیگر مصرف نکنند. یعنی واقعاً در محصولاتی که مشابه داخلی دارد، مطلقاً ممنوع بشوند که از خارج چیزی وارد نکنند.» «شما میگوئید که ما سفارش کنیم به مردم که تولیدات داخلی را مصرف کنند. من که خب چند سال است دارم سفارش میکنم؛ بنده که بارها گفته‌ام، منتها این با شعار درست نمیشود. خب، بله یک مقداری مردم حالا یک اعتمادی بکنند، یک اعتنائی بکنند به حرف ما، به خاطری که مثلاً ما گفتیم، بروند یک مقداری چه کنند؛ این یک بخشی از قضیه است. یک بخش دیگر هم مربوط به کیفیت است. خب کیفیت را باید بالا برد؛ کیفیتها را باید بالا برد. بله، من مسئله‌ی واردات را که چند نفر از دوستان گفتند، بنده به آن عقیده دارم. در جلسه‌ی مسئولین، در همین جا اوائل ماه رمضان اعلام کردم، گفتم؛ هم به مجلس، هم به دولت که به مسئله‌ی واردات بپردازند؛ حالا هم از وزیر محترم بازرگانی تو راه سؤال کردم، ایشان اطلاع دادند که کارهای خوبی در این زمینه دارد انجام میگیرد؛ بله راست است. مسئله‌ی واردات بیرویه و بی‌منطق ضرر بزرگی است، خطر بزرگی است؛ مردم هم باید این را بدانند. وقتی یک محصول خارجی را ما داریم مصرف میکنیم، در واقع داریم یک کارگر خودمان را بی کار میکنیم».
شهریور ۸۹
یکی از موضوعات مهمی که در سیاست های حمایتی از کالای ایرانی همواره مورد تاکید رهبر انقلاب قرار داشته است مساله خودباوری در این زمینه است. یعنی اینکه تولیدکننده، دانشمند، کارگر، دانشجو و هر یک از آحاد جامعه کشورمان بر این باور باشد که ایرانی می تواند. موضوعی که در دوران طاغوت نه تنها تقویت نمی شد بلکه با ترویج فرهنگ غربی همواره بر لزوم پیروی ایرانی از هرآنچه که در غرب در حال وقع است تاکید می شد. این موضوع صرفا به سالهای اخیر مربوط نمی شود و رهبری همواره در دوره های مختلف بر مساله خودباوری تاکید داشته اند. در بخشی از بیانات رهبر انقلاب در شهریورماه سال ۸۹ در دیدار جمعی از کارآفرینان سراسر کشور آمده است: « کیفیت خیلی مهم است؛ و استحکام؛ اینها خیلی مهم است. اگر چنانچه جنس داخلی، تولید داخلی، این خصوصیات را داشته باشد، به طور طبیعی تمایل پیدا میشود. البته متأسفانه بعضی هستند که بر اثر فرهنگ غلطِ دوره‌ی منحوس پادشاهی - دوره‌ی طاغوت، دوره‌ی وابستگی - هنوز چشمشان به خارج است. یک روزی بوده است که تو این کشور مسئولین دولتی ما آمدند صریح گفتند که ایرانی یک لوله‌هِنگ(۴) نمیتواند درست کند! عملاً هم همه چیز را وارد کردند. در همان دوره‌ی طاغوت یک فردی از بلندپایگان دولتی که تصادفاً بنده را توی یک مجلسی - ما که با اینها هیچ وقت ارتباطی نداشتیم، ملاقات هم نمیکردیم - دید، من داشتم انتقاد میکردم از همان چیزهائی که بود. این رو کرد به ما و گفت: چی چی را انتقاد میکنید؟ ما مثل آقا نشستیم، کشورهای دیگر مثل نوکر دارند برای ما کار میکنند، کالا میفرستند داخل؛ این بد است؟ شما ببینید؛ این منطق دولتمردان دوره‌ی طاغوت بود! حالا ظاهرش این منطق است، باطنش چیزهای دیگر بود؛ فسادهای اقتصادی فراوان و فسادهای اخلاقی فراوان. بله، مسئله‌ی واردات و مدیریت واردات مهم است. ما آن روز به دوستانی که اینجا بودند، در جلسه‌ی مسئولین و کارگزاران نظام، توصیه کردیم، گفتیم واردات را مدیریت کنید؛ نمیگوئیم متوقف کنید. یک چیزهائی باید بیاید، یک چیزهائی باید نیاید. یک مدیریت صحیحی باید انجام بگیرد؛ این مسلماً هست.»
حمایت از کالای ایرانی در ۱۳ سال پیش!
