سرویس جهان مشرق - سال ۲۰۱۷ را باید از آن منظر مهم دانست که آبستن حوادث قابل توجه در صحنه بین الملل بود. از پایان داعش در سوریه و عراق به همت ایران و ائتلاف شیعی و روسی گرفته تا اقدامات تند و عجیب ترامپ در عرصه سیاست خارجی، از سقوط موگابه تا کشتار روهینگیا، و از افزایش تهدیدات زمین گرفته تا افزایش تنش بین آمریکا و کره شمالی، همه و همه، سال ۲۰۱۷ را تبدیل به یکی از حائز توجه‌ترین سال‌ها کردند. گزارش حاضر، به بررسی این رویدادهای مهم از منظر اندیشکده‌ها و رسانه‌ها می‌پردازد.
*******
سقوط موگابه پس از ۳۷ سال
آیا کسی می‌تواند هم قهرمان باشد و هم یک تبهکار؟ با بررسی زندگی موگابه به این نتیجه می‌رسیم که چنین چیزی در مورد صدق می‌کند. او هم همچون «نلسون ماندلا»، برای جنبش آزادیخواهی علیه سفیدپوستان، سال‌ها در زندان‌های کشورش زیمبابوه در زندان به سر برد. اما در جای دیگر، درست بر خلاف ماندلا، بر قدرت چنگ انداخت و اعتباری که به دست آورده بود را بر باد داد. او ۳۷ سال بر کشورش حکومت کرد و تصمیم داشت که حتی اگر اقتصاد به گل بنشیند و روز به روز استبدادش بیشتر شود، باز هم از حکومت کنار نکشد. دست آخر، این تانک‌های ارتش زیمبابوه بودند که با ورود به «هراره» -پایتخت زیمبابوه- او را مجبور به کناره‌گیری از قدرت کردند. دیکتاتور که شرط کناره‌گیری را جایگزینی همسرش دانست، از سوی حزب متبوع‌اش «اتحاد ملی آفریقایی زیمبابوه» (ZANU) حمایت نشد و سرانجام، «امرسون منانگاگوا» -نخست وزیر سابق- و مخالف سیاسی چند سال اخیرش که در تبعید به سر می‌برد، به عنوان رییس جمهور منتخب مردم انتخاب گردید. هر چند که منانگاگوا متعهد شده که در سال آینده انتخاب برگزار کند، اما منش و رفتار سیاسی‌اش نشان می‌دهد که شباهت بسیاری به موگابه دیکتاتور دارد.
موگابه ایستاده در وسط و در سمت را او منانگاگوا
پایان کار داعش در سوریه و عراق توسط ائتلاف شیعی و روسی
یکی از مهم‌ترین اتفاقات سال ۲۰۱۷ را می‌توان پایان کار داعش در سوریه و عراق توسط ائتلاف ایران و حزب‌الله لبنان و سوریه و روسیه دانست. هر دو کشور که یکی از سال ۲۰۱۳ و دیگری از سال ۲۰۱۴ اسیر داعش شده بودند، پس از کشاکش‌های فراوان بالاخره رنگ آسایش به خود دیدند. در یک طرف غرب و متحدین آمریکا و اسراییل در منطقه از داعش حمایت می‌کردند و از طرف دیگر ایران و روسیه همراه با نیروهای ارتش سوریه و نیروهای حزب‌الله لبنان و دیگر گروه‌های شیعی در مقابل آنها ایستاده بودند. نیروهای هوایی روسیه بسیاری از مواضع داعش -بالاخص در سوریه- را مورد حمله و نابودی قرار داد و عملکرد چشمگیر سرلشکر «قاسم سلیمانی» -فرمانده سپاه قدس ایران- در هدایت نیروهای شیعی و مردمی در عراق و سوریه و در همکاری با حزب‌الله لبنان، بزرگ‌ترین ضربات را بر پیکره داعش وارد ساخت و پس از نزدیک به ۴ سال سیطره و کشتار و رعب و وحشت، به کار آن پایان داد.
