گروه فرهنگي مشرق – زيارت كربلا با پاي پياده، يكي از سنني است كه از كاروان كربلا به ارث مانده است. بنا بر روايات معتبير شيعيان، كاروان اربعين در همان سال – و البته در برخي روايات در سال دوم واقعه عاشورا – با پاي پياده به زيارت سيد الشهدا نائل شدند.
علما و شيعيان به تأسي از اين سنت، با پاي پياده به زيارت اربعين مشرّف مي‌شدند. با توجه به اين كه از قرن چهارم و عصر شيخ طوسي تا پيش از دوران زعامت صدام و سركوب و تحديد حوزه‌هاي علميه، نجف مهم‌ترين پايگاه علماء شيعه بوده است؛ علما عمدتاً از نجف با پاي پياده به زيارت اربعين مشرّف مي‌شدند. هرچند در پاره‌اي از زمان‌ها پررنگ‌تر و در زمان‌هاي ديگري كم‌رنگ‌تر بوده است. مثلاً بنا بر نقل قول‌ها و مكتوبات، در عصر شيخ انصاري عده‌اي با پاي پياده به زيارت كربلا مشرّف مي‌شدند؛ اما پس‌از اين سنت رو به افول نهاد.
سنت كنوني پياده‌روي، به يادگار مانده از مرحوم علامه ميرزا محمدحسين نوري، ملقب به محدث نوري است؛ و به همين جهت او را به حق «احياگر زيارت با پاي پياده» مي‌خوانند. مرحوم محدث نوري از شاگردان مستقيم شيخ انصاري بود و براي احياء اين سنت، تلاش ويژه‌اي كرد به صورتي كه در نخستين پياده‌روي، حدود 30 تن از دوستان و اطرافیانش نیز با وی بودند؛ اما سالانه به اين جمعيت افزوه مي‌شد. در نهايت نيز در همين راه (زيارت با پاي پياده) بيمار شد و در اثر بيماري دعوت حق را لبيك گفت. حضرت امام خميني در مورد محدث نوري گقته‌اند: «شیخ نوری، یکی از آن نمونه های سلف صالح بود که وجودشان در این روزگار چون کیمیا، کمیاب است، او استاد استناد بلکه بزرگترین استاد اسناد و مدارکی است که تا روز معاد خواهند ماند.»
اين سنت در حوزه‌هاي علميه از مرحوم محدث نوري به يادگار ماند و حتي بسياري از علماء معزز حوزه علميه قم نيز در دوران تحصيل در نجف، موفق به درك زيارت اربعين با پاي پياده شدند؛ مانند حضرات آيات عظام بهجت، مكارم شيرازي و ميرزا جواد تبريزي.
امروزه در كشور عراق، اين سنت به يادگار مانده و حتي در نوحه‌هاي خود، نصّ عبارات منسوب به كاروان كربلا در مورد زيارت اربعين را به كار مي‌برند. محقق كبير، مرحوم سيد بن طاووس در كتاب ارزشمند لهوف مي‌نويسد: «وقتي اسراي كربلا از شام به طرف عراق بازگشتند به راهنماي كاروان گفتند: ما را به كربلا ببر. بنابراين آن‌ها به محل شهادت امام حسين(ع) آمدند. سپس در آنجا به اقامه عزا و گریه و زاری برای اباعبدالله پرداختند ...» جمله‌اي كه در متن عربي اين كتاب به نقل از حضرت زينب خطاب به كاروان‌دار ذكر شده، چنين است: «مُر بنا علي طريق كربلا» (ما را از مسير كربلا [در راه بين شام تا مدينه] عبور ده) و امروز در نوحه‌هاي معروف عراقي، عبارت «مُر بنا بكربلاء» در پاسداشت آن سنت به كرات استفاده مي‌شود. پس از سقوط صدام، اين سنت روز به روز شيوع بيش‌تري يافت تا اين كه امسال حدود بيش از 16ميليون عراقي به زيارت اربعين مي‌روند.
