به گزارش مشرق، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان نهادی مردمی و انقلابی که به دستور امام راحل(ره) و تصویب شورای انقلاب از اجماع چندین گروه مسلح انقلابی در دوم اردیبهشت که تنها محدود به چند پایگاه نظامی می‌شد تا زمان حال که گستره فعالیت آن به اعتراف برجسته‌ترین تحلیل‌گران بین‌المللی در کنار ارتش جمهوری اسلامی ایران سدی محکم در مقابل هرگونه تجاوزگری های استکبار علیه ایران است، راهی دراز پیموده است.

شاید پایه‌گذاران اولیه این نهاد نظامی هرگز چنین آینده ای را در مخیله خود برای آن تصور می کردند، اما تاریخ و تقدیر الهی نشان داده است که کمتر از پیش بینی‌های انسان تاثیر می‌پذیرد.

شاید بتوان سیر تکوینی و تحولات سپاه در عصر دوم عمر خود، از سال 1360 تاکنون را به 3 دور مشخص فرماندهی این نهاد نظامی سپاه از سوی محسن رضایی، رحیم صفوی و محمد علی جعفری تقسیم کرد و به طور جداگانه هر کدام را از منظر تحولات  و تغییرات روی داده در سپاه بررسی قرار داد.

** محسن رضایی و گذر از دوران تاسیس به تثبیت

محسن رضایی میرقائد پیش از انتصاب به فرماندهی سپاه پاسداران از سوی امام راحل، مسئولیت واحد اطلاعات این نهاد را برعهده داشت که تا پیش از آغاز جنگ تحمیلی نقش مهمی در مبارزه با توطئه‌های خارجی علیه انقلاب ایفا می‌کرد.


شاید 2 مصداق بارز آن خنثی سازی کودتای برخی از نظامیان سابق ارتشی موسوم به کودتای نوژه و مقابله با نیروهای تجزیه طلب با همراهی نیروهای ارتش در کردستان، گنبد و منطقه آذربایجان باشد.

اما آغازجنگ سبب شد تا سپاه، خود را در عرصه بسیار متفاوتی ببیند که از لحاظ راهبردی و نظامی به کلی با قبل متفاوت بود، این در حالی بود که معضلات امنیتی و نظامی داخلی هم چنان بر ساختار نظام فشار می آورد.

* از تیپ به لشکر و از لشکر به ارتش

سپاه در اوایل انقلاب به عنوان یک نهاد نظامی فاقد ساختار مدون نظامی در داخل خود بود و از سوی دیگر عدم همکاری بنی صدر رییس جمهور وقت با این مجموعه نظامی سبب شده بود تا عملا دسترسی نیروهای سپاه به تجهیزات نوین بسیار محدود شود.

اما با شکست راهکارهای نظامی بنی صدر در 4 عملیات گوناگون در زمستان سال 59 و انهدام 90 درصد توان زرهی کشور و رای مجلس شورای اسلامی به برکناری بنی صدر در خرداد سال 60 شرایط  را برای حضور مقتدتر سپاه و گسترده شدن تشکیلان نظامی آن از یک نیروی شبه نظامی به یک سازمان مجهز برای حضور موثرتر در جنگ فراهم کرد.

این دوره جدید که عملا سپاه از مرحله تاسیس وارد دوران شکل گیری خود شد، با فرماندهی محسن رضایی بر سپاه پاسداران هم زمان شد.

در اولین مرحله، سازمان چینش نیروها در سپاه از حالت توده‌ای به ساختار کلاسیک به شکل دسته، گروهان و گردان و تیپ درآمد و هرکدام از فرماندهان شاخص سپاه با تشکیل یک تیپ خاص از نیروهای هر استان پایه ای برای تشکیل لشکرهای زمینی سپاه را تشکیل دادند.

از جمله این یگان‌ها می توان به تشکیل تیپ نور توسط شهید علی هاشمی، تیپ ثارالله توسط قاسم سلیمانی و تیپ 31 عاشورا توسط شهید مهدی باکری اشاره کرد.

