به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، نبردهای زره و ضد زره از سابقه تاریخی طولانی برخوردار است. از اینرو ارتش هایی که تمایل به ارتقاء قابلیت های ماندگاری خود در صحنه نبرد داشته اند در هر دوی این زمینه ها سرمایه گذاری های قابل توجهی کرده اند.

هر چند ادوات زرهی در مسیر توسعه میزان مقاومت زره ها، اغلب یک قدم جلوتر از تسلیحات ضد زره قرار داشته اند اما این سلاح ها به دلیل هزینه های به نسبت کم در چرخه طراحی تا کاربری، در کشورهای مختلف دنیا به سرعت متناسب با تهدیدات روز توسعه یافته اند.

اما موشک ها در زمینه روش های هدفگیری و هدایت، تانک ها را ناچار به استفاده از ادوات دفاعی جدیدتر سوق می دادند. از اینرو دو مؤلفه هدایت دقیق و مطمئن و قدرت نفوذ بالا اصلی ترین عوامل تعیین کننده ارزش یک سامانه ضد زره محسوب می شوند.

ذکر این نکته لازم است که موشک ها به عنوان سلاح دارای قابلیت هدایت برتری قابل توجهی بر راکت ها و توپ های بدون عقب نشینی دارند ولی به دلیل قیمت بسیار بالاتر آنها، همچنان از راکت ها برای انهدام طیفی از اهداف استفاده می شود.

در روزهای اخیر خبر افتتاح خط تولید موشک ضد زره «دهلاویه» بازتاب وسیعی در رسانه ها داشته است که برای معرفی این موشک نگاهی به سایر سامانه های موشکی ضد زره کشور از گذشته تا کنون خواهیم داشت.

پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، به جز تسلیحات راکتی نظیر RPG-7، اصلی ترین سلاح ضد زره ایران را 9000 فروند موشک BGM-71 تاو تشکیل می داد که علاوه بر قابلیت شلیک از بالگردهای کبرا، از پرتابگرهای ثابت زمینی، خودروهای جیپ و نفربرهای M-113 هم شلیک می شدند.

این موشک با طول 1.16، قطر 0.152 و دهانه بال 0.46 متر، جرم 18.9 کیلوگرم که 3.9 آن مربوط به سرجنگی است، به سرعت 278 متر بر ثانیه و برد 65 تا 3750 متر و میزان نفوذ در زره تا 430 میلیمتر دست می یافت.


این موشک که احتمال اصابت آن به هدف 95٪ عنوان می شد در دست رزمندگان اسلام کارنامه درخشانی در جنگ تحمیلی 8 عراق علیه کشورمان ساله از خود بجا گذاشت. روش هدفگیری و هدایت این موشک از نوع فرمان به خط دید نیمه خودکار و ارسال فرامین از طریق سیم به موشک بود. در این روش کاربر با نگاه کردن از دوربین هدفگیری می بایست همواره نشانه گیر را روی موشک نگه دارد و در صورت حرکت هدف، فرامین اصلاحی محاسبه شده و به موشک ارسال می شود.

سامانه موشکی دیگر ضد زره که از پیش از انقلاب خریداری شده بود «دراگون» نام داشت که قابل استفاده توسط یکنفر و در واقع دوش پرتاب بود. برد آن 75 تا 1000 متر، بیشینه سرعت آن 200 متر بر ثانیه و روش هدایت آن مشابه تاو، فرمان به خط دید و سیمی بود. این سامانه به تعداد تاو خریداری نشد.


هر چند هدایت سیمی روشی مطمئن برای هدایت به شمار می رود و حتی چنین موشکهایی در بسیاری از کشورها هم اکنون نیز د حال استفاده است اما محدود شدن برد موشک یکی از معایب این روش هدایت است. اختصاص بخشی از جرم موشک به سیم و قرقره و قرار گیری این مجموعه در انتهای موشک نیز محدودیت هایی را از نظر جانمایی تجهیزات به چنین طرح هایی اعمال می کند.

پس از شروع جنگ تحمیلی یک موشک ضد تانک ساخت شوروی سابق که عراقی ها استفاده زیادی از آن در جنگ می نمودند به تسلیحات نیروهای ایران اضافه شد. این موشک، مالیوتکا نام داشت. مالیوتکا از تاو سبک تر بود، برد و جرم کمتری داشت و البته هدایت آن غیر خودکار بود یعنی کاربر باید هم موشک و هم تغییرات هدف را در آن واحد مد نظر قرار می داد از اینرو هدایت آن سخت تر بود.

