گروه سیاسی مشرق - انتخابات آتی مجلس شورای اسلامی فعالیت جریان‌های سیاسی را انتخاباتی کرده است، به‌ویژه جریان اصلاح‌طلب که با رفتار تند سیاسی کم‌کم از دور رقابت خارج شد و به محاق رفت، اینک برای ورود تازه به صحنه سیاست تلاش فراوانی به خرج می‌دهد تا حضور فعال و موفقی در انتخابات آتی مجلس شورای اسلامی داشته باشد.

جریان اصلاحات از گروه‌های مختلف سیاسی تشکیل‌شده است که این گروه‌ها مانند سنگ‌دانه‌های موزاییک به‌طور متراکم و متفاوت در یک قالب قرارگرفته‌اند و عملکرد آن‌ها نیز در این حیطه بیشتر مانند همین سنگ‌دانه‌ها پراکنده و بی‌نظم است. این موضوع معضل ساختار و سازماندهی در اصلاحات را به وجود آورده است و همین مسئله نیز سبب شده اصلاح‌طلبان دست به ساختار‌سازی‌های مختلفی بزنند تا فعالیت این جریان را منسجم و هماهنگ کنند اما انحصارگرایی در این جریان سبب شده تا پروژه ساختارسازی با شکست مواجه شود. با نگاهی به روند تشکیل‌ ساختارهای شکست‌خورده و ناقص به خوبی می‌توان به وضعیت این جریان و میزان واگرایی در آن پی برد.

شورای مشورتی در برابر شورای راهبری

مدیریت جریان اصلاحات با چه کسی است؟ این سؤال مبنایی آغاز دعوای سیاسی شورای مشورتی و شورای هماهنگی اصلاحات است. شورای هماهنگی جبهه اصلاحات متشکل از ۱۸ گروه و تشکل فعال سراسری است که چهار کمیته تخصصی ذیل این شورا فعالیت می‌کنند. شورای مشورتی نیز بعد از چندی از سوی رئیس دولت اصلاحات و با حضور برخی از شخصیت‌های جریان انحصارطلب اصلاحات تشکیل شد و این‌گونه از سوی رسانه‌های این گروه تبلیغ شد که این شورا به‌عنوان لیدر جریان اصلاحات تصمیمات راهبردی را اتخاذ می‌کند و دیگر گروه‌ها و تشکل‌های سیاسی باید از تصمیمات این شورا فرمان‌برداری کنند. در همین راستا بود که شکاف اصلی سیاسی در سطح مدیریتی در جریان اصلاحات به‌وجود آمد که تا به امروز تداوم‌یافته است. اعضای شورای هماهنگی اصلاحات بیان می‌داشتند که تصمیمات شورای مشورتی را قبول ندارد [1]و از سوی دیگر شورای مشورتی که ابزار رسانه‌ها و روزنامه‌های زنجیره‌ای را در دست دارد این‌گونه القاء می‌کرد که پیروزی انتخابات ریاست جمهوری سال 92 حاصل تصمیمات این شورا بوده است و از طرف دیگر همه شکست‌های قبل را نیز مربوط به تصمیمات شورای هماهنگی اصلاحات دانست.

با شروع موج پوست‌اندازی در اصلاحات نیز شکاف سیاسی سطح مدیریتی افزایش یافت. با برآمدن احزابی مانند ندای ایرانیان که با انتقاد به نحوه مدیریت گروه انحصارطلب ( نسل‌ اولی‌ها) در این جریان فعالیت خود را آغاز کرد، انحصارطلبان بیشتر از گذشته احساس خطر کرده و سعی کردند اصلاحات را با ساختارسازی‌های مختلف بیش‌ازپیش در انحصار خود درآورند و کانال‌های مختلفی را به سمت خود به‌عنوان بدنه مدیریتی اصلاحات تعبیه و هدایت کنند.

تشکیل شورای راهبری انتخابات

شورای راهبردی انتخابات یکی از همین تلاش‌های کانالیزه بود. این شورا برای پایان دادن به شکاف سیاسی مدیریتی دو شورا تشکیل شد که گفته می‌شد پس از توافق میان شورای هماهنگی جبهه اصلاحات و شورای مشورتی اصلاح‌طلبان ۱۲ چهره اصلاح‌طلب، شورای راهبردی انتخابات را به ریاست عبدالواحد موسوی لاری، وزیر کشور دولت اصلاحات تشکیل داده‌اند.