بریتانیا، برگزیت، و ماده ۵۰ معاهده لیسبون
ژوئن ۲۰۱۶ بود که برگزیت رای آورد. اما در واقع، بریتانیا برای جدایی از اتحادیه اروپا نیازمند فعال کردن ماده ۵۰ معاهده لیسبون است و طبق اعلام «ترزا می» مبنی بر برگزاری مذاکرات نهایی در روز ۲۹ مارس ۲۰۱۸، اگر این امر صورت گیرد، راه بازگشتی برای بریتانیا به اتحادیه نخواهد بود. سپس، بریتانیا تا ۲۹ مارس ۲۰۱۹ فرصت خواهد داشت تا در مورد شرایط جدایی‌اش با شورای اروپا مذاکره نماید. نخست‌وزیر بریتانیا، می‌خواهد با برگزاری انتخابات زودهنگام، شرایط مذاکره را به نفع کشورش تقویت نماید. حزب محافظه‌کار وی، اکثریت پارلمان را از دست داده و شرایط مناسبی ندارد.
اوایل دسامبر بود که مذاکرات اولیه بین سران اتحادیه و نمایندگان بریتانیا آغاز شد و رقم پرداخت اولیه بدهی‌های این کشور به اتحادیه که چیزی بین ۴۰ تا ۶۰ میلیارد یورو است، مشخص گردید. شرایط مذاکره برای همکاری‌های اقتصادی بعدی بین بریتانیا و اتحادیه هم بسیار پیچیده شده است چرا که پارلمان انگلیس قویا بر نخست وزیر فشار آورده و خواستار پاسخ محکم‌تری برای تحقق برگزیت شده است. با امضای یک توافق و یا یکصدایی کشورهای عضو اتحادیه علیه خروج بریتانیا تا ۲۹ مارس ۲۰۱۹، این کشور با یک برگزیت بسیار سخت روبرو خواهد شد. اکنون ساعت روزهای پرچالش برای دو طرف و بالاخص بریتانیا در حال تیک تاک است.
بحران و کشتار روهینگیا
مسلمانان روهینگیا را می‌توان جفادیده‌ترین اقلیت حال حاضر جهان دانست. البته برخی از آنها هندو هستند. این جمعیت، در کشوری زندگی می‌کنند که از هر ۱۰ نفر، ۹ نفر بودایی است. مسلمانان به شدت مورد ظلم و تجاوز قرار گرفته‌اند و دولت میانمار آنها را در شمار جمعیت انسانی به حساب نمی‌آورد. وحشیانه‌ترین سطح رفتار دولت میانمار در ماه آگوست خود را نشان داد. زمانی که سیل جمعیت روانه کشور همسایه یعنی بنگلادش شد و گزارش‌های بسیار دردناکی از کشتار، تجاوز ناموسی سیستماتیک، و شکنجه منتشر شد. در نهایت، دست کم ۴۰۰ هزار نفر به بنگلادش گریختند و صدها هزار نفر دیگر در داخل خاک میانمار بی‌خانمان شدند. دولت میانمار اعلام کرد که اقدامات ارتش این کشور در پاسخگویی به حملات مسلمانان به پایگاه‌های پلیس و پادگان‌های ارتش این کشور بوده و این در حالی بود که کوچک‌ترین مدرکی دال بر اثبات ادعای خود ارائه نداد.
در بحبوحه کشتار و نسل‌کشی روهینگیا، «آنگ سان سو چی» برنده جایزه نوبل صلح و مشاور کنونی «تین چیاو» -نخست وزیر میانمار- سیاست سکوت را برگزید و به شدت از سوی فعالان حقوق بشر و سازمان‌های حقوق بشری جهان مورد انتقاد قرار گرفت و بسیاری از شخصیت‌های مطرح سیاسی و علمی و فرهنگی جهان خواستار بازپس‌گیری جایزه نوبل از او شدند.
سوچی در کنار تین چیاو
آزادسازی موصل
تسخیر موصل در ژوئن ۲۰۱۴ را می‌توان یکی از شوک برانگیزترین خبرهای سال ۲۰۱۴ دانست. سه سال سیطره خطرناک‌ترین گروه تروریستی جهان بر دومین شهر بزرگ عراق، کشتار و ترس و تخریب را با خود همراه داشت. اما در ژوئن ۲۰۱۷ بود که سرانجام موصل به همت نیروهای بسیج مردمی و ارتش عراق آزاد شد. مبارزه با داعش بسیار سخت و هزینه‌ساز بود. بیش از ۴۰ هزار موصلی در این میان کشته و میلیون‌ها نفر دیگر بی‌خانمان شدند. اما آزادسازی موصل پایان بحران و با حواشی دیگر ادامه یافت. کردهای عراق به سرکردگی »مسعود بارزانی» ساز جدایی و استقلال‌طلبی زدند که با ورود به موقع دولت و ارتش عراق به صحنه، رفراندوم آنها بی‌اثر ماند و عملا جلوی تجزیه این کشور گرفته شد.