تعداد اندکی از سامانه های ضد زرهی که در اختیار رژیم بعث عراق بود مانند سامانه موشکی فرانسوی «میلان» نیز به دست رزمندگان اسلام افتاد هر چند که به دلیل تعداد اندک قابل اتکا نبودند.

پس پایان جنگ تحمیلی با استفاده از تجارب ارزشمند بدست آمده در نبردهای فراوان و نابرابر با نیروهای پرتعداد زرهی عراق، ساخت نمونه های بومی از موشک های ضد زره در دسترس، آغاز شد. البته ساخت موشک تاو در سالهای دفاع مقدس کلید خورده بود و با توجه به تعداد زیاد پرتابگرهای آن و کاراریی بالاتر، بیشتر مورد توجه قرار داشت. نمونه بومی آن «توفان» نامیده شد که در برخی مشخصه ها تفاوت های اندکی با نمونه اصلی داشت. از آن جمله باید به سرجنگی 3.6 کیلوگرمی، جرم 18.5 کیلوگرم، میزان نفوذ 550 میلیمتر و برد 70 تا 3850 متر و سرعت بیشینه 310 متر بر ثانیه ای آن اشاره کرد. روش هدایت، پرتابگر و شکل ظاهری توفان صرف نظر از تفاوتهای اندک در ابعاد، مشابه موشک تاو است.

با توجه به استفاده تانک های جدید از زره های واکنشی(ERA)،‌ نسل دوم توفان، با سرجنگی دو مرحله ای ساخته شد. توفان-2 به دلیل بهره گیری از یک میله نفوذگر، 145 سانتیمتر طول دارد. جرم آن 19.1 کیلوگرم، جرم سرجنگی 4.1 کیلوگرم، و میزان نفوذ آن 760 میلیمتر است که 38.2٪ درصد رشد را نشان می دهد. سایر مشخصات این نمونه مانند نسل اول است. خصوصاً احتمال اصابت هر دو نسل توفان، 95 درصد عنوان شده است. این موشک ها قابلیت بکارگیری در شب را با برد کمتر دارند.


پس از ساخت نسل های 3 و 4 توفان که ظاهراً به تولید انبوه نرسیدند، موشک توفان-5 به عنوان توسعه یافته ترین نمونه این خانواده طراحی و ساخته شد که تصاویر آن نشان دهنده تفاوت های محسوسی حتی نسبت به آخرین نمونه های خارجی تاو است. این موشک بر خلاف نسل های قبلی از روش هدایت پیشرفته با استفاده از پرتو لیزر برخوردار است که ضمن حفظ آن از آسیب پذیری در برابر جنگ الکترونیک دشمن، دقت بسیار بالایی نیز به آن می دهد. این موشک دارای سر جنگی دو مرحله و یک میله نفوذگر جمع شونده جدید نیز هست. میزان نفوذ این موشک در زره بیش از نسل های قبلی عنوان شده است.


به گزارش مشرق، توفان-5 قابلیت پرتاب از پرتابگرهای اصلاح شده تاو/توفان را دارد و در نتیجه برای پرتابگرهای موجود زمینی مناسب است. بخش هدفگیری و هدایت سامانه پرتابگر این موشک متناسب با تغییرات آن بهسازی شده و به ادوات «هدایت نیمه خودکار سوار بر پرتو لیزر» مجهز شده است.


مقایسه تصاویر نشان می دهد هر چند بدنه توفان-5 کشیده تر است اما از سامانه پیشران مشابه نسل های قبلی بهره می برد. یک مجموعه چهارتایی بالک صلیبی شکل نیز در این نسل اضافه شده است.


موشک مالیوتکا نیز پس از جنگ در کشور با همان نام ساخته شد اما با توجه به رشد فناوری های کشور سه نمونه بهسازی شده از آن معرفی شده است؛ آی-رعد(I-raad)، رعد-تی و آی-رعد-تی. مجموع جرم موشک و سامانه هدایت آن امکان حمل و بکارگیری توسط دو نفر ایجاد می کند. این نوع موشک به صورت استاندارد روی نفربرهای زرهی بی-ام-پی-1 نیز قابل استفاده است.

رعد-تی نمونه ای از موشک رعد/مالیوتکا بود که با استفاده از سر جنگی دو مرحله ای، توانایی نفوذ به بیش از 400 میلیمتر زره های واکنش دهنده را بدست آورده اما سامانه هدایت و هدفگیری آن مشابه قبل بود. سرعت این موشک 120 متر بر ثانیه و برد آن بین 400 تا 3000 متر است.