اما اهمیت موضوع حمایت از کالای ایرانی آنجا بیشتر نمایان می شود که در مرور فرمایشات رهبر انقلاب در اینباره به سال ۸۴ هم میرسیم. یعنی ۱۳ سال پیش!. اگرچه پیش از آن هم در این زمینه تاکیدات قابل توجهی وجود دارد. این مساله قابل تاملی است که در ۱۳ سال پیش ایشان بر این مساله تصریح و تاکید کرده اند اما برخی دستگاه ها در سال جدید و بعد از شعار سال تحت عنوان حمایت از کالای ایرانی تازه به فکر عملی کرد این مهم افتاده اند. اینکه حالا بخش نامه ها و توصیه نامه های دستگاه ها در این باره تا چه میزان عملیاتی شود یا اینکه در حد شعار باقی بماند نیز موضوع دیگری است که باید درباب آن تحلیل و بررسی صورت پذیرد. رهبر معظم انقلاب در شهریورماه ۸۴ در دیدار جمعی از پیشکسوتان جهاد و شهادت و خاطره‌گویان دفتر ادبیات و هنر مقاومت می فرمایند: «همه‌ی ما از بچگی اینطور بار آمده بودیم که جنس ایرانی مساوی است با بد بودن، پست بودن و نامرغوب بودن؛ ایرانی مساوی است با ناتوانی در تولید جنس خوب در همه‌ی زمینه‌ها. اصلاً این فرهنگ را در ذهن ملت ما نهادینه کرده بودند. این در حالی است که این موضوع ۱۸۰ درجه با واقعیت فرق دارد. این ملت، ملتی است که از همه جهت میتواند؛ میتواند تولید کند، میتواند رشد بدهد، میتواند ابتکار کند، میتواند مرزهای علم و فناوری را بشکند و جلو برود.»
اکنون بعد از ۴۰ سال کجا ایستاده‌ایم؟
اما سوالی که اکنون با مرور بیانات چند ساله رهبر انقلاب و تاکیدات چندباره ایشان بر لزوم حمایت از کالای ایرانی مطرح میشود این است که با گذشت ۴۰ سال از انقلاب اسلامی و عملکرد دستگاه های سیاسی و فرهنگی کشور از یک سو و اقدامات عمومی مردم از سوی دیگر در چه رتبه ای برای حمایت از تولید داخلی و کالای ایران قرار داریم. طبیعتا با توجه به وضع موجود و بدون نگاه موشکافانه نیز قابل فهم است که نمره خوبی کسب نخواهیم کرد. این موضوع از خلال فرمایشات رهبر انقلاب و هشدارهای پی در پی ایشان در باب حمایت از کالای ایرانی که از ابعاد مختلفی طرح شده نیز قابل فهم است. از حرام شرعی اعلام کردن واردات کالاهای غیر ضروری تا تاکید بر آتش زدن کالای قاچاق. تاکیدات چندباره ایشان و هشدار نسبت به برخی اقدامات غلط در این زمینه نیز حاکی از شرایط نامطلوب عملکرد دستگاه ها در زمینه حمایت از کالای ایرانی و نارضایتی رهبر انقلاب در این زمینه است. از جمله این هشدارها می توان به فرمایشات ایشان در این زمینه که مراد از جلوگیری از قاچاق برخورد با یک کوله بر نیست اشاره کرد. موضوعی که متاسفانه در اولویت بندی های دستگاه های مختلف در باب حمایت از تولید و مبارزه با قاچاق بر مسیر غلطی طی شده و جای اصل و فرع در این زمینه عوض شده است.
آمارها چه میگویند؟
جدای از برداشت های تحلیلی و گزاره های میدانی و مشاهده تعطیلی کارگاه ها و کارخانه های تولیدی، نگاهی بر آمارهای مرتبط اقتصادی نیز از وضعیت نامطلوب حمایت از کالای داخلی و عدم برنامه ریزی و اقدام عملی برای تحقق شعار سال حکایت دارد. بر اساس گزارش موسوم به ارزش ریالی صادرات و واردات ثبت شده در سالنامه آمار بازرگانی خارجی ایران-ISIC- که توسط مرکز آمار منتشر شده است مجموع واردات کشور تنها در سالهای ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ را ۶/۲۶۰ هزار میلیارد تومان اعلام کرده است. این در حالی است که در ۴ سال دولت دهم (۱۳۸۸ تا ۱۳۹۱) مجموع واردات کشور ۲۷۰.۹ هزار میلیارد تومان بوده است.این آمار نشان می‌دهد میانگین واردات کشور در دو سال اول دولت یازدهم ۱۳۰ هزار میلیارد تومان بوده در حالی که میانگین واردات چهار ساله دولت دهم ۷/۶۷ هزار میلیارد تومان اعلام شده است. از سوی دیگر این آمار نشان می‌دهد که حجم واردات کشورمان در دو سال اول دولت یازدهم معادل کل دوران دولت دهم است. طبق این گزارش، ارزش ریالی واردات کشور در دولت یازدهم تقریبا ۲ برابر دولت دهم است؛ به عبارت دیگر در دولت یازدهم واردات به کشور ۹۲ درصد افزایش یافته است. طبق گزارش مرکز آمار، مجموع واردات کشور در ۶ سال اخیر ۵۳۱ هزار میلیارد تومان بوده که نیمی از آن در ۲ سال اخیر یعنی در دوره دولت یازدهم انجام گرفته است.
