«مهم ترین عامل درک خودکفایی و بازسازی، توسعه مراکز علمی و تحقیقاتی  و تمرکز و هدایت کامل و همه جانبه مخترعین و مکتشفین و نیروهای متعهد و متخصصی است که شهامت مبارزه با جهل را دارند و از لاک نگرش انحصاری علم به غرب و شرق درآمده و نشان داده اند که می توانند کشور را روی پای خود نگه دارند.نیروی انسانی که مهم ترینِ نیروهای مملکت است، بسیاری اش الآن در خارج از ایران مصرف می شود و تقریباً از جیب ایران بیرون می رود و هدر می رود این هم یکی از ضررهاست که از شاه به ملت ما می رسد. ایران را طوری کرده اند که خود این ایرانی ها که اشخاص موثری هستند نمی توانند در ایران باقی بمانند.»

                                           امام خمینی (ره)

رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به چهار عامل اساسی سرمایه، نیروی انسانی، مواد خام و دانش و فن وابسته است. اکثراً در کشورهای در حال توسعه انباشت سرمایه صورت نمی گیرد و این کشور ها دست به دامن شرکت ها و یا بانک های خارجی می شوند.

لذا رابطه بین R & D و تولید در این کشور ها گسسته می شود و چون این موضوع در کشور های صنعتی و توسعه یافته پیوسته و متمرکز صورت می گیرد نیروی انسانی متخصص را به خود جذب می کنند.

استفان هایم می گوید:« اگر یک کشور در حال توسعه بخواهد بطور جدی در بالا بردن سطح زندگی مردم خود بکوشد می بایست بطور جدی در بخش آموزش سرمایه گذاری کند. چنانچه تحت فشار محیط خارجی نباشد احتمالاً می تواند در داخل مرز های ملی از طریق تخصیص بهینه منابع، در عملیات علمی، آموزشی و پژوهشی سرمایه گذاری کند و مازاد توان آموزشی خود را به خارج از کشور بفروشد.»

اما چون این موضوع در این کشور ها برآورده نمی شود، شاهد مهاجرت (فرار) مغز ها به سمت کشور های توسعه یافته هستیم.

اعتقاد امروزه این است که قدرت جهان از آن کسانی است که قدرت علمی، نوآوری و دسترسی به امکانات و اطلاعات دارند و صف آرایی در نظام نوین جهانی نه بر اساس تعداد سرباز، توپ و حتی سلاح های استراتژیک، بلکه بر جسب نیروهای علمی و تخصصی، محققان و پژوهشگران تعیین می گردد.

باید بپذیریم که با از دست دادن چنین نیرو های نخبه و پیوستن آنها به صفوف دیگر کشورها به تقویت دشمن کمک کرده ایم و با مهاجرت و انتقال چنین نیروهایی، یک ستون از عمارت امنیت ملی برداشته شده و حداقل یک آجر به مصالح بنای قدرت کشور مهاجر پذیر (دشمن) اضافه می گردد.

پس یکی از رهیافت های افزایش ثروت و توسعه و مقاوم سازی اقتصاد کشور، سرمایه گذاری در  سرمایه انسانی و متعاقب آن انباشت سرمایه انسانی در کشور است.

در اقتصاد دانش بنیان ، توسعه و رفاه یک کشور در گرو دانش و سرمایه انسانی آن کشور است. در چنین اقتصادی درآمد سرانه حاصل محتوای فکر و اندیشه نیروی انسانی آن کشور بوده و فقدان آن بزرگترین سد و مانع رشد اقتصادی است.

جابجایی نیروی انسانی، برخلاف منابع و کالاهای دیگر به دلیل نبود رقابت کامل در بازار جهانی، برتری برخی کشور ها و اهمیت بیشتر نیروی انسانی کارآمد نسبت به کالاهای سرمایه ای در روند توسعه، یک فاجعه برای کشور مبدا به حساب می آید.

طبق آنچه بیان شد یکی از رهیافت های مقاوم سازی اقتصاد و جلوگیری از نفوذپذیری آن، انباشت نیروی انسانی متخصص در کشور است.  

بدین منظور نیازمند دو دسته برنامه ریزی هستیم: 1. برنامه ریزی اقتصادی و 2. برنامه ریزی فرهنگی.

در برنامه ریزی اقتصادی می بایست زیربناهای اقتصادی کشور برای پرکردن شکاف تکنولوژیکی توسط نیروی انسانی ایجاد شود. بدین منظور می توان به تدابیر زیر اشاره داشت:

1.    ایجاد سازمان ها و موسسات خاص برای شناسایی افراد نخبه، رفع دغدغه ها و مسائل مبتلا به آنان و استفاده بهینه از توان تخصصی و علمی آنان در مراکز دانش بنیان

2.    ارتقا سطح دستمزد ها و یکسان سازی درآمد صاحبان مدارج علمی بالا از طربق اجرای نظام هماهنگ حقوق بین متخصصان، دانشمندان و پژوهشگران

3.    اصلاح نظام آموزش عالی

4.    استفاده از تجربه کشورهایی مثل کره، سنگاپور، هند و چین در بازگرداندن نخبگان به زادگاه خود با بسترسازی های مناسب اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی

5.    استفاده از نخبگانی که به علت منافع فردی و حرفه ای خود، علاقه ای به بازگشت به وطن خود ندارند ولی به توسعه و پیشرفت آن بی تفاوت نیستند. لذا می توان بدون حضور فیزیکی این نخبگان از تجربیات علمی آنان به اشکال مختلف در کشور استفاده کرد.

در برنامه ریزی فرهنگی باید به سمتی پیش رفت که نخبگان احساس مازاد بودن در کشور را نداشته باشند و مهارت خود را متناسب  با نیاز جامعه بدانند تا با تفکر و نوآوری همراه با اعتماد به نفس در شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی و ناملایمات پیش رو ، جهادی عمل کنند و کشور را به سمت پیشرفت و توسعه رهنمون سازند.

این در صورتی قابل اجراست که با تکیه بر فرهنگ اسلامی- ایرانی خود، به تقویت درونی اقتصاد بپردازیم تا با توانمندسازی خود برای رفع نیاز های جامعه دست به دامن دیگر کشورها نشویم  و زمینه ساز نفوذپذیری کشور را از بین برد.

مصطفی پورکاوه دهکردی