به گزارش مشرق، شاید از آنچه می‌خواهیم بگوییم، شما هم تعجب کنید شاید هم تعجب نکنید؛ بالاخره انسان‌ها با یکدیگر فرق دارند. آنچه امروز می‌خواهیم درباره‌اش بگوییم، ناشران موازی‌اند که در دستگاه فرهنگی مشغول به فعالیت و تولید اثر هستند. البته، این معضل در دستگاه‌های دولتی نمود زیادی دارد و دستگاه‌های متعدد فرهنگی با اهداف متعدد انتشارات تأسیس می‌کنند. در این گزارش، سعی می‌کنیم چند نمونه از آن‌ها را به شما نشان دهیم. فقط اگر اهل رفتن به نمایشگاه کتاب باشید، با اسم خیلی از این ناشران آشنا هستید. این گزارش نگاه منفی به آن‌ها ندارد؛ ولی سوال اصلی اینجاست که چرا یک سازمان باید چند ناشر داشته باشد و آیا یک ناشر نمی‌تواند محصولات یک سازمان و توابعش را منتشر کند و حتما به تأسیس انتشارات نیاز است؟ اگر اسامی ناشران وابسته به نهادهای دولتی را فهرست کنیم، شاید به خیلی از آن‌ها نیازی نباشد و کتاب‌های آن‌ها را ناشران دیگر هم بتوانند منتشر کنند.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رأس امور فرهنگی کشور است و طبعا یکی از مراکزی است که به ناشران مجوز نشر می‌دهد. این وزارتخانه بزرگ و مهم خود صاحب یکی از انتشاراتی‌های بزرگ ایران به‌نام «سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد» است و عموما آثاری منتشر می‌کند که از توان ناشران خصوصی خارج است. از دیگر نهادهای زیرمجموعه وزارت ارشاد که خودش انتشارات دارد، «مرکز رسیدگی به امور مساجد» است که مستقلا کتب خود را منتشر می‌کند. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات هم دیگر زیرمجموعه وزارت ارشاد است که مستقلا انتشارات تأسیس کرده و آثارش را منتشر می‌کند. سازمان حج و زیارت هم صاحب انتشارات «مشعر» و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی صاحب انتشارات «الهدی» است که خارج از کشور فعالیت می‌کند. «انتشارات سازمان چاپ و انتشارات وابسته به اوقاف و امور خیریه» هم وابسته به سازمان اوقاف است که مسوول آن را وزیر ارشاد منصوب می‌کند.
سازمان تبلیغات اسلامی
سازمان تبلیغات ازجمله نهادهای فرهنگی مهم در ایرانِ پس از انقلاب است. این سازمان تاکنون چهار ناشر شناخته‌شده را زیرپوشش خود دارد که شناخته‌شده‌ترین نشر زیرمجموعه آن، انتشارات «سوره مهر» است که بسیار هم در نوع خود موفق است. در سال‌های اخیر، سوره مهر به مرجع انتشار کتاب‌های خاطرات تاریخ شفاهی جنگ و انقلاب تبدیل شده؛ هرچند درکنار آن آثار داستانی، شعر و کتاب‌های هنری هم منتشر می‌کند. دیگر انتشارات زیرنظر سازمان تبلیغات «امیرکبیر» است که بعد از انقلاب مصادره شد و در مالکیت این سازمان درآمد. این انتشارات در سال‌های اخیر سعی کرده با چاپ مجدد برخی آثار قدیمی اعتبار سابق خود را بازیابد و البته، کتاب‌های فاخری هم در حوزه ادبیات روانه بازار نشر کرده است. دیگر ناشر این سازمان «شرکت چاپ و نشر بین‌الملل» است که عمده آثارش در حوزه‌های اخلاق، ادبیات، تاریخ و تمدن، عرفان، فقه و حقوق، فلسفه، قرآن و حدیث، کلام و دین‌پژوهی، امام حسین؟ع؟، مجموعه از نگاه نبوی؟ص؟، مجموعه چشم‌انداز امام علی؟ع؟، مدیریت اسلامی، مطالعات زن و خانواده، معرفت‌شناسی، اسلام و اهل‌بیت؟ع؟، منطق فهم دین و مهدویت است. «خوارزمی» دیگر ناشر متعلق به سازمان تبلیغات است که این نشر هم در گیرودار مسائل مربوط به مالکیت است و فعلا اوضاع مناسبی ندارد.