رکورد واردات از چین شکسته شد!
در شرایطی که آقای روحانی در جریان مناظرات انتخاباتی از ایجاد اشتغال برای کاگران چینی به جای گارگران ایرانی انتقاد کرده بود نگاهی به عملکرد دولت خلاف این مطالبه انتقادی را روایت میکند. در همین رابطه و بنابر اعلام گمرک، دولت حسن روحانی تا پایان بهمن‌ماه سال ۹۵ بیش از ۱۰۷ هزار میلیارد تومان کالا از چین وارد کرده است. مطابق آمارهای رسمی که توسط دستگاه‌های رسمی دولت یازدهم منتشر شده از ابتدای مهرماه سال ۹۲ تا پایان بهمن‌ماه ۹۵، بالغ بر ۳۸ میلیارد و ۵۶۲ میلیون دلار کالا از چین وارد کرده است. بدین ترتیب دولت روحانی در ۴۱ ماه (از ابتدای دولت یازدهم تا بهمن ۹۵) رکورد تمامی دولت‌های ایران در طول تاریخ در واردات کالا از چین را زده است. همچنین بر اساس آماری که گمرک روز چهارشنبه ۹ فروردین‌ماه ۱۳۹۶ منتشر کرد، دولت حسن روحانی در سه سال و نیم عمر خود بالغ بر ۴۰ میلیارد دلار جنس چینی معادل ۱۱۱ هزار میلیارد تومان وارد کشور کرده است. این در حالی است که دولت‌های نهم و دهم در طی ۸ سال مجموعا ۴۰ میلیارد دلار جنس چینی وارد کرده بود.
وضعیت در سال ۹۶ چگونه بود؟
علیرغم همه هشدارهایی که طی سالهای گذشته درباره تحقق اقتصاد مقاومتی و لزوم حمایت از کالای ایرانی مطرح شده اما وضعیت واردات در سال ۹۶ نیز نگران کننده بوده است. بر اساس آمارهای موجود در سال ۹۶، ۵۰ میلیارد دلار سهم واردات کالا بوده که نسبت به واردات ۴۳.۶ میلیارد دلاری افزایش حدود ۱۶ درصدی دارد. بنابراین تراز تجاری سال گذشته با ۳ میلیارد دلار کاهش مواجه بوده و منفی ثبت شد. همچنین صادرات اقلام صنعتی و معدنی به استثناء میعانات گازی و پتروشیمی‌ها افزایش ۲۲درصدی داشته است. طبق امارهای گمرک، ۷۲ درصد از کالاهای وارداتی در سال ۹۶ مربوط به کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای است.کالاهای واسطه‌ای؛ کالاهایی هستند که به منظور تولید دیگر کالاها استفاده میشود. برای مثال استفاده از ورق فولادی برای تولید بدنه خودرو. همچنین به عبارتی کالاهای واسطه‌ای، کالاهای تولید کننده نیز گفته میشود. لازم به ذکر است که سهم کالاهای واسطه‌ای ۵۷ درصد، کالاهای سرمایه‌ای ۱۵ درصد، کالاهای مصرفی ۱۸ درصد و سایر کالاها ۱۰ درصد از کل اقلام وارداتی را تشکیل میدهند.
وقتی تبلیغات داخلی علیه کالای ایرانی فعال است!