نوع آی-رعد، دارای سرجنگی معمولی و توانایی نفوذ در 500 میلیمتر زره فولادی را دارد. این موشک نسبت نوع پایه رعد/مالیوتکا از هدایت بهتر نیمه خودکار مشابه تاو/توفان برخوردار شد که استفاده راحت تر و شلیک های دقیق تری را ممکن ساخت. برد، سرعت و قطر بدنه این نمونه مشابه قبل است.


کاملترین نمونه موشک این خانواده آی-رعد-تی است که ارتقاءهای سامانه ای نوع آی-رعد را به همراه موشک رعد-تی به کار گرفته و درنتیجه مشخصات عملکردی موشک آن مشابه این نمونه است از جمله جرم 11.78 کیلوگرمی موشک. جرم سامانه هدایت نیز کمتر از 23 کیلوگرم است.

با توجه به ارزش موشک های دوش پرتاب برای واحدهای پرتحرک زمینی موشک صاعقه بر مبنای موشک دراگون ساخته شد. نوع نفوذگر آن نیز با نام صاعقه-2 برای مواجه به زره های واکنش دهنده ارائه شد.

صاعقه به عنوان یک موشک سبک ضد زره به همراه پرتابگر خود، تنها 14.5 کیلوگرم جرم دارد. روش هدایت آن نیمه خودکار فرمان به خط دید، برد آن 65 تا 1000 متر، جرم سر جنگی 3.1 کیلوگرم، جرم خود موشک 6.1 کیلوگرم، سرعت خروج آن از پرتابگر 76 متر بر ثانیه، بیشینه سرعت آن 100 متر بر ثانیه و میزان نفوذ آن در زره تا 500 میلیمتر است. احتمال اصابت صاعقه به هدف 90 درصد عنوان شده است.


صاعقه-2 دارای یک میله نفوذگر برای کمک به غلبه بر زره های انفجاری دو مرحله ای است که جرم آن را به 7.4 کیلوگرم و میزان نفوذ آن را در این نوع زره به 650 میلیمتر رسانده است. بیشینه سرعت این نمونه به 92 متر بر ثانیه کاهش یافته اما سایر مشخصات آن مشابه نسل قبلی خود است.

توسن، موشکی با قابلیت های متنوع است که قابلیت انهدام زره های واکنشی، استحکامات بتنی، اهداف هوایی پروازی در ارتفاع پائین و اهداف دریایی را دارد. هدایت این موشک نیز نیمه خودکار فرمان به خط دید است و کاربر طی پرواز موشک تنها باید نشانه موجود در دوربین را روی هدف نگه دارد. سر جنگی دو مرحله ای، جرم نچندان زیاد موشک و پرتابگر، قابلیت بکارگیری از پرتابگرهای زمینی ویا نصب شده روی خودروهای زرهی، ارتفاع کم پرتابگر در هنگام استقرار روی زمین و آماده سازی سریع پرتابگر برای شلیک از ویژگی های این سامانه است.


موشک توسن 26.5 کیلوگرم جرم دارد که 3.2 کیلوگرم از آن مربوطه به سرجنگی است. برد آن بین 70 تا 4000 متر، بیشینه سرعت آن به کمک پیشران سوخت جامدش 200 متر بر ثانیه، احتمال اصابت آن به هدف 95٪ و میزان نفوذ آن در عمق زره تا 670 میلیمتر است. برد این موشک در شب به 2500 متر می رسد.

این موشک در ایران علاوه بر استفاده با پرتابگر ثابت زمینی روی ادواتی از جمله خودروهای راهکنشی(تاکتیکی) سفیر و نفربرهای براق و بی-ام-پی-2 نصب شده است. هدایت این موشک نیز نیمه خودکار و سیمی و کنترل آن از طریق بالک های دماغه است.


ساختار پرتابگر موشک توسن به گونه ای است که کاربر در ارتفاع پایین تر از لوله حاوی موشک قرار می گیرد در نتیجه اولاً از آتش پیشران سوخت جامد آن تا حدودی در امان مانده و همچنین امکان مخفی شدن در عوارض طبیعی یا مصنوعی برای امنیت بیشتر از آتش دشمن را دارد.

دیگر موشک ضد زره ایران، تندر نام دارد که مخصوص استفاده در تانک های تی-72 است. این موشک که از لوله کالیبر 125 میلیمتری توپ این تانک شلیک می شود قابلیت هدف قرار دادن اهداف ثابت و متحرک از جمله اهداف هوایی سرعت پائین را دارد.


