سرویس جهان مشرق- چین پیشگام حذف دلار از تبادلات مالی خود است. اساساً کشورها پس از پیمان «برتون وودز» در اواخر جنگ جهانی دوم که بر مبنای آن دلار به ارز مرجع برای تبادلات خارجی کشورها تبدیل شد و استفاده از آن در جهان گسترش یافت، تا به حال تنها دو روش را برای دورزدن آن بکار گرفته بودند: تأسیس یک ارز جدید چندجانبه و منطقه‌ای که نمونه جامع آن، یورو است؛ توافق سوآپ دوجانبه شامل همکاری دو بانک مرکزی با هدف کمک به تبادل ارز رسمی کشور جهت تسهیل واردات و صادرات غیردلاری.

حالا اما چین دست به ابتکار سومی زده و آن تأسیس شاخص نفت شانگهای است. این طرح سال‌ها زمان برد (شاید از ابتدای طرح آن، ربع قرن گذشته است) اما بالاخره در فروردین‌ماه افتتاح شد. در این بازار بزرگ، نفت خام به یوآن مبادله می‌شود، و در ساعت ۹ صبحِ روز افتتاحیه، قیمت ۴۴۰ یوآن برای هر بشکه به ثبت رسید. چین یک بار در سال ۱۹۹۳ میلادی به چنین اقدامی دست زد اما به دلیل نوسانات، پس از یک سال مجبور به تعلیق آن شد. مهمترین حوزه فعالیت مرکز مبادلات شانگهای طی سال‌های گذشته، فلزات بوده که در آن نیز رقابت تأثیرگذاری با مرکز مبادلات فلزات لندن (LME) داشته است.

تأسیس شاخص نفت شانگهای مشابه همان کاری است که دو مرکز مبادلاتِ آتی در لندن و نیویورک انجام می‌دهند و دو شاخص نفت خام برنت و وست تگزاس نیویورک (WTI) را روزانه اعلام می‌کنند. خدمتی که این مراکز به خریداران انجام می‌دهند، امکان خرید نفت خام در روزها و ماه‌ آینده طبق قیمتی است که امروز توافق می‌شود و آنها را از ضرر نوسان قیمت در روزها و ماه‌های بعد محافظت می‌کند. اما مهمترین فایده‌ای که این بازارها برای بریتانیا و آمریکا دارد، ترویج دلار در چرخه مالی جهان است.

حالا اما شاخص سومی از شانگهای بر مبنای یوآن به جهان اعلام می‌شود و فروشندگان نفت می‌توانند در صورت تمایل به دریافت یوآن در قبال نفت خود، بشکه‌های نفت خود را در آن عرضه کنند. تأسیس این بازار از آن جهت مهمتر می‌شود که بدانیم چین بزرگترین واردکننده نفت خام است. آمار نشان می‌دهد وارداتش در سال‌های اخیر از آمریکا پیشی گرفته است.

با این حال کارشناسان بر این باورند که نمی‌توان در مورد تأثیر فوریِ تأسیس این شاخص بر بازار نفت یا کاهش جدیِ گردش دلار اطمینان داشت و شاید سال‌ها زمان نیاز داشته باشد. از دو سال پیش بازار بین‌المللی معاملات سن‌پترزبورگ در روسیه (SPIMEX) در اقدامی نسبتاً مشابه فرصت معاملات نفت خام به روبل روسی را فراهم کرد. اساساً کشورهایی که تحت تدابیر تهاجمی از سوی اقتصاد آمریکا قرار گرفته‌اند، از جمله چین، روسیه و ونزوئلا هر یک تمهیداتی را برای کاهش تأثیر نوسانات دلار و تدابیر واشینگتن بر اقتصاد خود اندیشیده‌اند. باید کمی منتظر ماند و تأثیرات بلندمدت‌ترِ این اقدامات را ارزیابی کرد.

اخیراً دولت ایران نیز اعلام کرد به شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی دستور داده است آمار خود را بر اساس یورو ارائه کنند، نه دلار. این البته عمدتاً به تضعیف اثر روانیِ نوسان‌های دلار کمک می‌کند اما نمی‌تواند مانعی در برابر تأثیر تحریم‌ها در روابط ایران با کشورهای بزرگ باشد، زیرا آمریکا اگر چه نمی‌تواند جلوی آن مبادلات را بگیرد، اما ممکن است به زودی کشورهایی را نیز که معاملات کلان یورویی با ایران صورت دهند از نظام مالی دلار در جهان حذف کند و این با توجه به حجم دلارِ در گردش، می‌تواند تهدید مؤثری باشد. جدا از اینکه طبق تحلیل برخی کارشناسان، کاهش ارزش یورو نسبت به دلار همچنان ادامه خواهد داشت.

اقدام چین در تأسیس بورس نفت، دقیقاً همین حجم دلارِ در گردش را نشانه رفته است و می‌تواند طی چند سال از حجم مبادلات دلاری در جهان بکاهد. این اقدام در زمانی که ایران (یکی از بزرگترین فروشندگان نفت خام در جهان) با تحریم‌های نفتی و بانکی آمریکا مواجه می‌شود، فرصتی به تهران می‌دهد تا نفت خود را از طریق یوآن با چین (به عنوان بزرگترین واردکننده نفت خام) و سایر کشورهای متقاضی معامله کند. البته این امر مستلزم خروج یوآن از چین است، امری که به ویژه از سال ۲۰۱۵ میلادی با محدودیت‌هایی از سوی پکن مواجه می‌شود.

منابع

https://sputniknews.com/business/201804241063850677-oil-exporters-ditch-dollar

https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-03-25/china-s-oil-futures-are-finally-here-what-you-need-to-know

https://www.businesstimes.com.sg/energy-commodities/chinas-first-ever-yuan-oil-futures-begin-trading-in-shanghai

https://www.reuters.com/article/us-oil-prices-kemp/chinas-crude-oil-futures-contract-should-confound-the-skeptics-idUSKCN1HA040

http://www.pishkhaan.net/news/52333

http://mojahedgroup.ir

http://money.cnn.com/2016/02/09/investing/iran-euro-us-dollar/index.html