قوه مقننه
قوه مقننه کشور هم به‌تبع سایر نهادها باتوجه‌به فعالیت‌هایش دست به تأسیس انتشارات زده است. «انتشارات کتابخانه مجلس» ازجمله ناشرانی است که به‌عنوان زیرمجموعه کتابخانه مجلس هرساله حضور فعالی در نمایشگاه کتاب دارد. خودِ مجلس شورای اسلامی هم نهادی به‌نام «مرکز پژوهش‌ها» دارد که آثارش را با همین نام و انتشارات روانه بازار نشر می‌کند. اگر شورای نگهبان را هم زیرعنوان قوه مقننه محسوب کنیم، به نهادی به‌نام «پژوهشکده شورای نگهبان» برمی‌خوریم که آن هم برای خود انتشاراتی دارد و آثارش را چاپ می‌کند. شایان ذکر است مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت هم صاحب انتشارات است و طبعا آثار دلخواه خودش را در این مرکز چاپ می‌کند. روی‌هم‌رفته، قوه مقننه تاکنون پنج انتشارات در زیرمجموعه خود تأسیس کرده است.
وزارت امورخارجه
مانند سایر نهادهای دولتی، وزارت امورخارجه هم دستی بر نشر دارد. در گشت‌وگذارمان برخوردیم به دو ناشر متعلق به این وزارتخانه: یکی اداره نشر وزارتخانه که زیرنظر مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی وزارت امورخارجه فعالیت و دیگری هم با حمایت کتابخانه تخصصی این وزارتخانه آثارش را چاپ می‌کند.
وزارت اطلاعات
شاید برای شما هم جالب باشد که وزارت اطلاعات هم ناشر دارد، آن‌هم دو مرکز: اولی آثار خود را با عنوان انتشارات اطلاعات با نگاه خاص امنیتی منتشر می‌کند و دیگری با عنوان مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی آثارش در بازار نشر موجود است. آثار منتشرشده دومی عموما درزمره آثار تحقیقی و منبع و مرجع دراختیار محققان قرار می‌گیرد.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
از مهم‌ترین ناشران زیرمجموعه وزارت علوم متعلق به «انتشارات جهاد دانشگاهی» است که زیرنظر سازمانی به همین نام فعال است. این سازمان در استان‌های دیگر کشور هم صاحب انتشارات است. انتشارات «پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی» نیز ازجمله ناشرانی است که مأموریت دارد یافته‌ها و نتایج مطالعات و پژوهش‌های انجام‌شده در گروه‌های علمی و پژوهشی پژوهشکده را با صورتی آراسته و متناسب با ذائقه اندیشه‌ورز جامعه علمی ایران منتشر کند. این ناشر آثار موردنیاز ستاد وزارت علوم، دانشگاه‌ها و مخاطبان دانشجویی را نشر می‌دهد. همچنین، «مرکز نشر دانشگاهی» به‌عنوان زیرمجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ناشر آثاری است که هیأت‌علمی این نهاد تأیید می‌کند. این مرکز که ابتدا زیرمجموعه شورای عالی انقلاب فرهنگی بود، از سال 77 زیرنظر وزارت علوم فعال است و وظیفه آن سامان‌دادن به وضعیت نابسامان کتاب‌های دانشگاهی و آماده‌سازی کتاب‌های وزین به‌جای جزوه‌های آشفته و مغلوط و کتاب‌های متفاوت به‌صورت واژه‌نامه و واژگان و رفع ناهماهنگی‌های موجود در سطح کتاب‌های علمی است. این مرکز حدود
سه دهه است که فعال است. دیگر ناشر زیرمجموعه وزارت علوم «سمت» نام دارد که سازمانی پژوهشی است که کتاب‌های مبنایی و درسی در سطح دانشگاهی را تدوین می‌کند. این سازمان در ۷اسفند۱۳۶۳ با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی تأسیس شده و هدف از راه‌اندازی آن، دگرگونی بنیادی در درس‌های علوم انسانی دانشگاه‌ها بوده است. به‌صورت مستقیم «دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی» وزارت علوم ناشر آثاری است که در این دفتر تهیه می‌شود. از این‌ها گذشته، اکثر دانشگاه‌های دولتی کشور صاحب انتشارات هستند و به‌صورت مستقیم کتاب تولید می‌کنند که نوشتن نام آن‌ها در این گزارش شاید کفاف صفحه ما را ندهد. فقط ذکر می‌کنیم دانشگاه تهران (از سال 1325)، دانشگاه آزاد، امیرکبیر، امام صادق؟ع؟، شهیدبهشتی، پیام‌نور، فردوسی مشهد، دانشگاه شیراز و... هم ناشر اختصاصی دارند.
