گروه جهاد و مقاومت مشرق - حالا كه 26 سال از اتمام جنگ تحميلي مي‌گذرد، ‌گذشت زمان فرصت لازم براي نگاشتن كتاب‌هايي با موضوع دفاع مقدس را به نويسنده‌ها و حتي رزمندگان صاحب ذوق داده است.

تا آنجا كه در آخرين دوره نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران چيزي حدود 122 ناشر دولتي و خصوصي آثار و كتاب‌هاي خود در حوزه دفاع مقدس را در دسترس عموم قرار دادند. اما صرفنظر از كميت، آنچه در بيان ارزش‌هاي جنگ تحميلي بيشتر به چشم مي‌خورد، بحث كيفيت و محتواي آثار دفاع مقدسي است. بر همين اساس گفت‌وگويي را با سيمين پناهي‌فرد نويسنده، مترجم و از فعالان بخش پژوهشي دفاع مقدس انجام داده‌ايم كه با ويرايش چيزي در حدود 50 كتاب با موضوع محوري جنگ تحميلي اطلاعات خوبي در اين خصوص دارد و اصلاً آشنايي ما با او نيز از طريق مقاله‌اي بود كه طي آن پناهي فرد يك بررسي كلي در خصوص محتواي كتاب‌هاي دفاع مقدسي را ارائه داده بود.

خانم پناهي‌فرد چطور سر و كارتان با كتاب‌هاي دفاع مقدسي افتاد؟

به خاطر رشته تخصصي‌ام كه ادبيات بود، از سال 81 به شكل حرفه‌اي به ويرايش كتاب پرداختم و چندين كتاب را نيز ترجمه كرده‌ام كه مجموعه آثار جبران خليل جبران از جمله اين كتاب‌هاست. اما از آنجايي كه علاقه خاصي به دفاع مقدس و وقايع و ارزش‌هاي موجود در اين بخش از تاريخ كشورمان داشتم، به سمت همكاري با ناشران دفاع مقدسي سوق يافتم و تا كنون چيزي حدود 50 كتاب تخصصي در حوزه جنگ تحميلي را ويرايش كرده‌ام كه در همين رابطه از سوي امير پوردستان فرمانده نيروي زمين ارتش هم مورد تقدير قرار گرفتم.

بحث محتواي خوب، ‌يعني آنچه باعث شود نسل جوان بيشتر با ارزش‌هاي دفاع مقدس آشنا شوند، در حوزه كتاب‌هاي جنگي از اولويت خاصي برخوردار است، به نظر شما كتاب‌هاي موجود در اين حوزه توانسته‌اند حق مطلب را ادا كنند؟

قاعدتاً بنده به واسطه حرفه‌ام خيلي ريز و دقيق با كتاب‌هاي دفاع مقدسي برخورد داشته‌ام. اغلب اين كتاب‌ها خاطره‌محور هستند و به لحاظ سوژه يا وقايعي كه قرار است كتاب راوي آن باشد، ارزش‌هاي فوق‌العاده‌اي دارند. اما همين گنجينه‌هاي با ارزش اگر به لحاظ ادبي خوب پرداخته نشده و در اختيار خواننده قرار نگيرند، تاثيرات لازم را نمي‌گذارند. متأسفانه در اينجا ما با مشكل عدم وجود نويسندگان زبر‌دست روبه‌رو مي‌شويم. شيوه كار اغلب انتشاراتي‌ها اين است كه يك تيم محقق يا نويسنده را به سراغ سوژه مورد نظر مي‌فرستند. اما اين نويسنده‌ها اغلب جوان و تازه‌كار هستند و كمتر پيش مي‌آيد كه از يك نويسنده توانمند استفاد شود. واضح‌ترين دليل اين امر هم بحث مالي است كه قاعدتا نويسنده تازه‌كار دستمزد كمتري مي‌گيرد. لذا ماجراي تدوين يك كتاب دفاع مقدسي اين طور رقم مي‌خورد كه يك سوژه بسيار با‌ارزش با قلم‌هاي نه چندان پخته تبديل به يك اثر نه چندان تأثيرگذار مي‌شود.

اين ناپختگي چطور خود را در كتاب‌هاي دفاع مقدسي نشان مي‌دهد؟ منظورم اين است كه موارد عيني آن چيست؟

غالباً به شكل نثرهاي ابتدايي، روايت گزارشي زندگي يك شهيد يا رزمنده، شخصيت‌پردازي‌هاي ضعيف يا برعكس مبالغه بسيار زياد در خصوص شخصيت يك شهيد از جمله ضعف‌هايي است كه غالبا ديده مي‌شوند. گاهي در زندگي شخصيت‌محوري آن قدر مبالغه مي‌شود كه همدلي و فداكاري سايرين همانند پدر، ‌مادر يا همسر آن شهيد يا رزمنده را تحت الشعاع قرار مي‌دهد. البته اين را هم بگويم كه كتاب‌هاي خوب و قوي دفاع مقدسي هم كم نيستند اما اگر توجه كنيم 122 ناشري كه در اين حوزه فعاليت مي‌كنند كتاب‌هاي متعددي را در حوزه جنگ تحميلي نشر داده‌اند، كتاب‌هاي ارزشمند اين حوزه در اين ميان رقم و آمار بالايي نخواهند داشت.

به غير از محتوا چه نكته ‌بارزي در خصوص كتاب‌هاي اين حوزه به چشم مي‌خورد؟

يك اشكال كلي ديگر بحث جلوه‌هاي بصري اين كتاب‌هاست. غالباً وقتي يك كتاب با موضوع دفاع مقدس نوشته مي‌شود، نويسنده يا ناشر در ترسيم شكل و ظاهر كتابش دچار وسواس مي‌شود. يعني بار ارزشي كتاب باعث مي‌شود تا در طراحي ملاحظاتي اعمال شود كه خيلي از آن ملاحظات خودساخته هستند. همين‌ها هم محدوديت ايجاد مي‌كنند و ماحصل كار اين است كه كتاب مورد نظر حداقل در جلوه‌هاي بصري جذابيت كمتري براي عموم و به‌خصوص قشر جوان دارد.

به نظر شما چه راهكاري براي ارتقاي محتواي كتاب‌هاي حوزه جنگ تحميلي وجود دارد؟

به نظر مي‌رسد تغيير نگرش نويسندگان و ناشران ورود يافته به اين حوزه مي‌تواند نگاه‌هاي نويي را وارد كند. نويسندگان توانا مي‌توانند از زندگي شهدا براي خلق رمان‌هاي جديد اقتباس كنند. از بحث زيبايي‌هاي بصري گرفته تا نوع نگارش و پرداختن به سوژه‌ها و موضوعات كمتر پرداخته شده همگي مي‌توانند بار محتوايي كتاب‌هاي دفاع مقدسي را ارتقا دهند. موضوعات مربوط به دفاع مقدس في‌نفسه بار ارزش بالايي دارند، ‌كافي است ما قدر اين ارزش‌ها را بدانيم و حلقه گمشده بين سوژه خوب و نويسنده زبردست را پيدا كنيم.

رضا محمدي  / منبع : روزنامه جوان