در کنار همه اقدامات ضد تولید ملی و ضد کالای ایرانی که از سوی دستگاه های اجرایی اقتصادی صورت گرفته است در حوزه تبلیغات نیز ضعیف و گاهی به صورت معکوس عمل کرده‌ایم. این موضوع در تبلیغات صدا و سیما، بیلبوردهای تبلیغات شهری، مکان های دولتی ازجمله فرودگاه ها و همچنین پاساژهای تجاری و سر در مغازه ها به خوبی قابل مشاهده است. به عنوان نمونه کافی است سری به سه راه امین حضور واقع در تقاطع دو خیابان ری و امیرکبیر تهران بزنید. آنجا به اصطلاح معروف قلب بازار لوازم خانگی ایران است. تمام سر در مغازه‌ها و برخی تبلیغات محیطی پر است از تبلیغ کالای خارجی؛ به گونه ای که اگر تنها نیم ساعت در آنجا قدم بزنید کاملا تحت تاثیر این فضا قرار خواهید گرفت. برخی از بزرگترین مغازه ها و شیک ترین ویترین ها هم به معروف ترین برندهای لوازم خانگی اورپا اختصاص دارد حالا در چنین شرابطی نمی توان انتظار داشت که حتی کالای مطلوب و درجه یک ایرانی هم امکان رقابت پیداکند چه رسد به کالاهایی که در شرایط متوسط تر و رو به شدی قرار دارند.
تاسف بارتر آنجاست که مکان های عمومی که متعلق به دولت است نیز با تبلیغات ویژه کالاهای خارجی بر هر تولید ملی سایه افکنده است. کافیست سری به فرودگاه مهرآباد بزنید. تبلیغ یک نوشیدنی ژاپنی با تاکید ویژه بر اصل بودن به خوبی چشم نوازی میکند. تبلیغی به وسعت تمام درب ورود و خروج ترمینال! جالب اینکه روی آن حک شده است اصل ژاپن گویی میخواهد به مخاطبش تفهیم کند که خیالت جمع این کالا نه ایرانی است و نه نمونه ایرانی مشابه آن کالای خارجی! خب آیا از این ضد تبلیغ تر هم داریم. اینطور برداشت می شود که جریانی با تسلط بر همه گزاره های عملیات روانی تلاش کرده است تا در کنار تبلیغ کالای خارجی، کلای داخلی و تولید ملی را نیز تخطئه وسرکوب کند؛ ممکن است مدیر تبلیغات فرودگاه بگوید با توجه به حضور توریست ها مجبور به تبلیغ کالای خارجی هستیم که البته توجیه غیر قابل قبولی است، نخست اینکه آنجا عمده رفت آمدها داخلی و با مسافران ایرانی است و در ثانی اگر شرایط تبلیغی به همین وسعت برای کالاهای داخلی و با تعرفه پایین تر نیز وجود داشت شاید این توجیه قابل قبول بود.
جولان کالاهای خارجی در فروشگاه‌ها
تبلیغ برای کالاهای خارجی البته تنها به فرودگاه‌ها ختم نمی شود. نگاهی به سطح شهر ادامه همین داسته دنباله دار است. بیلبوردهایی که در اختیار شهرداری تهران است و البته در دیگر شهر نیز نمونه های ان وجود دارد پر است از تبلیغ کالاهای خارجی؛ تبلیغات خارجی حتی به مترو هم رحم نکرده است. از ایستگاه های مترو تا داخل واگن ها نیز چشم مخاطب باید به دیدن تبلیغات خارجی عادت کند. اینها البته تنها مصادیقی در این زمینه هستند و اگر بنا باشد به تفکیک همه مکان ها و نهادهایی که در جهت لطمه به تولید ملی خواسته یا ناخواسته قدم برداشته اند بررسی شود نیاز به یک گزارش چند صد صفحه ای خواهد بود.
از فضای تبلیغ کالای خارجی که عبور کنیم به مساله توزیع کالای خارجی میرسیم. نکته تاسف آور اینکه برخی از کالاهای خارجی که در فروشگاه های بزرگ و کوچک جولان می دهند نه تنها نمونه داخلی آن وجود د ارد بلکه نمونه داخلی کیفیتی به مراتب بهتر و با ضریب سلامتی بیشتر نسبت به آن کالای خارجی است. یعنی دقیقا یک زنجیره کامل برای نابود کردن تولید ملی و کالای ایرانی؛آب معدنی، سس گوجه، مربا، بیسکوییت و .... همه از
مصادیقی کالاهایی است که به نظر می رسد فروش آن صرفا با هدف ترویج عادت غلط برند بازی و یا تقلید از زندگی های به اصطلاح لاکچری و تغییر ذائقه صورت میگیرد. یک سبک زندگی غربی که رهبر معظم انقلاب نیز نسبت به آن هشدار داده‌اند و در ابتدای همین گزارش نیز به آن اشاره شده است.