این ۱۲ نفر به همراه رابطین ملی در استان‌ها حلقه‌ای ۱۰۰ نفره را تشکیل می‌دادند و قرار بود این شورا که شورای مشورتی و شورای هماهنگی اصلاحات بازوان چپ و راست آن بودند، هدایت اصلاح‌طلبان در انتخابات اتی مجلس را به دست بگیرد اما از همان ابتدا با توجه به چیدمان خاص این شورا که اغلب افراد گروه انحصارطلب در آن جای گرفته بودند، وجاهت رهبری اصلاحات در انتخابات مجلس را از دست داد و بسیاری از اصلاح‌طلبان سطح دوم به این ساختارسازی کانالیزه شده انتقاد کردند و بیان داشتند که معتقد هستند که شورای هماهنگی اصلاحات باید مرجع تصمیم گیری در این جریان باشد لاغیر.[2]

از سوی دیگر کسانی چون محسن رهامی رئیس کمیته انتخابات شورای هماهنگی اصلاح طلبان معتقد بودند که شورای هماهنگی جبهه اصلاحات و شورای راهبردی انتخابات اصلاح‌طلبان با یکدیگر ارتباط مشورتی دارند و شورای مشورتی نیز در همین حیطه به عنوان اتاق فکر این جریان کار می‌کند [3]و کار تشکیلاتی بر عهده شورای هماهنگی اصلاحات است که از احزاب مختلف تشکیل شده است.[4]

به همین روال شورای راهبردی انتخابات، دومین ساختار سازی سیاسی بود که از سوی انحصارطلبان اصلاح‌طلب تشکیل شد و این طیف سیاسی سعی کرد با ادغام شورای هماهنگی اصلاحات و تعیین نماینده‌هایی که بیشتر نماینده انحصارطلبان بودند تا نماینده طیف‌های میانه‌رو، اختلافات سیاسی موجود را به سود خود رفع‌ورجوع کنند، اما این موضوع نیز نتوانست آنان را به نتیجه دلخواه برساند. جالب اینجاست که در چنین ساختاری احزاب تازه تأسیسی مانند حزب ندا نیز هیچ جایگاهی نداشتند و جایگاه افرادی چون محمدرضا عارف نیز بسیار تقلیل داده‌شده بود.

شورای عالی سیاستگذاری انتخابات

جریان سطح دوم مدیریتی اصلاحات که شامل شورای هماهنگی می‌شود نیز در پی ساختارسازی‌های گروه اول که غالباً گروه سطح دوم را در سطح پایین‌تر قرار داده و کمتر به این گروه میدان می‌داد، تصمیم گرفت برای پیشبرد اهداف خود دست به ساختارسازی مقبول خود بزند. ساختارسازی که به طور موازی با ساختارهای دیگر از جمله شورای راهبردی انتخابات قرار دارد.

بر همین اساس علی محمد غریبانی رئیس دوره‌ای شورای هماهنگی جبهه اصلاحات بیان داشت که ما تصمیم گرفته‌ایم «شورای عالی سیاست گذاری انتخاباتی اصلاح طلبان» را تشکیل دهیم.‌ این خبر در شرایطی منتشر شد که اخباری از انحلال کمیته انتخابات شورای هماهنگی جبهه اصلاحات در داخل این جریان منتشر شد که به نظر می‌رسد برای از بین بردن و خلل در کار شورای هماهنگی اصلاحات و گروه سطح دوم مدیریتی اصلاحات از سوی رقیب درون جناحی منتشر شده است .اما به موازات این خبر اعضای شورای هماهنگی اصلاحات با تکذیب آن خبر تشکیل شورایی به عنوان شورای سیاست‌گذاری انتخابات اصلاح‌طلبان را دادند که در نوع خود بسیار جالب توجه است.[5]

محسن رهامی در این باره می‌گوید:‌«مجموعاً قرار شد شورایی به عنوان شورای سیاست‌گذاری انتخابات اصلاح‌طلبان ایجاد کنیم و ترکیب آن متشکل از کمیته انتخابات و کمیته راهبردی و برخی اشخاص حقیقی اصلاح‌طلب مانند آقای عارف باشد بنابراین این به معنای انحلال کمیته انتخابات نیست.»

رهامی تاکید می‌کند: «به نظر می‌رسد برخی جریان‌ها که از فعالیت و شکل‌گیری شورای هماهنگی در تهران و شهرستان‌ها نگران بودند، این نوع اخبار را پخش می‌کنند تا باعث شکاف میان اصلاح‌طلبان شوند. شورای هماهنگی و کمیته‌های آن منحل نشده و کار خود را ادامه می‌دهد. آنچه پیشنهاد شده ایجاد یک شورای سیاست‌گذاری است آن هم برای انسجام بیشتر بین اصلاح‌طلبان و تهیه لیست واحد در تهران و شهرستان‌ها.»

