علی رغم شایعه‌ پراکنی برخی خبرگزاری‌ها که خبرهایی مبنی بر توقف عملیات بزرگ آزادسازی شهر «موصل» منتشر کرده بودند، مرحله دوم این عملیات روز بیست و هشتم ماه دسامبر جاری با فرمان «حیدر العبادی»، نخست وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق آغاز شد.

استان نینوی

استان نینوی با بیش از 37 هزار کیلومتر مربع و 3 میلیون نفر جمعیت، در شمال غربی عراق، دومین استان بزرگ این کشور از نظر مساحت بشمار می‌آید.

موقعیت ژئوپلیتیکی (سیاسی) و ژئواکونومیکی (اقتصادی) استان نینوی باعث اهمیت راهبردی دو چندان این استان شده است. این استان بدلیل داشتن مرزهای مشترک با سوریه از غرب، مهمترین گذرگاه گروه تروریستی تکفیری «داعش» بین عراق و سوریه بود که ضمن تردد آزاد در این مسیر نیازهای خود را از این طریق تامین می‌کرد.

از همین‌رو، حفظ استان نینوی برای داعش از اهمیت کلیدی برخوردار است. استانی که بخش اعظم آن از جمله شهر «موصل» ماه ژوئن سال 2014 میلادی طی حمله غافلگیرانه 5 هزار تروریست تکفیری داعشی و خیانت برخی عناصر خود فروخته در داخل، بدست این گروه سقوط کرد.

ساختار جمعیتی و تقسیمات اداری

استان نینوی دارای ترکیب جمعیتی سنی - کردی است. نزدیک به 60 درصد اهالی این استان را عرب‌های اهل سنت تشکیل می‌دهند. بجز کُردها، آشوری‌ها (اغلب در شهرستان‌های تلکیف و حمدانیه) و ترکمن‌ها (اغلب در شهرستان‌ تلعفر دومین شهرستان پر جمعیت استان نینوی پس از موصل) از جمله اقلیت‌های این استان می‌باشند.

استان نینوی از حیث تقسیمات اداری و شهری به 9 شهرستان به مرکزیت «موصل» تقسیم می‌شود که شامل موصل، تلعفر، تلکیف، قیاره، سنجار، زمار، شیخان، حضر و ربیعه می‌باشد.

شهر موصل

موصل، بزرگترین کلانشهر عراق بعد از «بغداد» است. این شهر یک کریدور تجاری بسیار مهم است که با مرزهای ترکیه و سوریه فاصله چندانی ندارد و این موجب شده، اهمیت موقعیت جغرافیایی این شهر بیش از پیش افزایش یابد.

موصل را باید حلقه ارتباط بین سوریه و عراق شمرد، لذا سقوط این شهر برای داعش، بمعنای سیطره استراتژیک حکومت مرکزی عراق و کُردها بر این حلقه ارتباطی است که اولین پیامد آن، از دست دادن قدرت مانور و تحرک داعش در طول مرزهای مشترک بین سوریه و عراق است.

همچنین این شهر در نزدیکی چاه‌های نفت حیاتی عراق قرار دارد و خطوط لوله‌ انتقال نفت عراق به ترکیه از نزدیک موصل عبور می‌کند.

از حیث منابع آبی، موصل با سد معروف خود از مهمترین منابع آبرسانی به مناطق مختلف عراق است. از نظر کشاورزی بدلیل خاک غنی و بارش مناسب از مناطق مهم زراعی و کشاورزی عراق است که تولیدات آن بخش قابل توجهی از نیازهای غذایی جمعیت این کشور را تامین می‌کند.

موصل بغیر از محصولات کشاورزی محصولاتی چون پارچه، کتان، غلات، لبنیات، گوشت، پوست و پشم و نفت نیز به استان‌های دیگر عراق و کشورهای همجوار صادر می‌کند، بهمین دلیل به شهر «مولد» معروف بوده است.

از این جهت آزادسازی موصل می‌تواند تاثیری عمیق در بهبود وضعیت بحرانی اقتصاد عراق داشته باشد و در مقابل سقوط آن، ضربه سختی به اقتصاد داعش وارد می‌کند. چون بمعنای از بین رفتن منابع درآمد هنگفت داعش حاصل از فروش نفت مسروقه از چاه‌های عراق است.

از سوی دیگر، موصل شهریست که «ابوبکر البغدادی»، سرکرده داعش در آن ادعای خلافت کرد، لذا این شهر، مرکز فرهنگی داعش نیز شمرده می‌شود و آزادسازی آن ضربه مهلکی به باورها و معتقدات این گروه وارد کرده، قلب تپنده افکار و عقاید افراطی داعش را از کار می‌اندازد.