فقدان هویت؛ ریشه اصلی پشت پا زدن به کالای ملی
اکنون این سوال مطرح می شود که چه چیزی باعث شده است تا فضای امروز کشور در مواجهه با کالای ایرانی و تولید ملی اینگونه باشد؟ در مقابل نیز باید بررسی شود که برای جبران شرایط فعلی و پیش رفتن به سمت استفاده از کالای ایرانی چه باید کرد؟ یکی از مهم ترین موضوعاتی که در تحقق عنوان شعار سال یعنی حمایت از کالای ایرانی موثر است، گسترش اقدامات هویت ساز در سطح عمومی جامعه است. مردم ایران از بعد نظری در بحث هویت کاملا غنی هستند. این هم از تعالیم دینی نشات گرفته و هم در باورهای ملی ما گنجانده شده است. اما اینکه آیا در بعد عملی هم به عمق بعد نظری رسیده ایم یا نه موضوعی است که باید محل بحث و بررسی قرار گیرد. آنچه مسلم است در حوزه اقدامات هویت ساز، قطعا در بعد عملی نسبت به بعد نظری عقب تر هستیم که مصداق آن را نیز در همین عدم اقبال عمومی به کالای داخلی می توان عنوان کرد.
این مساله در باب کیفیت کالا و موضوعات مرتبط با آن مطرح نیست؛ بلکه موضوع محل بحث، افزایش دغدغه، اعتماد به توان داخلی و علاقه ملی برای استفاده از تولیدات داخلی است. برای فهم بهتر این موضوع می توان به موضوع فوتبال و علاقه عموم مردم به تیم ملی اشاره کرد. در مسابقات جام جهانی در همه دوره ها تمام مردم ایران فارغ از میزان توانمندی تیم کشورمان یا جایگاه جهانی آن یکصدا از آن حمایت می کنند. حمایت هایی که در مافوق تصور قرار دارد. یعنی حتی وقتی تیم ملی فوتبال بازی را واگذار هم می کند مردم کشورمان به پاس تلاش هایشان برای شادی به خیابان می آیند. البته طبیعی است که هرچه کیفیت بازی بهتر باشد بر میزان تشویق ها هم اثر می گذارد اما اصل حمایت ویژه از تیم ملی در هیچ شرایطی از بین نمی رود. مثلا شاید نتوان نمونه ای را پیدا کرد که در مسابقات جام جهانی بگوید با توجه به اینکه تیم های الف، ب و ج از بهترین تیم های دنیا هستند من در صورت مواجهه با ایران از آنها حمایت می کنم! خب این موضوع دقیقا ناشی از همان هویت است که اینگونه تمام مردم را به حمایت وا می دارد. در موضوع اقتصاد و حمایت از کالای ایرانی نیز اگر بر گسترش اقدامات هویت ساز تمرکز شود قطعا شرایط کالای ایرانی تغییر خواهد کرد.
بدون تردید مساله کیفیت کالا نباید مورد غفلت واقع شود و در قبال حمایت مردمی، تولید کننده نیز باید دغدغه اصلیش افزایش کیفیت باشد اما گره زدن حمایت به کیفیت مطلق و در سطح کالاهای برند هیچ نسبتی با اصل حمایت از کالای ایرانی ندارد. چرا که اگر کالایی کیفیت جهانی داشته باشد آنوقت دیگر مساله حمایت مطرح نیست و خود به خود در سبد خیر قرار می گیرد اما آیا همه کالاهای برتر امروز دنیا با همین روش به جایگاه برتر دست یافته اند یا بخش قابل توجهی از دلیل پیشرفت آنها، تمرکز مردم کشورشان بر استفاده حداکثری از آن تولیدات ولو با وجود نمونه بهتر خارجی بوده است؟
نقش رسانه و گروه ها اجتماعی در افزایش هویت اجتماعی
اکنون این سوال مطرح می شود که با توجه به اهمیت هویت بخشی به آحاد مردم در حمایت از تولید ایرانی، چگونه می‌توان به این مهم دست یافت. در شرایطی که صدها شبکه فارسی زبان خارجی که روزانه ده ها برنامه با تمام فنون رسانه ای در جهت تقلیل هویت ملی ایرانیان تولید میکنند راهی جز به میدان آمدن رسانه ها و گروه های اثرگذار اجتماعی نیست. به طور نقش رسانه در القاء یک مفهوم عمومی را چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی نمی‌توان نادیده گرفت. مراد از کار رسانه ای نیز صرفا به پایگاه های خبری و رسانه های مکتوب ختم نمی شود نگاهی به عملکرد شبکه های فارسی زبان و تولید کارخانه ای فیلم هایی که دقیقا برای اثر گذاری بر خانواده، تخریب باورهای مذهبی و ملی، برهم ریختن خودباوری و ایجاد حس نا امیدی از ایران و هر آنچه نام ایران را با خود به همراه دارد به خوبی نشان می دهد که امروز در یک جنگ تمام عیار رسانه ای و در مقابل دشمن تا دندان مسلح قرار داریم. حالا تصور کنید در این شرایط، برخی رسانه های داخلی نیز یا همان ادبیات را منتشر کنند و یا گاهی خطرناک‌تر باورهای غربی و ضد هویتی را با روتوش داخلی تئوریزه کنند؛ مشکلی که امروز د بخش قابل توجهی از رسانه ها و گروه های اجتماعی با آن فعال هستیم. جریان انقلاب به عنوان پیشرو در پیگیری مطالبات مردم و رهبر انقلاب و به اخص در موضوع حمایت از کالای ایرانی که نه تنها جامعه فعلی بلکه سرنوشت نسل های آینده نیز به آن بستگی دارد باید فارغ از کلیشه و اقدام کلی و بی اثر، به میدان جنگ هویت بیاید.