البته عملا سازمان رزم سپاه در آن مرحله فاقد نیروهای زرهی و پشتیبانی توپخانه ای بود و امکان تهیه آن نیزبا توجه به شرایط خاص کشور وجود نداشت تا اینکه بعدها با پیروزی های رزمندگان سپاه در عملیات فتح المبین، طریق القدس و بیت المقدس و بدست آوردن غنائم فراوان، امکان تشکیل تیپ توپخانه و اولین گردان زرهی در سپاه امکان‌پذیر می‌شود.

بعد از موفقیت عملیات بیت المقدس و ادامه یافتن جنگ، تیپ های تشکیل شده به لشکر ارتقا پیدا می کنند و در طول جنگ اصلی ستون و توان رزمی نیروی زمینی سپاه را در جنگ تحمیلی در اختیار می‌گیرند.

پس از پایان جنگ تحمیلی نیز گام آخر برای تبدیل سپاه به یک ارتش کلاسیک برداشته می‌شود و سیستم فرماندهی بر اساس درجات نظامی که در زمان جنگ در سپاه مرسوم نبود، برقرار می‌شود.

*سپاه صاحب نبروی دریایی و هوایی نیز می‌شود

تحول مهم دیگری که در زمان جنگ در مجموعه درونی سپاه اتفاق اقتاد، تشکیل 3 نیروی جداگانه با دستور مستقیم امام راحل و اضافه شدن نیروی دریایی سپاه و نیروی هوایی به سازمان رزم این نهاد نظامی بود.

نیروی دریایی سپاه بعد از تشکیل با نبردهای ماندگار خود در عملیات های دریایی از جمله انهدام سکوهای البکر و الامیه و نبرد با ناوهای آمریکایی و انهدام یک هلیکوپتر AH-1  آمریکایی تبدیل به نیرویی محوری در زمان جنگ شد.

 

نیروی هوایی سپاه نیز با وجود نبود امکانات لازم، با تشکیل اولین تیپ موشکی سپاه نقش مهمی درمقابله با موشک باران های نظام بعثی ایفا کرد.

* از امنیت تا سازندگی همه بر دوش سپاه

در بُعد امنیت داخلی، سپاه پاسداران با سرکوب شورش نظامی منافقین و انهدام تیم جاسوسی حزب توده گام های موثری در مقابله با توطئه های داخلی برداشت.

گرچه پس از تشکیل وزارت اطلاعات و انتقال بخش زیادی از نیروهای اطلاعات داخلی سپاه، این وظیفه تا حدودی به این وزاتخانه منتقل شد، اما هیچگاه نقش سپاه در این حوزه کم رنگ نشد.

از مصادیق مهم توانمندی سپاه در این حوزه انهدام هسته رهبری سازمان منافقین در 19 بهمن سال 1360 می توان نام برد، ضربه فوق به قدری برای منافقین سنگین بود که خودشان از آن به نام عاشورای مجاهدین! نام می برند.

از جمله فعالیت‌های دیگر سپاه پاسداران که پس از پایان جنگ شکل جدی‌تری به خود گرفت، تشکیل قرارگاه مهندسی خاتم الانبیاء(ص) بود که به عنوان یک بازوی فعال برای جبران خرابی های پس از جنگ نقش موثری در بازسازی خرابی های جنگ و احداث سدها و پل های جدید برای کشور داشت.



** رحیم صفوی و تغییرات جدید

با ورود سپاه به دهه دوم حیات انقلاب اسلامی و تغییرات جدید در عرصه سیاسی و امنیتی کشور، سپاه پاسداران نیز تغییرات را برای مقابله با موج تهدیدهای جدید علیه انقلاب اسلامی آماده می‌کرد.

این آمادگی و تغییر و تحول به طور اخص پس از پایان فرماندهی محسن رضایی بر سپاه و انتصاب سرلشکر سید یحیی (رحیم) صفوی در سال 1376بر این نهاد نظامی آغاز شد.


 

* شهاب‌های سپاه به مشت فولادین نظام تبدیل می‌شوند

سپاه که در دوره جدید، خود را با خطرات داخلی و خارجی فراوان مواجه می دید، تدارک ابزارهای جدید را برای موقعیت فوق در دستورالعمل کار خود قرار داد.