عمده عراقي‌ها از سه مسير جنوب، شرق و شمال به زيارت كربلا مشرّف مي‌شوند. پرجمعيت‌ترين مسير، مسير جنوبي است نزديك به 10 ميليون نفر شامل بسياري از اهالي استان ميسان (العمارة، الكحلاء، ميمونه)، اهالي استان‌هاي استان بصره (به مركزيت شهر بصره)، ذي‌قار (به مركزيت شهر ناصريه)، المثني (به مركزيت السماوة) مي‌پيماند تا به نجف اشرف برسند و از آنجا به زيارت كربلا مشرّف شوند. مسير شرقي كه در آن ميليون‌ها نفر حاضر مي‌شوند شامل بخش‌هايي از استان ميسان (بخشي از العماره، قلعة الصالح، علي الغربي و علي الشرقي)، اهالي استان‌هاي واسط (به مركزيت كوت)، قادسيه (به مركزيت ديوانيه) و شهرهايي مانند نعمانيه و مدائن مي‌پيمايند تا به نجف اشرف برسند و از آن جا به زيارت كربلا نائل شوند. مسير شمالي نيز كه پذيراي ميليون‌ها نفري است كه بخشي از زائرانش را برادران اهل سنت تشكيل مي‌دهند - زيرا بخشي از مسير تا پيش از رسيدن به بابل، از شهرهايي عبور مي‌كند كه شيعيان و سني‌ها در كنار هم زندگي مي‌كنند - از استان ديالي (به مركزيت بعقوبه) آغاز شده و از استان‌هاي بغداد (به مركزيت بغداد) و بابل (به مركزيت حله) مي‌گذرد و مستقيم – يعني بدون حضور در نجف اشرف – به زيارت سالار شهيدان مي‌روند. علاوه بر اين بسياري از زوّار خارجي نيز پيش از عزيمت به بارگاه مطهر حضرت سيد الشهدا، به پابوسي اميرمؤمنان در نجف مي‌روند تا اذن زيارت فرزند را از مولا بگيرند.
به اين ترتيب، مسير نجف به كربلا پذيراي حدود 14 تا 15 ميليون زائر خواهد بود كه با شعارهاي «لبيك يا حسين»، «أبد والله يا زهرا، ما ننسی حسينا» (يا حضرت زهرا، به خدا قسم هرگز حسين [صلوات الله عليه] را فراموش نخواهيم كرد) و با نوحه‌هايي مانند «مر بنا بكربلاء» عاشقانه به زيارت اربابشان مي‌روند تا عهد ديرين تازه كرده و بگويند: «لَبَّيْكَ داعِيَ اللهِ إِنْ كانَ لَمْ يُجِبْكَ بَدَني عِنْدَ اسْتِغاثَتِكَ وَلِساني عِنْدَ اسْتِنْصارِكَ، فَقَدْ أَجابَكَ قَلْبي وَسَمْعي وَبَصَري» (لبيك اي دعوت كننده الهي، اگر [به علت تأخر زماني] به هنگامه فريادخواهي‌ات، بدنم تو را اجابت نكرد؛ و به هنگام ياري خواهي‌ات، زبانم به تو پاسخ نداد؛ اينك تو را با قلب و گوش و چشم اجابت مي‌كنم)
مسير نجف تا كربلا حدود 80 كيلومتر است كه معمولاً پياده‌روي آن بين 2 تا 3 روز، به طول مي‌انجامد. به اين ترتيب و در شرايطي كه چيزي به اربعين حسيني نمانده است، عموم زائران از نجف خارج شده و عاشقانه در مسير قبله آزادگان گام برمي‌دارند.
علما و شيعيان به تأسي از اين سنت، با پاي پياده به زيارت اربعين مشرّف مي‌شدند. با توجه به اين كه از قرن چهارم و عصر شيخ طوسي تا پيش از دوران زعامت صدام و سركوب و تحديد حوزه‌هاي علميه، نجف مهم‌ترين پايگاه علماء شيعه بوده است؛ علما عمدتاً از نجف با پاي پياده به زيارت اربعين مشرّف مي‌شدند. هرچند در پاره‌اي از زمان‌ها پررنگ‌تر و در زمان‌هاي ديگري كم‌رنگ‌تر بوده است. مثلاً بنا بر نقل قول‌ها و مكتوبات، در عصر شيخ انصاري عده‌اي با پاي پياده به زيارت كربلا مشرّف مي‌شدند؛ اما پس‌از اين سنت رو به افول نهاد.