امروز نیاز مبرم جامعه ما تلاش برای فاصله گرفتن مردم خصوصا جوانان از الگوهای توخالی است که گاهی عکس های قدی آنها بر دیوار اتاق جوان ایرانی یا پروفایل شبکه های اجتماعی و ... مشاهده می شود. این خطر بزرگی است که یک جامعه هویت خود را فراموش کند و وقتی این هویت از دست رفت و نسخه غربی جایگزین آن شد شاید روزی فرا رسد که حتی استفاده از محصولات با کیفیت جهانی ایرانی نیز به حاشیه رود. چرا که نمی توان خرید یک محصول را جدای از اندیشه و نگاه شما نسبت به آن دانست. فکر و هویت غربی کالای بی کیفیت غربی را نیز به بهترین کالای ایرانی ترجیح می دهد. اینکه رسانه ها در این میان چه نقشی بازی می کنند قطعا در تاریخ ثبت خواهد شد. البته ناگفته نماند که ما با معضلی به نام نبود تخصص کافی از یک سو و کمبود دغدغه های ملی نیز از سوی دیگر در میان برخی از اهالی رسانه مواجهیم. به نظر می رسد همزمان با اقدامات رسانه ای در موضوع هویت بخشی بر مساله آموزش اهالی رسانه برای تحقق این مهم نیز باید توجه داشت.
آیا صرف حمایت از تولید کننده مشکل گشاست؟
اما در میان اقدامات عملی که در راستای حمایت از کالای ایرانی مطرح میشود آنچه که بیشتر از همه و گاهی به صورت کلیشه ای تکرار شده موضوع حمایت از تولیدکنندگان است. حمایت هایی که در قالب اعطای وام، معافیت های مالیاتی و ... مطرح می شود. برخی که البته راهکار هم ارائه نمی دهند و صرفا عنوان لزوم حمایت از تولیدکننده ایرانی تکرار می کنند. بدون تردید اصل حمایت از تولید کننده یک اقدام محوری در تحقق حمایت از کالای ایرانی است اما آیا در شرایطی که مبارزه واقع با قاچاق کالا نمی شود آیا صرف حمایت از تولیدکننده راهگشا خواهد بود. لازم به تاکید است که منظور از مبارزه با قاچاق و رانت صرف برخورد با عاملان جزء از قبیل برخی مغازه داران که جنس قاچاق دارند نیست یا برخورد با کوله بری که از سر نیاز شدید مالی مجبور به حمل جزئی کالای قاچاق می شودغ موضوعی که صراحتا نیز مورد اشاره رهبر انقلاب قرار گرفته است. بدون تردید یکی از اضلاع مهم و اثرگذار حمایتی مبارزه واقعی با قاچاق سازمان یافته است. حتی گاهی مشاهده می شود در برخوردها با یک رانت نسبتا بزرگ نیز مقابله می شود اما همچنان سرشاخه های اصلی قاچاق و عاملان رانت هایی که منجر به فساد اقتصادی و ضربه خوردن تولید ملی میشود بدون دغدغه در حال فعالیت هستند. اگر همه جنبه های حمایت از تولید و کالای ایرانی محقق شود اما فقط همین موضوع یعنی مبارزه واقعی با قاچاق مورد غفلت قرار گیرد مابقی اقدامات نیز بلااثر خواهد بود. درست مانند پر کردی استخری که در انتهایش حفره ای چند برابر ورودی آب قرار دارد و هیچگاه پر نخواهد شد.