از آنجا که تهدیدات نظامی به خصوص پس از واقع یازدهم سپتامبر روندی صعودی را طی می‌کرد، سپاه پاسداران برای بدست آوردن توانایی ضربه به عمق مراکز فرماندهی دشمن را در دستور کار خود قرار داد که به صورت شاخص در برنامه های موشکی تبلور پیدا کرد.

قلب فعالیت های فوق در نیروی هوایی سپاه که بعدها به نیروی هوافضای تغییر نام پیدا کرد، قرارداشت. در این دوره شهید سرلشکر احمد کاظمی که فرماندهی نیروی هوایی را برعهده داشت به شدت به دنبال توسعه توانمندی های این نیرو بود که با حمایت انقلابی دریابان علی شمخانی وزیر دفاع وقت، این تلاش ها به ثمر نشت.

محصول مهم این همکاری موشک شهاب 3 و دستیابی به توانمندی تولید سوخت جامد بود.

با تولید موفقیت آمیز موشک شهاب 3 ایران توانمندی هدف قراردادن رژیم صهیونیستی و پایگاه های آمریکا را در منطقه پیدا کرد.


این توانمندی پس از اشغال عراق توسط آمریکا در سال 2003 و تهدیدات رژیم صهیونیستی برای حمله به ایران نقش مهمی در متوقف کردن نیات شوم دشمنان خارجی داشت.

در نهایت، پیشرفت در این حوزه بعدها راه را برای دستیابی ایران به فضا و قرار دادن اولین ماهواره غیر نظامی ایران در فضا به نام امید و با پرتابگری به نام سفیر فراهم کرد.

* امنیت همچنان مهمترین اولویت داخلی

در بُعد داخلی، با روی کار آمدن اصلاح طلبان، در فضای سیاسی کشور تشنج و در نتیجه تهاجمات امنیتی در فضای کشور افزایش یافت. این مسئله به خصوص پس از جنجال قتل های زنجیره ای در مجموعه وزارت اطلاعات و در نتیجه ضعف این نهاد مهم اطلاعاتی به شدت نمایان شد.

هدف قرار گرفتن مجموعه مرکزی نظام توسط خمپاره های منافقین و ترور شهید صیاد شیرازی (جانشین رییس ستاد کل نیروهای مسلح) نمونه‌های مصداقی این ضعف در شراط فوق محسوب می‌شد.

از سوی دیگر، شورش‌های اجتماعی در سطح کشور برای مقابله با نظام از جمله راهکارهای دیگر نیروهای خارجی برای مقابله با نظام بود و در چنین شرایطی نقش امنیتی و اطلاعاتی سپاه بیش از پیش نمایان شد.

تکمیل قرارگاه‌های امنیت استانی در تهران و سایر شهرستان ها، تشدید عملیات ضد جاسوسی در مقابله با عملیات سرویس های مخفی ، مقابله با نا آرامی های سال 1376 درتهران با دستور مستقیم مقام معظم رهبری و تامین امنیت اجلاس سران کشورهای اسلامی  از جمله تلاش‌های سپاه در این حوزه محسوب می‌شد.

شاید مهمترین عملیات هجومی سپاه برای مقابله با تیم های ترور، موشک‌باران سنگین پایگاه‌های ترور منافقین در عراق بود که در پاسخ به ترور شهید صیاد شیرازی از سوی نیروی هوایی سپاه و هم چنین توپخانه آن صورت گرفت.

* جبهه فرهنگی خالی است

در این دوران با توجه به هجمه سنگین رسانه ای دشمن، فعالیت‌های فرهنگی در کنار فعالیت‌های نظامی و سازندگی نیز در برنامه کاری سپاه قرار گرفت.

عمده فعالیت‌های فرهنگی سپاه پاسداران در این حوزه مصروف مقابله با افکار انحرافی سیاسی در فضای کشور بود که از طریق نیروی بسیج مستضعفین صورت گرفت.

آشنایی نیروهای بسیجی و جذب جوانان در این حوزه با نظرات مختلف سیاسی و آشنایی آنان با ترفندهای سیاسی دشمنان از جمله مهمترین رئوس برنامه های سپاه پاسداران برای مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن محسوب می شود.

* راهیان نور کاری ماندگار

اعزام کاروان‌های راهیان نور به مناطق جنگی و آشنایی توده مردم با مناطق عملیاتی از جمله برنامه دیگر فرهنگی بود که در این دوره آغاز آن اجرا شد.


