گروه دفاع و امنیت مشرق - از جنگ جهانی دوم و همزمان با ورود رادار به عرصه نبرد به عنوان یک سلاح استراتژیک و تاثیرگذار، نیروهای هوایی دنیا به دنبال این بودند که به نوعی این رادارها را با اخلال مواجه کنند. استفاده از اخلالگرهای الکترونیکی از همان زمان جنگ دوم جهانی آغاز شده و تا به امروز نیز ادامه یافته است و در قرن بیست و یکم به عنوان بخش لاینفکی از هر نیروی هوایی مدرن و روزآمد به حساب می آید.
یکی از میادین نبردی که نقش اخلالگرهای راداری در آن بیش از پیش مشخص شد نبرد ویتنام بود. یگان های هوایی آمریکا در این جنگ به سرعت تلفات گسترده ای را در برابر موشک های سطح به هوای ویتنامی که با رادار هدایت می شدند متحمل شدند. نیاز به اخلال در رادارهای ویتنامی به سرعت احساس شده و به همین دلیل غلاف های حاوی سامانه های جنگ الکترونیک به سرعت بر روی هواپیماهای آمریکایی نصب شد.
از همان زمان بر اساس توانایی غلاف های جنگ الکترونیک سه گروه در این بخش تعریف شدند؛ هواپیماهایی با غلاف جنگ الکترونیک به منظور حفاظت از خود هواپیما در برابر تهدیدات راداری، هواپیماهای اخلالگر اسکورت که با دسته تهاجمی به داخل هدف نفوذ کرده و در کنار پرنده های مهاجم خودی از آنان در برابر تهدیدات دفاع می کنند و دسته آخر که نیرومندترین گونه به حساب می آیند، هواپیماهای حاوی سامانه "اخلال گر" دورایستا که به واسطه قدرت بالای سامانه های اخلال گر خود دور از برد رادار و موشک های دشمن باقی مانده و از همان فاصله به اخلال سامانه راداری دشمن می پردازند.
برای نمونه در نیروی هوایی آمریکا، هواپیما EF-111 در دو نقش اخلالگر محافظ و دور ایستا وارد عمل می شد و یا در حال حاضر هواپیمای اخلالگر اصلی آمریکا EA-18G گراولر مجهز به غلاف های AN/ALQ-99 می باشد.
یکی از میادین نبردی که نقش اخلالگرهای راداری در آن بیش از پیش مشخص شد نبرد ویتنام بود. یگان های هوایی آمریکا در این جنگ به سرعت تلفات گسترده ای را در برابر موشک های سطح به هوای ویتنامی که با رادار هدایت می شدند متحمل شدند. نیاز به اخلال در رادارهای ویتنامی به سرعت احساس شده و به همین دلیل غلاف های حاوی سامانه های جنگ الکترونیک به سرعت بر روی هواپیماهای آمریکایی نصب شد.
از همان زمان بر اساس توانایی غلاف های جنگ الکترونیک سه گروه در این بخش تعریف شدند؛ هواپیماهایی با غلاف جنگ الکترونیک به منظور حفاظت از خود هواپیما در برابر تهدیدات راداری، هواپیماهای اخلالگر اسکورت که با دسته تهاجمی به داخل هدف نفوذ کرده و در کنار پرنده های مهاجم خودی از آنان در برابر تهدیدات دفاع می کنند و دسته آخر که نیرومندترین گونه به حساب می آیند، هواپیماهای حاوی سامانه "اخلال گر" دورایستا که به واسطه قدرت بالای سامانه های اخلال گر خود دور از برد رادار و موشک های دشمن باقی مانده و از همان فاصله به اخلال سامانه راداری دشمن می پردازند.
برای نمونه در نیروی هوایی آمریکا، هواپیما EF-111 در دو نقش اخلالگر محافظ و دور ایستا وارد عمل می شد و یا در حال حاضر هواپیمای اخلالگر اصلی آمریکا EA-18G گراولر مجهز به غلاف های AN/ALQ-99 می باشد.
غلاف ALQ-99 زیر بال EA_18G
در نیروی هوایی ایران و قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، دو غلاف اخلالگر الکترونیک در دو مدل AN/ALQ-101 و AN/ALQ-119 ساخت شرکت وستینگ هاوس آمریکا خریداری و بر روی ناوگان هواپیماهای F-4 نهاجا نصب شد. این دو غلاف در اواخر دهه 1960 میلادی طراحی شده و اولین تجارب رزمی خود را در جریان سالهای پایانی جنگ ویتنام به دست آورد.