افزون بر اینکه آزادسازی موصل، با توجه به عملیات آزادسازی شهر «رقه»، مرکز داعش در سوریه که این شهر را در آستانه سقوط قرار داده، از دست دادن «حلب» و شکست‌های مکرر در «تدمر» بمعنای بی‌خانمانی و آوارگی داعش نیز می‌باشد.

آزادسازی موصل

«حیدر العبادی»، نخست‌وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق، بامداد روز دوشنبه، هفدهم اکتبر گذشته فرمان آغاز عملیات آزادسازی موصل از سیطره داعش را صادر کرد.

بر این اساس آزادسازی شهر موصل، مهمترین هدف این عملیات اعلام شد، در حالی‌که داعش بر بخش شرقی موصل بطور کامل سیطره داشت. این گروه پس از درگیری‌های شدید با ارتش عراق، ساختمان شورای استانداری نینوی، فرودگاه بین المللی موصل، اردوگاه الغزلانی که در برگیرنده یک فرودگاه نظامی و یک زندان بزرگ است، زندان التسفیرات در شرق موصل، زندان بادوش در غرب موصل و زندان اداره مبارزه با تروریسم در مرکز موصل را به تصرف خود درآورده بود.

داعش همچنین بانک‌های دولتی و محلی موصل را اشغال و اموال و پول‌های آنها را غارت کرده بود. اصلی‌ترین راه ارتباطی و امدادی این گروه صحرای «ربیعه» بود که از شرق به موصل و از غرب به سوریه و از جنوب به استان الانبار عراق محدود می‌شود.

به این ترتیب، داعش در موصل از طریق صحرای ربیعه با عناصر خود در سوریه و استان الانبار در ارتباط بود و نیازهای خود را از این طریق تامین می‌کرد.

مرحله اول عملیات آزادسازی موصل از 4 محور آغاز شد.

- محور شمالی: این محور آزادسازی مناطق تلعفر و دشت نینوی و پیشروی بسمت موصل را دربر می‌گیرد

- محور شرقی: این محور آزادسازی مناطق الخازر و بعشیقه و پیشروی بسمت موصل را دربر می‌گیرد.

در نبردهای محور شرقی و شمالی نیز ده هزار نیرو شامل نیروهای پیشمرگه به اضافه نیروهای «بسیج مردمی» عراق و 24 هزار نیروی پلیس فدرال استان نینوی متشکل از نیروهای بسیج عشایری و نیروهای مردمی به عنوان نیروهای کمکی و پشتیبانی مشارکت دارند.

- محور جنوبی: این محور آزادسازی منطقه القیاره و شهرک‌ها و روستاهای قرار گرفته در جنوب شهر موصل و پیشروی بسمت این شهر را دربر می‌گیرد.

شش تیم نظامی در کنار 65 هزار نیروی امنیتی شامل 13 هنگ از نیروهای مبارزه با تروریسم و لشگر 9 زره پوش و لشکر 37 «البرامز» هستند و محور جنوبی در سمت راست موصل را هدف قرار می دهند.

- محور غربی: این محور ماموریت تحکیم مواضع ارتش و نیروهای نظامی عراق جهت دفع حملات داعش و ممانعت از نفوذ و پیشروی آن بسمت موصل را برعهده دارد. در این محور دو هنگ از نیروهای مبارزه با تروریسم و لشگر 15 و 16 ارتش عراق حضور دارند.

مرحله اول عملیات آزادسازی موصل بر دو محور جنوبی و شرقی متمرکز بود، به این معنی که سمت راست شهر محور جنوبی و سمت چپ محور شرقی محسوب می‌شد.

نقشه زیر وضعیت میدانی مرحله اول عملیات موصل تا هفتم دسامبر جاری را تشریح می‌کند.

به این ترتیب، مرحله اول عملیات آزادسازی موصل دهم دسامبر جاری با آزادسازی 40 محله از مجموع 56 محله شهر موصل و 44 درصد از مساحت استان نینوی از سیطره داعش پایان یافت.

همچنین در این مرحله با انهدام 5 پل رودخانه فرات، ارتباط کرانه باختری شهر موصل با کرانه خاوری این را شهر قطع کرده و کنترل سه بزرگراه و شاهراه ارتباط دهنده موصل به حلب را در دست گرفتند.

در این مرحله نیروهای عراقی موفق شدند، با فروپاشی صفوف گروه تروریستی داعش و آزادسازی محله‌های «القادسیه اول» و «المرور» و «النور» 50 تا 55 درصد از کرانه شرقی شهر موصل را از سیطره داعش آزاد و آن را پاکسازی کنند.