استاد اقتصاد دانشگاه تهران: دولت کاری نکرده است
کارشناسان اقتصادی معتقدند اقدامات عملی دولت در تحقق شعار سال چندان اثر بخش نبوده است. در همین رابطه دکتر عبدالمجید شیخی عضو هیات علمی دانشگاه تهران و کارشناس اقتصادی در گفتگو با فرهنگ سدیددرباره تحقق شعار سال ۹۷ و اقدامات دولت دراین رابطه گفت: دولت عملا برای برقراری الگوی اقتصاد مقاومتی کاری انجام نداده است این را می توان از گفته آقای لاریجانی که در مجلس گفتند عمل به اقتصاد مقاومتی فقط در حد شعار مانده و جلسات نصف و نیمه برگزار شده است و هیچ اقدامی صورت نگرفته است پی برد.وی گفت: دولت می بایست از ۵ سال پیش مانع ورود کالا های غیراساسی و غیر ضروری مانند زینتی، آرایشی و ... به کشور می شد و از واردات کالاهای بی کیفیت که کالای داخلی کیفیت بالایی نسبت به کالاهای وارداتی دارد جلوگیری می کرد.این کارشناس اقتصادی با انتقاد از واردات کالاهایی که مشابه داخلی دارند ادامه داد: کالا هایی که مشابه داخلی دارد و توانایی تولید آنها در داخل وجود دارد نباید اجازه ورود به کشور پیدا کنند و در مقابل دولت باید از شرکت های دانش بنیان حمایت ویژه ای کند. شیخی افزود: چرا باید مناطق آزاد مجرای ورود خودرو و کالاهای خارجی به داخل کشور باشند با واردات این نوع کالاها کمر تولید کننده خرد میشود.
وی در پاسخ به این سوال که وظیفه مردم و دولت در حمایت از کالای داخلی چیست گفت: چند نکته ظریف در این مسئله وجود دارد که الگوی حمایت باید همه جانبه باشد ولی متاسفانه حمایت، همه جانبه نبوده است.شیخی ادامه داد: حمایت ها باید از جانب دولت باشد که به عنوان یک مدیر اقتصاد است؛ دولت می تواند با یک سیاست حمایتی همه جانبه، تولید کنندگان داخلی را مجبور اجبار به بالا بردن کیفیت کالاهای خود کند.این کار شناس اقتصادی بیان داشت: رسانه ها نیز باید به وظیفه خود خوب عمل کنند باید در تبلیغ کالا های داخلی پیش قدم شوند به عنوان مثال در برخی اخبار گزارش‌های خوبی در جهت معرفی کالای ایرانی صورت می گیرد ولی متاسفانه نامی از آن برند نمی‌برند اگر این اتفاق بیافتد مردم با برند های داخلی آشنا می شوند و جهت خرید آن اقدام می کنند. وی با اشاره به تبلیغات شهری در جهت تضعیف کالای ایرانی نیز گفت: متاسفانه در سطح شهر روی بیلبورد های تبلیغاتی عکس و تصویر از کالاهای خارجی و وارداتی است و هیچ حمایتی از کالاهای داخلی در برخی رسانه ها و دولت انجام نشده است.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس: دولت و مجلس هر دو ضعیف عمل کرده‌اند
حجت الاسلام موسوی لارگانی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در گفت و گو با فرهنگ سدید با انتقاد از عدم اجرای سیاست های درستی که به حمایت از کالای ایرانی ختم شود گفت: عملکرد دولت و مجلس در محقق شدن سوال سال ۹۷ ضعیف بوده و ختی متوسط هم نیست.وی در توضیح بیشتر گفت: ضعف مجلس از این جهت است که باید ورود و قوانین زائد بود را فسق می کرد و همچنین قوانین لازم در این زمینه مانند مقابله با واردات غیر ملزوم را تصویب می کرد.