غلاف AN/ALQ-101
غلاف AN/ALQ-101 بر روی F-4E نهاجا
با شروع جنگ تحمیلی، این غلاف های آمریکایی در جنگنده های فانتوم ایرانی به کار رفته و در مقاطع ابتدایی جنگ به خوبی از پس بسیاری از رادارهای نصب شده در عراق بر آمدند اما با افزایش حجم کمک های شوروی سابق و آمریکا به عراق و همچنین ورود موشک های سطح به هوای فرانسوی رولند به سازمان رزم ارتش عراق، عملا این غلاف ها بی استفاده شد.
غلاف AN/ALQ-119
RF-4E ایرانی مجهز به AN/ALQ-119
در نبود موشک های ضد رادار، تحریم همه جانبه بر علیه ایران و عدم وجود تکنولوژی لازم در آن سالها برای ارتقاء این پادهای جنگ الکترونیک، پروازهای تهاجمی ایران به عمق خاک دشمن با مشکلات بیشتری همراه شد و خلبانان فانتوم های ایرانی در بسیاری از موارد مجبور بودند با ریسک بسیار بالا پروازهای عمقی را با استفاده از تاکتیک پرواز ارتفاع پایین انجام بدهند که این نوع از پرواز نیز خود دارای خطرات و مشکلات فراوانی بود. البته پیش از بروز این مشکلات جدید نیز، تاکتیک ها و شجاعت خلبانان ایرانی بود که بر مشکلات فائق می آمد و ارتش بعث را با حملات خود غافلگیر می کرد.
از همان سالهای جنگ و با تدبیر مسئولین وقت بویژه حضرت آیت الله خامنه ای، "سازمان جهاد خودکفایی نیروی هوایی ارتش" تشکیل و حرکتی برای تامین نیازهای نیروی هوایی ارتش آغاز شد. طرح های زیادی تا به امروز در حوزه های مختلف در این سازمان انجام شده است که بخشی از آن رسانه ای شده و بخش زیادی نیز بنا به ماهیت آنها تا به امروز گمنام باقی مانده است.
اخیرا و در جریان یک مصاحبه اختصاصی با سایت اطلاع رسانی نیروی هوایی ارتش، امیر خلبان منصور ونک فرمانده پایگاه سوم شکاری همدان در خصوص دستاوردهای نهاجا در جنگ الکترونیک به نکته جالبی اشاره کرده است، وی گفته است: «در خصوص جنگ الکترونیک کارهای بسیار در حوزه آفند (ECM) و پدافند (ECCM) صورت گرفته چرا که این بحث اولویت نیروهای مسلح ما می باشد. در بخش هوایی هم دستگاه های Standoff Jammer را درست کرده ایم که بر روی هواپیما نصب شده و در منطقه نمونه ای ندارد."
البته این فرمانده نظامی به توضیحات بیشتری در مورد این دستاوردها و خصوصا بحث دستگاه های Standoff Jammer و یا همان "اخلالگر دورایستا" با توجه به حساسیتهای بحث جنگ الکترونیک و مسائل حفاظتی اشاره ای نکرده است اما نگاهی به برخی تصاویر منتشر شده از مراسم رژه نیروهای مسلح و عکس های موجود در رسانه های مجازی، نشانه هایی از حداقل یک سامانه ایرانی با توانایی اخلال گر دورایستا را دارد.
پروژه "سحاب" برنامه ای مربوط به جهاد خودکفایی نهاجا برای تولید و ساخت یک غلاف اخلالگر راداری دور ایستا می باشد که تا به امروز تصاویری از آن در جریان رژه نیروهای مسلح و همچنین تصویری از آن در زیر بالهای هواپیماهای فوکر اف 27 نهاجا که احتمالا در حال گذران مراحل آزمایشی است منتشر شده است.
اخیرا و در جریان یک مصاحبه اختصاصی با سایت اطلاع رسانی نیروی هوایی ارتش، امیر خلبان منصور ونک فرمانده پایگاه سوم شکاری همدان در خصوص دستاوردهای نهاجا در جنگ الکترونیک به نکته جالبی اشاره کرده است، وی گفته است: «در خصوص جنگ الکترونیک کارهای بسیار در حوزه آفند (ECM) و پدافند (ECCM) صورت گرفته چرا که این بحث اولویت نیروهای مسلح ما می باشد. در بخش هوایی هم دستگاه های Standoff Jammer را درست کرده ایم که بر روی هواپیما نصب شده و در منطقه نمونه ای ندارد."
البته این فرمانده نظامی به توضیحات بیشتری در مورد این دستاوردها و خصوصا بحث دستگاه های Standoff Jammer و یا همان "اخلالگر دورایستا" با توجه به حساسیتهای بحث جنگ الکترونیک و مسائل حفاظتی اشاره ای نکرده است اما نگاهی به برخی تصاویر منتشر شده از مراسم رژه نیروهای مسلح و عکس های موجود در رسانه های مجازی، نشانه هایی از حداقل یک سامانه ایرانی با توانایی اخلال گر دورایستا را دارد.