آغاز مرحله دوم عملیات آزادسازی موصل

مرحله دوم عملیات آزادسازی موصل بیست و هشتم ماه دسامبر جاری آغاز شد. مهمترین هدف این مرحله آزادسازی کرانه چپ شهر موصل عنوان شده که 56 محله را دربرمی‌گیرد و از حیث مساحت دو برابر کرانه راست موصل بوده و خارج کردن آن از سیطره داعش و در دست گرفتن کنترل این بخش از موصل توسط نیروهای عراقی به این معناست که داعش مرکز ثقل خود را در موصل، بزرگ‌ترین و مهمترین پایگاهش در عراق از دست می‌دهد.

همچنین آزادسازی این بخش از شهر موصل، آزادسازی کرانه راست این شهر را به دلیل کوچک بودن مساحت آن و قطع راه‌های امداد و کمک‌رسانی داعش که از طریق رودخانه دجله و از کرانه چپ به دست داعش می‌رسید، به اضافه قطع ارتباط این گروه با دنیای خارج از جمله سوریه، نه تنها نتیجه عملیات را به سود نیروهای عراقی رقم خواهد زد، بلکه موجب تسریع تحقق این پیروزی خواهد شد.

دلایل ایجاد وقفه در عملیات

پایان مرحله اول عملیات آزادسازی موصل با وقفه‌ای 7 تا 10 روزه همراه بود. این موضوع موجب شد تا برخی از خبرگزاری‌ها تحلیل‌هایی بدور از منطق و حقایق حاکم بر میدان ارائه دهند و تا آنجا پیش روند که از ناتوانی نیروهای عراقی جهت ادامه عملیات و درخواست بغداد جهت ورود گسترده‌تر نظامیان آمریکایی در این عملیات و حتی آموزش نیروهای بسیج مردمی توسط مربیان آمریکایی سخن گویند.

در حالی‌که مقامات مسئول عراقی تاکید می‌کند، آنچه موجب تاخیر آغاز مرحله دوم عملیات آزادسازی موصل شد، دو قضیه بود.

یک: حضور غیر نظامیان، به گونه‌ای که به موازات پیشروی نیروهای عراقی به عمق موصل، بر تراکم جمعیت که تماما غیر نظامی هستند، افزوده می‌شد. بویژه آنکه داعش برای مقابله با پیشروی نیروهای عراقی از اهالی این مناطق بعنوان سپر انسانی استفاده می‌کرد.

دو: دومین عاملی که عملیات آزاد سازی را با کُندی و توقف چند روزه مواجهه کرد، تشدید درگیری‌ها و مقاومت داعش بود، به‌گونه‌ای که نیروهای عراقی هرچه بسمت مرکز موصل پیشروی می‌کردند، با مقاومت سرسخت‌تر عناصر داعش مواجه می‌شدند که از یک سو، موصل برای آنها شهری سمبلیک شمرده می‌شد و جایگاه مهمی در اعتقادات و باورهای آنها داشت و از جهت دیگر، با از سقوط بسیاری از پایگاه‌های آنها در نینوی و موصل، دیگر چیزی برای از دست دادن نداشتند، لذا در نبردهای اخیر تا پای جان مقاومت می‌کردند.

با توجه به این حقایق و واقعیت‌های حاکم بر میدان مقامات مسئول عراقی در جدیدترین اظهار نظر درباره آزادسازی شهر موصل، پیش‌بینی کردند، آزادسازی این شهر 3 ماه بطول خواهد انجامید.

ظهور داعش در عراق

ریشه‌های شکل گیری و ظهور گروه تروریستی تکفیری داعش در عراق به اولین سال‌های اشغال نظامی عراق توسط آمریکا در سال 2003 بازمی‌گردد. به‌گونه‌ای که مستندات و شواهد بدست آمده تاکید می‌کند، این گروه سال 2004 میلادی تحت عنوان «القاعده عراق» پای به عرصه میدانی و امنیتی عراق گذاشت.

حدودا دو سال بعد در 15 اکتبر 2006 میلادی القاعده عراق بعنوان یک گروه متشکل و معارض دولت عراق با نام جدید «دولت اسلامی عراق و شام» اعلام موجودیت و فعالیت‌های تروریستی خود را با تمرکز بر کشتار شیعیان آغاز کرد و هرسال آن را توسعه داد.

اوج حملات داعش پیش از اشغال موصل به سال 2013 میلادی باز می‌گردد که طی نیمه دوم این سال نزدیک به 1400 خانه را در عراق منفجر و ویران کرد. طی این حملات 1996 غیر نظامی کشته و 3021 نفر دیگر زخمی شدند.

تا سرانجام دهم ژوئن سال 2014 میلادی با 5 هزار تروریست تکفیری شهر موصل را به طور کامل تصرف کرد.