علی محمد غریبانی رئیس دوره‌ای شورای هماهنگی اصلاحات نیز دراین باره توضیح می‌دهد:‌«شورای هماهنگی جبهه اصلاحات برای برون‌رفت از هر نوع موازی‌کاری و از بین‌بردن چندصدایی در جمع اصلاح‌طلبان و برای پرهیز از هر نوع اقدام متضاد و تضعیف‌کننده میان اصلاح‌طلبان به‌خصوص کمیته انتخابات شورای هماهنگی جبهه اصلاحات و کمیته راهبردی و شورای مشورتی و جلوگیری از اختلاف‌اندازی میان اصلاح‌طلبان و به منظور حفظ یکپارچگی و حفظ وحدت رویه و یک کاسه‌کردن روش‌های اجرایی میان اصلاح‌طلبان سراسر کشور، هفته‌ها بود که بر روی طرح‌های مختلف سیاستگذاری و کاربردی کار می‌کرد و آن‌ها را مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌داد تا اینکه طرح مورد نظر که ایجاد یک شورایی به نام شورای‌عالی سیاستگذاری انتخاباتی اصلاح‌طلبان است٬ مورد موافقت قرار گرفت و اکثر اعضا به آن رأی مثبت دادند.»

نهاد عالی اصلاح‌طلبان؛ گزینه‌ای که تکذیب شد

نشریه اصلاح‌طلب صدا وابسته به حزب کارگزاران در خردادماه سال جاری خبری از تشکیل ساختار دیگری با نام «نهاد عالی اصلاح‌طلبان»‌ را داد که این موضوع بلافاصله توسط افراد مختلف در این جناح تکذیب شد.

هفته نامه صدا نوشت: اولین جلسه «نهاد عالی اصلاح طلبان» برگزار شد. نهاد عالی اصلاح طلبان، مجلس مشورتی است که در آن سران جریان اصلاحات و نمایندگان احزاب مؤثر حضور دارند. هدف این نهاد همدلی بین اصلاح طلبان و اعتدالیون است و غایت آن کسب پیروزی در انتخابات مجالس پیش رو است. در اولین جلسه «نهاد عالی اصلاح طلبان» رئیس دولت اصلاحات، عبدالله نوری، سیدمحمد موسوی خوئینی‌ها، محمدعلی نجفی، سیدهادی خامنه ای، مصطفی معین، محمدرضا عارف، سیدحسین مرعشی، محمدرضا خاتمی، محسن امین زاده، سیدعبدالواحد موسوی لاری و اکبر ترکان حضور داشتند.

در این خبر آمده بود: موسوی خوئینی‌ها به نمایندگی از مجمع روحانیون، هادی خامنه ای به نمایندگی از مجمع نیروهای خط امام و شورای هماهنگی اصلاحات، حسین مرعشی به نمایندگی از حزب کارگزاران سازندگی ایران و اکبر ترکان به نمایندگی از حزب اعتدال و توسعه در این جلسه حاضر بودند. این «نهاد عالی» قرار است هر ماه در مکانی از پیش تعیین شده برگزار شود. اولین جلسه در دفتر رئیس جمهور اسبق در خیابان یاسر با دعوت او برگزار شد. در این جلسه اعضا در ابتدا به بررسی وقایع روز جامعه پرداختند. پس از کسب اخبار و دریافت نظرات پیرامون خط تبلیغی مخالفان برای جدایی بین نیروهای اصلاحات، اعضا به تبیین وضعیت فعلی پرداختند. هدف در وهله اول بهبود روابط، سپس تثبیت موقعیت موجود و نهایتاً رسیدن به وضعیت موعود است.[6]

این موضوع توسط حسین مرعشی که گفته می‌شد یکی از شرکت‌کنندگان در «نهادعالی اصلاح‌طلبان» است تکذیب شد و روند تکذیب‌ها از سوی دیگر اصلاح‌طلبان از گروه‌های مختلف ادامه یافت. اما مشخص نشد که ارگان رسانه‌ای کارگزاران به چه علت این موضوع را منتشر کرده است.

حسین مرعشی عضو ارشد حزب کارگزاران درباره این خبر گفته است: من خودم هم نمی‌دانم این نهاد عالی چیست.

وی در پاسخ به این پرسش که تشکیل نهاد عالی اصلاح‌طلبان این سؤال را ایجاد کرده که شورای راهبردی اصلاح‌طلبان منحل شده و جای خود را به نهاد عالی اصلاح طلبان داده است، گفت: نه شورای راهبردی اصلاح طلبان منحل نشده است.[7]

در ادامه محمدجواد حق شناس عضو شورای هماهنگی جبهه اصلاحات[8]، فرج کمیجانی رئیس دوره‌ای شورای هماهنگی جبهه اصلاحات.[9]

پارلمان اصلاح‌طلبان؛ رویای خفته

پارلمان اصلاحات یکی از موارد دیگر ساختارسازی در جریان اصلاح‌طلب است که چندسالی است مطرح شده و محمد علی نجفی و محمد قوچانی ازجمله طرفداران چنین ساختارسازی در اصلاحات هستند. گفته می‌شود نخستین بار، محمدعلی نجفی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب و رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی دولت روحانی، چند سال قبل آن را ارائه کرده است.