هدایت این موشک از نوع نیمه خودکار فرمان به خط دید سوار بر پرتو لیزر است. در این روش موشک اصطلاحاً کور است وتوانایی دیدن هدف را ندارد بلکه با استفاده از حساسه ای که در قسمتهای عقبی بدنه آن نظیر دم قرار داده شده پرتو باریک لیزر تابیده شده از پرتابگر را یافته و رایانه کنترل پرواز سعی می کند تا موشک را در مرکز این پرتو قرار دهد. این فرایند تا رسیدن موشک به هدف ادامه می یابد.

جرم موشک تندر 17.2 کیلوگرم بوده که 3.5 کیلوگرم آن مربوط به سرجنگی دو مرحله ای آن است. عمق نفوذ آن در زره تا 700 میلیمتر، برد آن 100 تا 4000 متر، بیشینه سرعت آن 370 و سرعت متوسط آن 310 متر بر ثانیه است. با استفاده از این موشک توانایی تانک های تی-72 در مقابله با اهداف زرهی متحرک و بالگردها بسیار افزایش یافته است.

آخرین موشک ضد زره معرفی شده کشور به یاد شهید چمران و به نام محل شهادت ایشان، «دهلاویه» نامیده شده است. هر چند مقامات دفاعی کشور مشخصات زیادی از این موشک را ذکر نکردند اما توصیفات کلی عنوان شده برای این موشک، جلوه هایی از توانمندی آن را مشخص می کند.

این موشک با استفاده از بالک های نصب شده در دماغه آن کنترل(راهبری) شده و بالک های عقبی آن نقض پایدارساز را دارند. تمامی این بالک ها در داخل لوله پرتاب به شکل جمع شده قرار گرفته و پس از پرتاب باز می شوند.


در رابطه با نوع هدایت این موشک توجه به اعلام این نکته که در برابر انواع اقدامات جنگ الکترونیک مقاوم است، محتمل ترین گزینه، هدایت نیمه خودکار فرمان به خط دید سوار بر پرتو لیزر است که تجریه ساخت و بکارگیری چنین موشک ضد زرهی در توفان-5 و تندر نیز وجود داشته است. بنابراین دقت می توان منطقاً بالایی برای دهلاویه متصور بود.

همچنین اعلام شده که میزان نفوذ این موشک در زره های واکنشگر در بالاترین حد موشک های ضد زره جهان است. نگاهی به فهرست این تسلیحات عدد 1200 تا 1250 میلیمتر را نشان می دهد. در اینصورت هیچ یک از تانک های ساخته شده در دنیا نمی تواند در برابر دهلاویه با این میزان نفوذ مقاومت کند.

به گزارش مشرق، باید توجه داشت بیشترین ضخامت زره تانک ها در نواحی جلو و بعضاً پهلوها بوده و در سایر نواحی از مقاومت کمتری برخوردارند. به عنوان مثال بیشترین عدد ادعا شده برای ضخیمترین بخش از تانک های ام-1 آبرامز آمریکا و مرکاوا ام-کی-4 رژیم صهیونیستی 1300 و 1080 میلیمتر عنوان شده است. البته اعداد متنوعی در منابع مختلف عنوان شده است که استناد به همه آنها ضرورتی ندارد زیرا نمونه ای از موشک های ضد زره روسی با میزان نفوذ 1000 تا 1200 میلیمتر در جنگ 33 روزه رژیم صهیونیستی علیه لبنان و حمله آمریکا به عراق در سال 2003 مورد استفاده قرار گرفت. در این جنگ ها به ترتیب انواع مدل های مرکاوا از جمله ام-کی-4(در لبنان) و آبرامز(در عراق) مورد اصابت آن موشک قرار گرفتند که بهترین مقاوت حاصل شده توسط این تانک از کار افتادن و از رده خارج شدن تانک های مذکور بوده و در مواردی به انهدام تانک انجامیده است.

