سرویس تاریخ مشرق- قصه حجاب و اختیاری و اجباری بودن آن سال‌هاست که به موضوعی جنجالی تبدیل شده است. دو سال پیش از انقلاب، زهرا رهنورد کتابی کم‌حجمی به نام «پیامِ حجابِ زنِ مسلمان» در آمریکا منتشر شد. این کتاب که در یکی دوسال بعد منتهی به پیروزی انقلاب در ایران هم منتشر شده بیش از آنکه محتوای استدلالی و چارچوب‌فکری داشته باشد، اعلامیه‌ای شعاری و برداشتی شخصی از اسلام و حجاب است.

فارغ از نگاه التقاطی رهنورد نسبت به حجاب و اسلام که در جای دیگری قابل بحث است، او در این کتاب حجابی را حجاب کامل میداند که نه فقط ناشی از نگاههای دینی؛ بلکه ناشی از ایدئولوژی اسلامِ سیاسی و مبارز باشد.

پیام حجاب زهرا رهنورد در کتاب پیام حجاب زن مسلمان

از نظر او زن مسلمان با حجاب خود در حال نفی ارزشهای غلطِ تحمیل‌شده بر خود و جامعه و مبارزه با آنها است. به تعبیر او حجابِ برخاسته از ایدئولوژی است که «پایگاه انقلابی بر ضد ستم و ستمگر ونظامها و ارزشهای منحط» و «پیامی رهایی‌آور و نویدبخش برای مردم سرزمینت» خواهد بود. او می‌نویسد: «حجاب من که اینک خود یک اسلامِ مجسم است شما را می‌کوبد و می‌گوید که دشمن قسم‌خورده‌ی شما قدرتهای حاکم است. شما سیاستمداران فاسد، شما برگزیدگان قدرتمند، شما فرعونها، قارونها، امپریالیستها و دست‌نشاندگان.»

در جای دیگری از این کتاب رهنورد می‌نویسد «آری هموطن! خواهرم! برادرم! ای همه مستضعفین سرزمینم! حجاب مرا ببین و در کنارش عصیان بر ضدنطامهای باطل، بر ضد تمام ارزشهای کثیف قدرت، ثروت، زیبایی؛ بر ضد تلقیهای غیرانسانی و سودپرستانه و شیءوار از زن و از انسان؛ بر ضد ذلت، استثمار، قرض، تبلیغات منحط و خواب‌آور، عصیان بر ضد طبقات ستمگر، بر ضد قدرتهای حاکمه خونخوار، بر ضد فرعونها....»[۱]

کشف حجاب دسیسه استعمار بود

متن دیگری که از رهنورد در اسناد باقیمانده است مصاحبه وی با روزنامه انقلاب اسلامی بنی‌صدر است. این مصاحبه در تاریخ ۲۸ تیر ۱۳۵۹ و با تیتر حجاب، مکتب و روش منتشر شده است. در این مصاحبه، رهنورد در مجموع از حجاب اجباری دفاع می‌کند.

در اولین سؤال مصاحبه درباره نقش زن در اجتماع، رهنورد می‌گوید: ما انقلابی کرده‌ایم و این انقلاب محتوای مکتبی داشته و حق اینه که ما بخواهیم که تمام آرمانهای مکتبی خودمان را در جامعه پیاده بکنیم. یعنی وقتی شهیدان ما در خون غلطیدند شک نیست که آرمانهای اسلامی داشتند. از طرف دیگر وقتی برمی‌گردیم به مسئله حجاب دقیقا چیزی را کشف می‌کنیم آن ریشه‌های استعماری کشف حجاب است؛ یعنی دسیسه استعمار بوده برای اینکه بتواند به کشور ما حمله بکند از طریق زور نتوانسته آمده از طریق خویشتن‌زدایی اینکار را بکند.

وی در ادامه اظهار می‌دارد: ما اگر بخواهیم به این استعمار پیروز بشویم باید برگردیم به همان خویشتن مکتبی خودمان. پس پوشش اسلامی باید دارای یک محتوای مکتبی باشد نه اینکه تنها ظاهری باشد یعنی چادری یا روسری باشد که در زیر آن همه‌جور فساد اخلاقی مرتکب شویم، حجاب به این‌صورت مطرح نیست. ما اگر به پوشش اسلامی و با همان محتوای مکتبی برگردیم در حقیقت یک پایگاه ضدامپریالیستی بدست آورده‌ایم. یعنی زن می‌تواند خودش را تبدیل کند به یک چنین پایگاهی و پوشش برایش بشود یک وسیله مبارزه با غرب استعمارگر.