بعد از نجفی نیز هفته‌نامه آسمان با سردبیری محمد قوچانی به پشتیبانی گسترده‌ای از این پیشنهاد پرداخت و در رثای آن مطالب مختلفی را منتشر کرد.

بااین‌حال اما ماجرای پارلمان ملی اصلاحات که عده‌ای از آن به لویی جرگه اصلاح‌طلبان تعبیر کردند با تمام شدن عمر هفته‌نامه آسمان در سال 92 تقریباً به حاشیه رفت و دیگر پرداخت دندان‌گیری نسبت به آن صورت نگرفت تا چندی پیش که خبر شکل‌گیری آن منتشر شد.[10]

پس‌ازاین مقدمه اما ذکر یک نکته مهم ضروری است و آن اینکه اگرچه انسجام سیاسی یک جبهه چند گفتمانی مثل اصلاحات می‌تواند در بهبود فرایندهای سیاسی نیز مطلوب باشد اما تجربه زیست سیاسی جریان خاص طی دو دهه گذشته متضمن این واقعیت است که اصلاح‌طلبان در شرایط همزیستی دچار واگرایی می‌شوند که مجلس ششم و شورای شهر اول ( منحله) از جمله این موارد است.

اما در این میان تشکیل ساختارهای دیگر که اغلب انتخاباتی هستند موضوع شکل‌گیری یک پارلمان اصلاح‌طلبی را به محاق برده و با علامت‌های سئوال مختلفی روبرو ساخته است که چطور در میان انبوه ساختارهای مختلف قرار است ساختمانی دیگر و فراتر از همه این ساختمان‌ها سر برآورد؟

محمد خون چمن عضو شورای هماهنگی جبهه اصلاحات درباره طرح تشکیل پارلمان اصلاحات می‌کند: طرحی در شورای هماهنگی جبهه اصلاحات وجود دارد که بر اساس آن قرار است شورایی در حد وسیع برای اصلاح‌طلبان تشکیل شود تا جریان اصلاح‌طلبی کشور برنامه‌ریزی کرده و مجموعه‌های اصلاح‌طلب را با دامنه وسیع‌تری پوشش دهد.

وی ادامه می‌دهد: البته این طرح هنوز خیلی خام است و نامی برای این طرح نهایی نشده و چگونگی انجام طرح نیز موردبحث و بررسی قرار نگرفته است.

بااین‌حال به نظر می‌رسد با توجه به تب انتخاباتی که اصلاح‌طلبان گرفتار آن شده‌اند این جریان بیش از هر چیز به انتخابات می‌اندیشد و کنش‌های سیاسی خود را نیز معطوف به این ماجرا کرده است. بااین‌وجود موضوع تشکیل یک پارلمان اصلاح‌طلبی کمتر در اذهان عناصر این جریان جای دارد و بیشتر به طرحی بلندمدت و پروژه‌ای وامانده می‌ماند که هنوز کلنگ آن‌هم زده نشده است.

البته همه ساختار سازی‌هایی که بدان اشاره شد بیشتر حول مرکزیت اصلاحات یعنی پایتخت‌نشین‌های اصلاح‌طلب می‌گردد و اوضاع در شهرستان‌ها و استان‌هایی که اصلاح‌طلبان از طریق آن نیروهای خود را باید روانه مجلس کنند، با پیچیدگی‌های فراوانی روبروست و دعواهای استانی بعضاً با توجه به ساختارهای دوگانه شورای مشورتی و شورای هماهنگی بیشتر نمود دارد و در این خصوص گفته می‌شود که تلاش‌های صورت گرفته از طرف شورای راهبردی انتخابات نیز با شکست روبرو شده است.

به هر جهت همه این موارد نشان از فضای به‌هم‌ریخته سیاسی در این جریان دارد که چند عامل اساسی سبب به وجود آمدن چنین فضایی شده است؛ انحصارطلبی، خودمحوری و رقابت درون جناحی برای در دست گرفتن کنترل انتخابات و ... سبب بروز رقابت در ساختار سازی‌هایی شده که به علت موازی کاری، تعدد و همچنین عدم پوشش فراگیر سرنوشت نامعلوم و مبهمی دارند.