بنابراین اگر میزان نفوذ دهلاویه بیشتر از موشک مودر نظر نباشد باز هم حریف سرسختی برای بهترین تانک های اصلی میدان نبرد(MBT) دنیا خواهد بود و از کار افتادن آنها کمترین نتیجه قابل حصول است. بدیهی است تانک از کار افتاده در میدان نبرد دیگر تهدیدی محسوب نمی شود و اساساً تانک های جدید از سازه های مستحکمی برخوردارند که در آزمایش های انجام شده مانعِ از هم پاشیدن آن حتی در صورت اصابت یک موشک سنگین مانند مارویک شده است. در حالی که تجربه دو جنگ یاد شده نشان می دهد همان موشک ضد زره برای از رده خارج کردن تانک های سنگین و مستحکم نیز کافی است. جالب اینجاست برخی کشورها مانند یونان و ترکیه پس از جنگ 33 روزه اقدام به خرید موشک فوق نمودند در حالی که امکان تهیه موشک های هم رده غربی نیز برای آنها فراهم بوده است.

نگاهی به میزان نفوذ موشک های ضد زره قبلی ایران و مقایسه آن با تخمین صورت گرفته برای دهلاویه نشان دهنده یک جهش حدوداً 58 درصدی نسبت به بیشترین میزان نسل های قبلی دارد. البته در این محاسبه موشک توفان-5 را وارد نکردیم زیرا مشخصات عملکردی آن اعلام نشده است. میزان نفوذ توفان-5 در منابع اینترنتی بالغ بر 900 میلیمتر عنوان شده که در صورت اتکا به این عدد دهلاویه 33.3٪ رشد را نشان می دهد که باز هم میزان قابل توجهی است.

بنابراین با یک تفاوت ساختار در سرجنگی و احتمالاً پیشران موشک روبه رو هستیم. ناگفته نماند با افزایش سرعت موشک میزان نفوذ آن در زره نیز افزایش می یابد.


پرتابگر دهلاویه نیز هر چند شباهت هایی به پرتابگر توسن دارد اما در آن لوله حاوی موش کدر بالاترین موقعیت قرار دارد، پس از آن سامانه هدفگیری و پس از آن چشمی مورد استفاده کاربر که مشخص کننده محل سر او است بنابراین مزیت مطرح شده برای پرتابگر توسن در اینجا باز هم بیشتر شده و هم حفاظت خدمه در برابر شعله ناشی از پیشران و هم اختفای او در عوارض بهتر است. از اینرو احتمال بکارگیری یک پیشران راکتی قویتر نسبت به توسن را در دهلاویه می توان مد نظر داشت.

همچنین اعلام شده دهلاویه توانایی هدف قرار دادن بالگردها را نیز دارد. از اینرو مانند خانواده موشک های توفان، تندر و توسن، این سلاح را نیز باید موشکی چند منظوره محسوب نمود.

عدم استفاده از هدایت سیمی و استفاده از یک پیشران راکتی مفروض، برد بالاتری را برای دهلاویه در مقایسه با نسل های قبلی موشک های ضد زره ایران را فراهم خواهد کرد.

سوالی که در اینجا قابل مطرح شدن است چرایی ساخت چنین موشکی با وجود توفان-5 با نفوذ بالا و هدایت پرتو سوار لیزری است. باید گفت ضمن بیشتر بودن میزان نفوذ دهلاویه برخورداری این موشک از یک پیشران احتمالاً راکتی امکان رسیدن آن به سرعت های بالاتر را فراهم می کند که در قیاس با نسل های توفان مزیت گرفتن میزان بیشتری از فرصت واکنش دشمن به دنبال دارد. بنابراین احتمال اصابت به هدف برای دهلاویه نیز بسیار بالا خواهد بود.

شباهت های پرتابگر دهلاویه به توسن بیانر وجود مزایای عملیاتی مناسبتر آن نسبت به موشک های توفان است. قابلیت جدا شدن لوله حامل موشک از مجموعه هدفگیری و سه پایه و راحتی نصب و آماده سازی در این نوع پرتابگرها مزیت حمل و نقل ساده تر توسط تعداد کمتری نفر را به همراه دارد در نتیجه این دهلاویه توسط واحدهای سبک رزمی مانند موتورسیکلت های دو و چهار چرخه قابل حمل و توسط نوع چهار چرخ قابل بکارگیری خواهد بود.

موشک های فعلی ضد زره کشور همچنان برای انهدام طیف وسیعی از اهداف مانند نفربرهای زرهی، تانک های سبک وزن شناسایی، سنگرهای مستحکم و خودروها و حتی بالگردها کارایی دارند و موشک جدید دهلاویه که از قیمت بالاتری هم دارند به عنوان عضو جدید و جوان این خانواده خط دفاعی مستحکمی را در برابر تانک های پیشرفته غربی و شرقی برقرار نموده و تولید بومی آن نیز امکان ارتقاء و بهسازی های آتی را تضمین می کند.