سنت كنوني پياده‌روي، به يادگار مانده از مرحوم علامه ميرزا محمدحسين نوري، ملقب به محدث نوري است؛ و به همين جهت او را به حق «احياگر زيارت با پاي پياده» مي‌خوانند. مرحوم محدث نوري از شاگردان مستقيم شيخ انصاري بود و براي احياء اين سنت، تلاش ويژه‌اي كرد به صورتي كه در نخستين پياده‌روي، حدود 30 تن از دوستان و اطرافیانش نیز با وی بودند؛ اما سالانه به اين جمعيت افزوه مي‌شد. در نهايت نيز در همين راه (زيارت با پاي پياده) بيمار شد و در اثر بيماري دعوت حق را لبيك گفت. حضرت امام خميني در مورد محدث نوري گقته‌اند: «شیخ نوری، یکی از آن نمونه های سلف صالح بود که وجودشان در این روزگار چون کیمیا، کمیاب است، او استاد استناد بلکه بزرگترین استاد اسناد و مدارکی است که تا روز معاد خواهند ماند.»
اين سنت در حوزه‌هاي علميه از مرحوم محدث نوري به يادگار ماند و حتي بسياري از علماء معزز حوزه علميه قم نيز در دوران تحصيل در نجف، موفق به درك زيارت اربعين با پاي پياده شدند؛ مانند حضرات آيات عظام بهجت، مكارم شيرازي و ميرزا جواد تبريزي.
امروزه در كشور عراق، اين سنت به يادگار مانده و حتي در نوحه‌هاي خود، نصّ عبارات منسوب به كاروان كربلا در مورد زيارت اربعين را به كار مي‌برند. محقق كبير، مرحوم سيد بن طاووس در كتاب ارزشمند لهوف مي‌نويسد: «وقتي اسراي كربلا از شام به طرف عراق بازگشتند به راهنماي كاروان گفتند: ما را به كربلا ببر. بنابراين آن‌ها به محل شهادت امام حسين(ع) آمدند. سپس در آنجا به اقامه عزا و گریه و زاری برای اباعبدالله پرداختند ...» جمله‌اي كه در متن عربي اين كتاب به نقل از حضرت زينب خطاب به كاروان‌دار ذكر شده، چنين است: «مُر بنا علي طريق كربلا» (ما را از مسير كربلا [در راه بين شام تا مدينه] عبور ده) و امروز در نوحه‌هاي معروف عراقي، عبارت «مُر بنا بكربلاء» در پاسداشت آن سنت به كرات استفاده مي‌شود. پس از سقوط صدام، اين سنت روز به روز شيوع بيش‌تري يافت تا اين كه امسال حدود بيش از 16ميليون عراقي به زيارت اربعين مي‌روند.
به اين ترتيب، مسير نجف به كربلا پذيراي حدود 14 تا 15 ميليون زائر خواهد بود كه با شعارهاي «لبيك يا حسين»، «أبد والله يا زهرا، ما ننسی حسينا» (يا حضرت زهرا، به خدا قسم هرگز حسين [صلوات الله عليه] را فراموش نخواهيم كرد) و با نوحه‌هايي مانند «مر بنا بكربلاء» عاشقانه به زيارت اربابشان مي‌روند تا عهد ديرين تازه كرده و بگويند: «لَبَّيْكَ داعِيَ اللهِ إِنْ كانَ لَمْ يُجِبْكَ بَدَني عِنْدَ اسْتِغاثَتِكَ وَلِساني عِنْدَ اسْتِنْصارِكَ، فَقَدْ أَجابَكَ قَلْبي وَسَمْعي وَبَصَري» (لبيك اي دعوت كننده الهي، اگر [به علت تأخر زماني] به هنگامه فريادخواهي‌ات، بدنم تو را اجابت نكرد؛ و به هنگام ياري خواهي‌ات، زبانم به تو پاسخ نداد؛ اينك تو را با قلب و گوش و چشم اجابت مي‌كنم)
مسير نجف تا كربلا حدود 80 كيلومتر است كه معمولاً پياده‌روي آن بين 2 تا 3 روز، به طول مي‌انجامد. به اين ترتيب و در شرايطي كه چيزي به اربعين حسيني نمانده است، عموم زائران از نجف خارج شده و عاشقانه در مسير قبله آزادگان گام برمي‌دارند.