پروژه "سحاب" برنامه ای مربوط به جهاد خودکفایی نهاجا برای تولید و ساخت یک غلاف اخلالگر راداری دور ایستا می باشد که تا به امروز تصاویری از آن در جریان رژه نیروهای مسلح و همچنین تصویری از آن در زیر بالهای هواپیماهای فوکر اف 27 نهاجا که احتمالا در حال گذران مراحل آزمایشی است منتشر شده است.
غلاف پروژه سحاب در رژه نیروهای مسلح
غلاف های پروژه سحاب در زیر بالگرد هواپیمای F-27 نهاجا
این که غلاف های نصب شده بر روی پرنده های نهاجا در قالب پروژه سحاب تکمیل شده باشند یا خیر بحثی است که مشخص است نیست اما یک چیز مشخص است و آن هم این که بر اساس صحبتهای فرمانده پایگاه سوم شهید نوژه، سامانه های اخلال گر دورایستا بر روی جنگنده های این نیرو نصب شده و در حال استفاده هستند.
غلاف اخلالگر دورایستا، یک توانایی بسیار مهم برای هر نیروی هوایی به حساب آماده و توان ضربتی هواپیماهای ان کشور را خصوصا در برابر تهدیدات سطح به هوا شدیدا افزایش خواهد داد. حال باید گفت با داشتن چنین چه اتفاقی خواهد افتاد؟
با فرض داشتن این گونه سامانه تدافعی، یک هواپیما مجهز به آن به دور از منطقه برد راداری دشمن عملیات خود را آغاز کرده و به اخلال رادارهای دشمن می پردازد. در همین زمان و در فرصتی که پرنده مجهز به اخلالگر دورایستا، مشغول اخلال رادارهای دشمن است عناصر خودی شامل هواپیماها، پهپادها و یا موشک ها توان نفوذ به دایره دفاعی موشکهای دشمن را خواهند داشت.
در تصاویر زیر می توان نمونه هایی از غلاف های جنگال مدرن که توسط کشور روسیه ساخته شده است را مشاهده کرد:
غلاف اخلالگر دورایستا، یک توانایی بسیار مهم برای هر نیروی هوایی به حساب آماده و توان ضربتی هواپیماهای ان کشور را خصوصا در برابر تهدیدات سطح به هوا شدیدا افزایش خواهد داد. حال باید گفت با داشتن چنین چه اتفاقی خواهد افتاد؟
با فرض داشتن این گونه سامانه تدافعی، یک هواپیما مجهز به آن به دور از منطقه برد راداری دشمن عملیات خود را آغاز کرده و به اخلال رادارهای دشمن می پردازد. در همین زمان و در فرصتی که پرنده مجهز به اخلالگر دورایستا، مشغول اخلال رادارهای دشمن است عناصر خودی شامل هواپیماها، پهپادها و یا موشک ها توان نفوذ به دایره دفاعی موشکهای دشمن را خواهند داشت.
در تصاویر زیر می توان نمونه هایی از غلاف های جنگال مدرن که توسط کشور روسیه ساخته شده است را مشاهده کرد:
SAP-518
SAP-14
ذکر این نکته نیز ضروری است سامانه های پیشرفته در این حوزه مثل ALQ-99 آمریکایی در گونه جمر محافظ و جمر دور ایستا و یا پاد جنگ الکترونیک روسی SAP-14 در کلاس جمر دور ایستا و SAP-518 به عنوان یک جمر دفاع از خود و جمر محافظ در طول موجهایی بین 1 تا 20 گیگاهرتز فعالیت می کنند و قائدتا سامانه های ایرانی نیز در همین حوزه فعالیت خواهند کرد.
معمولا برد دقیق این سامانه ها بنا به مسائل امنیتی اعلام نمی شود اما مشخص است سامانه ای که توان اخلال در پدافندهای برد بلند مثل پاتریوت و یا اس 300 و رادارهای پشتیبان آن را دارد، باید حداقل بردی بیش از 200 کیلومتر که برد کشف هدف این سامانه ها است را داشته باشند و با توجه به پیشرفت سامانه های الکترونیکی و جنگال در صنایع دفاعی کشورمان، این برد می تواند برای سامانه هایی چون سحاب نیز متصور باشد.
معمولا برد دقیق این سامانه ها بنا به مسائل امنیتی اعلام نمی شود اما مشخص است سامانه ای که توان اخلال در پدافندهای برد بلند مثل پاتریوت و یا اس 300 و رادارهای پشتیبان آن را دارد، باید حداقل بردی بیش از 200 کیلومتر که برد کشف هدف این سامانه ها است را داشته باشند و با توجه به پیشرفت سامانه های الکترونیکی و جنگال در صنایع دفاعی کشورمان، این برد می تواند برای سامانه هایی چون سحاب نیز متصور باشد.