قدرت‌گیری محمد بن سلمان در عربستان سعودی
همه، «محمد بن سلمان» -ولی‌عهد عربستان- را به عجول بودن می‌شناسند. در ماه ژوئن بود که ملک سلمان این جوان ۳۲ ساله را به عنوان جانشین و وارث حکومت‌اش معرفی کرد. با عزل «محمد بن نایف» پسر عموی وی از ولی‌عهدی و جایگزینی بن سلمان، وی «چشم‌انداز ۲۰۳۰» {۱} را به عنوان ابزاری برای ایجاد تغییر و تحول در کشور به کار گرفت. بن سلمان، علاوه بر انجام اقداماتی که با چشم‌انداز ۲۰۳۰ در ارتباط بود، در مسیر قبضه کردن قدرت اقدام به کودتا علیه مخالفین خود و بازداشت ۱۱ شاهزاده تاثیرگذار و مهم سعودی در ماه نوامبر کرد. این اقدام او به شدت مرد تحسین دانلد ترامپ -رییس جمهور آمریکا- قرار گرفت.
بن سلمان، در سیاست خارجی هم رویکردی بسیار تند و خصمانه نسبت به ایران و نفوذش در منطقه اتخاذ نمود و با بی‌تجربگی تمام، رسما این کشور را به چالش مواجهه دعوت کرد. او، علیرغم اخطارهای شدید نهادهای حقوق بشری مبنی بر وضعیت بحرانی زنان و کودکان یمنی، همچنان به بمباران و حمله به یمن ادامه داد و تداوم اقدامات‌اش، به یک فاجعه انسانی در یمن، فرسودگی خود عربستان، و گیر افتادن این کشور در باتلاق یمن منجر شده است. ولی‌عهد عربستان، در اقدامی دیگر، به عات اختلافات شدید سیاسی، تحریم علیه قطر را رهبری کرد و اکنون نیز تلاش دارد تا نهایتا این کشور را به زانو در بیاورد. عده‌ای از کارشناسان و ناظران، بن سلمان را بهترین فرصت برای تغییر عربستان تندرو و سلفی به سمت کشوری مدرن می‌دانند و عده‌ای دیگر، او را یک ولی‌عهد عجول بی‌ملاحظه می‌دانند که می‌تواند موجب‌ساز خطرات در صحنه بین‌الملل گردد. هر چه که هست، کارنامه عملکرد بن سلمان و سیاست‌های خارجی شکست‌خورده وی، حاکی از آن است که فرضیه دوم درست است.
تخریب و کشتار در یمن
رشد قابل توجه اقتصاد جهانی
۱۰ سال پس از رکورد بزرگ، اقتصاد جهانی با سرعتی تحسین برانگیز به سمت پیشرفت حرکت می‌کند. «صندوق بین‌المللی پول» چندی پیش اعلام کرد که چشم‌انداز جهانی، تقویت اقتصاد جهانی و گسترش سرمایه‌گذاری، تجارت، و تولید صنعتی و افزایش اعتماد بنفس در این مسیر است. این نهاد همچنین اعلام کرد که دوره بازیابی کامل نشده و در خوشبینانه‌ترین حالت، دست کم ۱۰ سال زمان نیاز است. اقتصاد جهانی با ۳.۶ رشد، نیم درصد نسبت به سال ۲۰۱۶ پیشرفت داشت. سیاست‌های «یورو زون» در اروپا موفق بود و در مجموع، نرخ بیکاری به کمترین حد خود در ۱۰ سال گذشته رسید. چین با قدرت تمام به ۶.۵ درصد رشد مورد نظر خود در این سال دست یافت و حتی روسیه هم با وجود موانعی چون پیامدهای کاهش قیمت نفت طی چند سال اخیر و تحریم‌هایش، توانست به یک شرایط مناسب اقتصادی برسد. این جهانی شدن اقتصاد البته با خیزش و قدرت‌گیری ملی‌گرایان و حامیان سیاست‌های محافظتی اقتصادی (مبتنی بر تولید داخلی) همراه شد.