با گسترش این کاروان‌ها و بیشتر شدن جمعیت زائران، «راهیان نور» به اصلی‌ترین ابزار آشنایی جوانان و به خصوص نسل سوم با جنگ و فضای آن تبدیل شد و هم اکنون نیز در دوران نوروز و ایام مختلف سال میلیون ها نفر به بازدید از مناطق جنگی و یاد آوری حماسه رزمندگان در 8 سال دفاع مقدس می‌پردازند.

** محمدعلی جعفری و آنچه که باید تغییر کند

در سال 1386 و پس از 10سال ریاست سرلشکر صفوی بر این نهاد نظامی، سردار سرلشکر محمدعلی (عزیز) جعفری فرمانده سابق نیروی زمینی سپاه به این سمت منصوب شد؛ تغییری که زمینه ساز تغییرات گسترده در نحوه چینش سپاه و مقابله با تهدادت جدیدبود.


* سپاه به راهبرد دفاع موزاییکی روی می‌آورد

در این دوره با توجه به سرمایه‌گذاری سنگین نیروهای متخاصم و به خصوص ایالات متحده در نیروهای هوایی ‌و ویژه برای انهدام مراکز فرماندهی و عملیاتی دشمن که در جنک دوم خلیج فارس در سال 1991 آزموده شده بود، طرح ایجاد سیستم ذفاع موزاییکی مورد توجه فرماندهی سپاه قرار گرفت.

در این طرح که بصورت عملیاتی و موفقیت‌آمیز از سوی حزب الله لبنان ضد حملات سنگین نیروهای اسراییلی در سال 2006 بکارگرفته شد، با ایجاد واحدهای مستقل دفاعی امکان عملکرد مستقل آنها در برابر نیروهای دفاع تامین می شود و انهدام مقرهای فرماندهی نیز تاثیری در توان دفاعی آن ها نخواهد داشت.

بر اساس چنین رویکردی بود که سپاه‌های استانی در استان های مختلف کشور با توانایی عملیات مستقل در رده های فرماندهی خود تشکیل شد.

در این سیستم جدید، تجهیزات و نیروهای لشکر سابق سپاه در سپاه های استانی تلفیق شده و عملیات نظامی قرارگاه های بسیج نیز تحت فرماندهی این قرارگاه های استانی قرار گرفت.

* فتنه و سپاه رودرروی هم

در بُعد داخلی، مهمترین تدبیر امنیتی سپاه، مهار شورش های فتنه پس از انتخابات 22 خرداد ماه سال 1388 و مقابله با عملیات تهاجمی سرویس خارجی برای براندازی نظام جمهوری اسلامی بود.

دستگیری مظنونان به ایجاد و شورش و مهار اراذل و اوباش از جمله مهم ترین اقدامات سپاه در این دوره بود که مجری اصلی اجرای قرارگاه امنیتی ثارلله در تهران بود.


بعدها اعترافات بسیاری از دستگیر شدگان از نقش مهم اقدامات سپاه در برهم زدن نقشه سران فتنه برای ایجاد تقابل داخلی در مجموعه نظام پرده برداشت.

تبدیل نیروی مقاومت بسیج به سازمان و پر رنگ تر شدن نقش فرهنگی این نیرو از جمله اقدامات دیگر سپاه در این دوره و به خصوص جنگ نرم با تاکیدات مقام معظم رهبری بود.

* ناو هواپیمابر یا فیس‌بوک

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بسیاری از عرصه ها همواره خود را به عنوان اصلی ترین مدافع حریم نظام جمهوری اسلامی مطرح کرده است و به طور حتم تهدیدات دشمن نیز ماهیتی دینامیک و در حال نو شدن دارد.

شاید بررسی تحولات این نهاد نظامی تصویری ناپایدار از سپاه پاسداران در حوزه سازمانی و عملیاتی را به ذهن متبادر کند اما در این میان نباید تغییر ماهیت تهدیدات دشمن را از خاطر برد.

تهدیداتی که گاه در شکل ناوهای هواپیما بر و گاه به شکل پورتال‌های شبکه‌های اجتماعی خود را نشان می‌دهد.