موسوی لارگانی درباره اقدامات دولت نیز گفت: دولت چند هفته پیش رسما اعلام کرد واردات بیش از ۱۳۰۰ قلم کالا ممنوع شده است که خب خیلی زودتر از این باید این اتفاق می افتاد، حتی اقلام هم نیاز نبود عنوان شود چراکه رهبر انقلاب در سال ۹۶ فرمودند واردات کالایی که مشابه داخلی دارد حرام شرعی است و متاسفانه علیرغم این حکم صریح این موضوع اتفاق می افتد.وی افزود: دولت اقداماتی انجام داده است نمی شود گفت هیچ اقدامی نیست اما آن قاطعیت لازم وجود ندارد و اقدامات اخیر هم با تاخیر انجام شده است.موسوی لارگانی ادامه داد: در سال ۹۶ میزان واردات بیشتر از سال ۹۵ شد آنهم کالاهایی که در داخل تولید می شد و ما به تولید انبوه رسیده بودیم؛ خب امسال که رهبر انقلاب سال حمایت از کالای ایرانی را اعلام کردند دولت رسما باید ورود کالایی که در داخل تولید می کنیم را ممنوع اعلام می کرد.عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با تاکید بر لزوم پرهیز از تبعیض گفت: بین وارد کنندگان هم نباید فرقی گذاشته شود یعنی وارد کننده ای که به برخی افراد صاحب نفوذ وابستگی دارد نباید به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد. نماینده مردم فلاورجان خاطرنشان کرد: اگر دولت به وظائفش در این زمینه به خوبی عمل کرده بود الان بسیاری از مشکلاتی که تولید کنندگان ما با آن دست و پنجه نرم می کنند وجود نداشت؛ بعضی از کالا انقدر وارد شده که به اندازه مصرف چند سال در کشور وجود دارد این ظلمی است که در حق تولید کننده شده است. موسوی لارگانی در پاسخ به سوال فرهنگ سدید درباره تاثیر قاچاق بر تضعیف تولیدکننده داخلی گفت: یکی از بزرگترین مشکلات امروز کشور کالای قاچاق است؛ دولت ادعا دارد که میزان حجم کالای قاچاق که قبلا ۲۵ میلیارد دلار بوده اکنون به ۱۲ میلیارد تومان رسیده است.وی افزود: به اعتقاد بنده یک میلیارد دلار و کمتر از آن هم ظلم و زور به کشور است.
طرح‌های مبارزه با قاچاق را حذف کردند!
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس تصریح کرد: راه مبارزه با قاچاق کالا هم هست؛ قبلا طرح هایی مثل شبنم و ایران کد را داشتیم خب اگر به اعتقاد دولت این طرح ها ایراداتی دارد خب آن را بر طرف کنند نه اینکه کلا طرح حذف بشود.
موسوی لارگانی در توضیح بیشتر گفت: در حقیقت یک مشخصه ی برای کالای وارداتی که با مجوز وارد می شود اختصاص می‌دادیم آنوقت در کنار آن، کالای قاچاق مشخص می شد از سوی دیگر اگر با کسی که قاچاق کالا می کند برخورد قاطع می شد قطعا امروز این مشکلات را نداشتیم و جلوی قاچاق گرفته می شد.
وی با تاکید بر لزوم برخورد بازدارنده با قاچاق گفت: ما مقابله جدی با مساله قاچاق نداریم به عبارتی نوع برخورد با افراد خاطی گاهی به صورتی است که اصلا بازدارنده نیست و باعث نمی شود که دیگران چشمشان به حساب بیاید.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس خاطرنشان کرد: رهبر معظم انقلاب صراحتا درباره مواجهه با کالای قاچاق گفتند هر جا کالای قاچاق بود آن را معدوم کنید و آتش بزنید، خب نسبت به این مساله ورود شد اما به چه صورتی؟ مثلا در یک سوپر مارکت اگر یک پاکت سیگار قاچاق مشاهده می شد آن را ضبط می کردند ولی با کانتینرهای قاچاق کاری نداشتند. خب اینکه برویم سراغ یک خورده فروش ولی با نفرات و جریانات اصلی قاچاق کاری نداشته باشیم مشکل حل نمیشود.
موسوی لارگانی بیان داشت: همانطور که رهبری گفتند مساله مبارزه با قاچاق برخورد با یک کوله بر نیست، در حالی که معتقدم دولت درباره همین کوله برها نیز باید برنامه ریزی لازم را داشته باشد چراکه این قشر جامعه نیز برای خودشان کار نمی کنند و در اختیار دیگران هستندو باید برای آنها اشتغال لازم فراهم شود.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس درباره تبلیغات کالای خارجی و نقش مخرب آن در موضوع کالای ایرانی نیز گفت: متاسفانه علیرغم تاکیدات مقام معظم رهبری طی سالهای متمادی اما شاهد تبلیغ کالاهای خارجی که حتی کیفیت کمتری از تولید داخل دارند هستیم.
وی ادامه داد: این موضوع در جاهای مختلفی از جمله صدا و سیما و یا بیلبوردهای تبلیغاتی شهرداری در حال انجام است؛ خب شهرداری میخواهد درآمد کسب کند اما به چه قیمتی؟ به قیمت تقویت کالای خارجی و سرکوب تولید ملی؟
نماینده مردم فلاورجان تاکید کرد: اگر نیازی به قانون هم دارد مجلس باید ورود کند تا تبلیغ کالای خارجی ممنوع اعلام شود. صدا و سیما در این زمینه وظیفه بیشتر و سنگین تری دارد و می تواند مصرف کالای داخلی را به یک فرهنگ عمومی تبدیل کند.
منبع: فرهنگ سدید