افزایش گرمایش زمین
زمین در حال گرم‌تر شدن است. خواه کسی باور کند یا نه. در ماه سپتامبر بود که «اداره ملی اقیانوسی و جوی» آمریکا اعلام کرد که سال ۲۰۱۷ گرم‌ترین سال تاریخ پس از سال ۲۰۱۶ بوده است. نکته قابل توجه اینکه ۸ سال گرم دیگر، همه از سال ۱۹۹۸ به بعد بوده‌اند. آیا نابودی مناطق مختلف جهان در اثر طوفان‌ها و گردبادها و خسارت ۲۹۰ میلیارد دلاری و بی‌خانمان شدن صدها هزار نفر، معنی دیگری جز گرم شدن زمین در اثر فعالیتهای اشتباه انسانی می‌دهد؟ ذوب شدن چشمگیر امروز یخ‌های قطب شمال و جنوب و یخچال‌های زمین، چیزی بود که دانشمندان در این چند سال اخیر پیش‌بینی کرده بودند و نسبت به آن اخطار داده بودند. طبق یک حقیقت علم فیزیک، گرم‌تر شدن اقیانوس‌ها برابر است با بروز طوفان‌های بزرگ‌تر. سران کشورها به تازگی متوجه ابعاد وحشتناک پیامدهای گرم شدن زمین شده‌اند و در ماه ژوئن در نشست پاریس گرد هم آمدند اما دانلد ترامپ که کشورش متهم ردیف دوم گرمایش زمین با تولید گازهای گلخانه‌ای و آلودگی‌های مختلف است، نه تنها از مشارکت شانه خالی کرد که عملا اعلام کرد اخطار جدی دانشمندان مبنی بر خطرات گرمایش زمین از اساس دروغ است. این امر، موجب تعجب و شگفتی همه دانشمندان و سران کشورهای مختلف گردید.
فیلم / نقشه ناسا از گرمایش تدریجی زمین طی ۲۰ سال گذشته / دانلود
اوج‌گیری تنش لفظی بین کره شمالی و آمریکا
روسای جمهور آمریکا طی سالیان گذشته پیوسته مدعی بودند که کره شمالی را کنترل خواهند کرد. آنها به دنبال پیاده کردن سیاست هویج و چماق بودند که هیچگاه آن چنان که انتظار داشتند، در مورد این کشور اثر نکرد. ترامپ که در جریان انتخابات آمریکا، نقش یک انزواگر صلح‌طلب را برای فریب اذهان عمومی بازی کرد و در این راستا حرف از دوستی و همکاری با کره شمالی می‌زد، پس از جلوس بر کرسی ریاست جمهوری، تبدیل به دشمن ردیف اول «کیم جونگ اون» رهبر این کشور شد. تنش لفظی به حدی افزایش یافت و کار به حدی بالا گرفت که جامعه بین‌المللی نگران بروز یک نبرد منطقه‌ای بین دو کشور شد. ترامپ بسیار شفاف‌تر و شدیدتر از اوباما اقدام به تهدید نظامی کره شمالی کرد و رهبران پیونگ یانگ، در واکنشی قاطعانه، چندین آزمایش موشکی را انجام دادند. رییس جمهور آمریکا رسما اعلام کرد: «کره شمالی حدی از آتش و خشم را خواهد دید که جهان تاکنون تجربه نکرده است». بسیاری از کارشناسان، این اظهارنظر غیرمعقولانه و جنگ‌طلبانه را سرآغاز یک تنش بزرگ و چه بسا جنگی دیدند که می‌تواند موجب نابودی دنیا شود. ترامپ، کُری‌خوانی را شروع کرد و توهین‌های مختلفی نظیر «مرد کوچولوی موشکی» را نثار رهبر کره شمالی نمود و تصمیم به اعمال فشار بر چین برای کنترل کره شمالی گرفت. اما کره شمالی همچنان بر سر مواضع خود ماند و چینی‌ها هم ترامپ را جواب کردند. آمریکایی‌ها به این نتیجه رسیدند که هزینه درگیری با کره شمالی می‌تواند فاجعه‌بار باشد و در آن سوی قضیه هم نمی‌توانند در مقابل این کشور سکوت کنند. به نظر می‌رسد که چالش شدید بین کره شمالی و آمریکا و شرکایش در شرق آسیا، در سال ۲۰۱۸ هم تداوم یابد.