روز خودآیی و شروع حجاب اجباری

پیشنهاد رهنورد در بخش بعدی صحبت‌هایش مطرح می‌شود که پیشنهادی فرهنگی برای اجبار حجاب به مرور زمان است. وی می‌گوید: در همین زمینه من یک طرح پیشنهاد کردم که در آن برنامه پاکسازی، سالم‌سازی هم مطرح شد که شما بیایید مسئله عفت عمومی را از مردم بخواهید؛ این حق طبیعی ماست یعنی هر کشوری که انقلاب می‌کند و انقلابش حق‌طلبانه آزادیبخش است دنبال مسئله عفت عمومی هست یعنی یک حدی را برای پوشش تعیین می‌کند. مثلا ما در الجزایر می‌بینیم با اینکه زیاد مبادی آداب نبودند به اصول مکتبی اسلامی بعد از انقلاب پوشش برایشان مطرح بود. در کوبا و ویتنام هم همین‌طور است. ما عفت عمومی را باید می‌خواستیم آنهم در سطح کشور نه در سطح ادارات بدین ترتیب که زنان پوشیده باشند. لباس بلند با آستین بلند بدون آرایش، ما این را می‌خواستیم و برای عدم رعایت آن مجازات قائل می‌شدیم نه مجازات شلاقی، بلکه مجازات تربیتی، اما از سویی انقلاب ما یک انقلاب مکتبی است و به همین علت حجاب برایمان یک اصل و یک هدف است و برای اینکار باید راهنمایی و ارشادی ترتیب می‌دادیم و بعد از اینکه ارشاد انجام گرفت یک روز را به‌نام روز خودآیی اعلام بکنند و در این روز زنان کاملا به پوشش اسلامی ملبس بشوند بعد بتدریج این روز را افزایش بدهند؛ یعنی زنان ما را آماده کنند، زن خودش را در این پوشش تجربه کند، چون زنان ما زنان شریفی هستند ولی نمی‌توانند این را قبول کنند چون اینجوری تربیت شده‌اند. ما که نمی‌توانیم مسئله تربیتی را دوروزه حل کنیم. بعد بتدریج می‌توانیم این روزهای خودآیی را افزایش بدیهم تا سراسر هفته بشود روزهای خودآیی.

البته در بخش دیگری از مصاحبه،‌ رهنورد از اجبار حجاب توسط مسئولین انتقاد کرده و می‌گوید: کاری که با اجبار انجام شود عمر زیادی نخواهد داشت و زور هیچ‌وقت پیروز نخواهد شد. به همین دلیل هم شاه پیروز نشد و زورگرایی هم پیروز نخواهد شد.

همسر میرحسین موسوی در بخش آخر مصاحبه‌اش با روزنامه انقلاب اسلامی می‌گوید: یک موضوعی مطرح می‌شود که خیلی‌ها می‌گویند ما حجاب را قبول داریم اما چرا مو معلوم نباشد، لباس گشاد باشد. در این رابطه اگر یک بینش واقع‌گراینه را از زیست‌شناسی و رواشناسی مدد گرفته بکار بندیم، اصولا ترشحات هورمونی نوع تفسیر زن از خودش و نوع ارائه خودش در جامعه با مرد کاملا متفاوت است. این ساختمان روانی و فرهنگی مربوط به زن و مرد مقداری هم به آن ترشحات هورمونی بستگی دارد، این است که اگر زن یک گرایشی داشته باشد برای یک نوع طرز ارائه از خودش تمام وجودش می‌تواند وسیله‌ای باشد برای ان حالت از مو، اندام و غیره می‌تواند در جنس مخالف کشش ایجاد کند. هرچند که اسلام هم برای زن و هم برای مرد پوشش گذاشته ولی با یکدیگر متفاوت است و این متکی به کشش‌ها و انگیزه‌هاست. همانطور که قرآن می‌گوید: زینت‌هایتان را بپوشانید مگر برای شوهرانتان و محارمتان. پس هر چیز که حالت زینت بخود بگیرد، باید آنرا پوشاند. در حقیقت که حجاب یک پوشش اجتماعی است یعنی برای تعادل و توازن در جامعه است. ما می‌خواهیم بهترین لباس را برای اینکه کمترین عارضه اجتماعی داشته باشد ارائه بدهیم یعنی هیچ نوع انگیزه جنسی در اجتماع ظاهر نشود.