سازمان صداوسیما
سازمان صداوسیما هم از جمله سازمان‌هایی است که چند ناشر شناخته‌شده و شناخته‌نشده را به‌صورت مستقیم زیرنظر خود دارد. مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آن‌ها انتشارات «سروش» است که سابقه چندین‌ساله دارد و هم‌اکنون نیز فعالانه به کارهایش ادامه می‌دهد. هرچند تغییرات مدیریتی در چند سال اخیر باعث افت این انتشارات شده بود، تغییرات اخیر نوید روزهای خوشی برای آن دارد. سروش، تنها ناشری است که زیرمجموعه صداوسیما در حال فعالیت است. صداوسیما یک دانشگاه وابسته به خود برای پرورش دانشجو دارد و آن دانشگاه هم طبعا برای انتشار کتاب‌هایش نیازمند انتشارات است. این ناشر خودش را اینچنین معرفی کرده است: «انتشارات دانشگاه صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران از سال 1379 تاکنون 110 عنوان کتاب به‌صورت مستقل و 6 عنوان کتاب نیز به‌صورت مشترک با ناشران دیگر با هدف پشتیبانی درزمینه مواد آموزشی چاپ کرده تا هم پاسخگوی بخشی از نیازهای دانشجویان دانشگاه و هم مخاطبان این حوزه در سطح کشور باشد».
ماجرای ما و صداوسیما هنوز تمام نشده است. حتما می‌دانید روزنامه «جام‌جم» هم متعلق به صداوسیماست و این روزنامه متعلق به مؤسسه فرهنگی-هنری جام‌جم است. طبعا این موسسه فرهنگی هم برای انتشار کتب خود نیازمند ناشر است و تصمیم گرفته آن ناشر خودش باشد و اینچنین نشر «جام‌جم» متولد شده است. در صفحه درباره ما نشر جام‌جم، این نشر چنین معرفی شده است: «صاحب‌امتیاز نشر جام‌جم، منظومه فرهنگی رسانه‌ای جام‌جم است. ما قصد داریم در هم‌افزایی با سایر رسانه‌های این منظومه، ضمن توجه ویژه به چابکی و نوآوری در مدیریت نشر، بتوانیم مشارکت مردمی در تولید کتب را جلب کنیم. نگاه نشر جام‌جم به کتاب، نگاهی آینده‌پژوهانه است که در آن ضمن توجه به ذائقه مخاطبان فعلی به مصرف کتاب چاپی، فرصت‌های بی‌شمار نشر الکترونیک را مغتنم می‌شمرد. نشر جام‌جم علاوه‌بر تولید کتاب از محتواهای تولیدشده در سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، در دوره جدید فعالیت خود (از تابستان۱۳۹۷)، تولید کتاب در عرصه رمان و ادبیات را در دستورکار قرار داده است».
نهادهای نظامی
نهاد نظامی کشور اعم از سپاه، ارتش و نیروی انتظامی هم در سال‌های اخیر انتشارات راه‌اندازی کرده‌اند. شاید در چند دهه قبل، این امر پذیرفتنی بود؛ اما این روزها که برخی ناشران خصوصی بسیاری از کتب دفاع‌مقدس را منتشر می‌کنند و این کتاب‌ها با استقبال مردم مواجه می‌شوند، این مسأله جای تأمل بیشتری داشته باشد. در ارتش، «انتشارات نیروی زمینی ارتش» را داریم و درکنار آن، ناشری به اسم «آجا» هم فعال است. افزون‌براین، نام «انتشارات عقیدتی-سیاسی نیروی هوایی ارتش» را نیز درکنار نام این چند ناشر باید قرار دهیم. نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران هم با عنوان «دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی» آثارش را روانه بازار نشر می‌کند. تا یادمان نرفته، بگوییم نیروی هوایی ارتش هم صاحب انتشاراتی به‌همین نام است.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم در راستای مأموریت‌های خود دست به تأسیس انتشارات زده است. «مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ» ازجمله ناشرانی است که کتاب‌های تحقیقی خود درباره دفاع‌مقدس را منتشر می‌کند. «مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس» هم سازمانی است که کتاب‌های خود را با همین عنوان چاپ و روانه می‌کند. انتشارات «27 بعثت وابسته به مرکز مطالعات پژوهشی 27 بعثت سپاه محمد رسول‌الله؟ص؟» هم در سال‌های اخیر آثار متعدد پژوهشی درباره دفاع‌مقدس منتشر کرده است. «مؤسسه روایت فتح» ازجمله نهادهای فرهنگی مؤثر پس از انقلاب است. همگان روایت فتح را با نام شهیدآوینی می‌شناسند و البته نشر به همین اسم روایت فتح سال‌ها کتاب‌های حوزه دفاع‌مقدس را چاپ کرده است. مهم‌ترین کتاب‌های این ناشر که در بین مردم هم بسیار شناخته شده، مجموعه آثار «شهدا به روایت همسران» بود. در سال‌های اخیر، این ناشر با تغییر مدیریت باردیگر به روزهای اوج بازگشته است. روایت فتح ناشر دیگری به‌نام «ساقی» زیرمجموعه خود دارد که عموما درزمینه انتشار آثار هنری و سینمایی فعالیت می‌کند. «انجمن عکاسان انقلاب و دفاع‌مقدس» به‌عنوان زیرمجموعه بنیاد روایت هم صاحب انتشارات است و کار ویژه‌اش نشر کتب عکاسی است و طبعا مخاطبان خاص خود را دارد.
*صبح نو