موفقیت سیاسی بی‌نظیر «شی جین پینگ»
امسال، سال «شی جینپینگ» رییس جمهور چین بود. چین، قویا از قوانین تجارت بین‌الملل بهره برد. شی، در عرصه جهانی‌سازی، «سیاست‌های مراقبتی» اقتصاد خود را حفظ کرد. در ماه ژوئن و در همان زمانی که آمریکا زیر پیمان پاریس زد، وی به خاطر عمل به تعهدات‌اش در قبال گرمایش زمین، از سوی رهبران جهانی و در نشست پاریس مورد تمجید و تحسین قرار گرفت. موفقیت‌های پی در پی وی، کار را به جایی رسانید که ترامپ از اتهامات و توهین‌های خود بر علیه چین دست کشید و عملا در دیدار ماه نوامبر، به نوعی در مقابل وی زانو زد. اما بزرگ‌ترین موفقیت شی در نوزدهمین کنگره حزب کمونیست چین رخ داد. او برای دومین ۵ سال، به عنوان دبیر کل حزب انتخاب شد.
وی، اکنون به عنوان «رهبر مرکزی کاریزماتیک» دارای قدرت منحصره در سایه شناخته می‌شود که عنوانی است که شامل حال «مائو تسه تونگ»، «دنگ ژیائوپینگ»، و «جیانگ زمین» شده بود و حتی «هو جینتائو» هم به این عنوان دست نیافت. او به قدری در چین محبوب شده که بخشی به نام «اندیشه شی جینپینگ» در اساسنامه حزب گنجانده شده است که باز هم این یک افتخار بزرگ برای یم سیاستمدار چینی است که فقط پیش از این شامل حال شیائوپینگ و مائو شده بود. از همین رو، ترامپ در دیدار با وی در ماه نوامبر، او را «پادشاه چین» خطاب کرد. اگر می‌خواهید بدانید که در مورد سال‌های آینده زمامداری و اندیشه سیاست خارجی چه در سرش می‌گذارد، کافی است که کدهایی که وی در سخنرانی ۲۰۵ دقیقه‌ای‌اش برای حزب کمونیست داد توجه کنید؛ سخنرانی که ۲۶ مرتبه در آن از واژه‌های «قدرت بزرگ» و «قدَر قدرت» استفاده کرد.
سیاست خارجی خصمانه ترامپ
دانلد ترامپ تبلیغات کارزار انتخاباتی‌اش را طور دیگر به انتها رساند و پس از دستیابی به ریاست جمهوری، طور دیگر عمل کرد. همکاری در «پیمان تجاری اقیانوس آرام» را قطع کرد؛ از توافق زیست محیطی پاریس عقب کشید؛ زیر میز برجام زد و تعهد ایران به توافق هسته‌ای را تایید نکرد؛ استفاده وسیع از پهپاد را مجاز دانست؛ قدس را به عنوان پایتخت اسراییل اعلام کرد؛ مسائل حقوق بشری را به کنج و حاشیه راند؛ زیر میز قرارداد نفتا زد و کانادا و مکزیک را مایوس ساخت؛ دوستان آمریکا در ناتو را بسیار از خود ناامید کرد؛ سطح تنش با کره شمالی را تا حد احتمال بروز درگیری بالا برد؛ و علیه سازمان تجارت جهانی شمشیر را از رو بست؛ همه این سیاست‌های تند و خصمانه، موجب شده تا بسیاری از متحدین و شرکای آمریکا در جای و جای جهان، از زوال امپراتوری این کشور به شدت نگران شوند و اگر چنین شود، آثار آن برای این کشور بسیار مخرب خواهد بود.
- {۱} چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی (رؤیة السعودیة ۲۰۳۰) برنامه‌ای برای کاهش وابستگی عربستان سعودی به نفت، تنوع بخشیدن به اقتصاد آن و توسعه بخشهای خدماتی مانند بهداشت، آموزش، زیرساخت، تفریحی و گردشگری است. اهداف عبارتند از تقویت فعالیتهای اقتصادی و سرمایه‌گذاری، افزایش تجارت غیرنفتی بین کشورها از طریق کالاها و محصولات مصرفی و افزایش هزینه‌های دولت برای تجهیزات نظامی، تجهیزات تولید و مهمات.
منابع:
https://www.cfr.org/blog/ten-most-significant-world-events-۲۰۱۷
https://ahtribune.com/world/north-africa-south-west-asia/syria-crisis/۲۰۱۵-abu-kamal-last-isis-stronghold.html
https://ahtribune.com/world/north-africa-south-west-asia/۲۰۱۷-soleimani-end-of-isis.html
https://www.theguardian.com/science/۲۰۱۷/nov/۱۸/nasa-map-of-earths-seasons-over-۲۰-years-highlights-climate-change
https://www.scientificamerican.com/article/surprising-scientists-۲۰۱۷-could-be-among-hottest-on-record
