سرویس جهان مشرق- بیش از یک سال از «فرجام برجام» می‌گذرد و ایران هم به اعتراف همه غربی‌ها به تمام تعهدات خود عمل کرده است، اما مردم کشورمان هم‌چنان در انتظار پیامدهای ملموسی هستند که قرار بود از این توافق در زندگی‌شان ببینند؛ اتفاقی که به خاطر عهدشکنی‌ها و سنگ‌اندازی‌های آمریکا هنوز محقق نشده است. البته بدعهدی آمریکایی‌ها مسئله تازه‌ای برای ایرانی‌ها (یا کشورهای دیگر جهان) نیست، اما از آن‌جایی که مذاکرات چهره‌به‌چهره و «توافق» هسته‌ای دیدگاه برخی را در داخل کشور نسبت به دشمنی آمریکایی‌ها با جمهوری اسلامی تلطیف کرده بود، اکنون ممکن است این‌گونه به نظر برسد که شاید عده‌ای «آمریکاستیز» درون ایران دارند تلاش می‌کنند توافق هسته‌ای را به شکست بکشانند یا آمریکا را بدتر از آن‌چه که واقعاً هست، نشان دهند.
سرویس جهان مشرق قصد دارد تا طی یک سری گزارش نشان دهد
تنها کارشناسان ایرانی نیستند که می‌گویند آمریکا تعهدات خود تحت برجام را نقض
کرده، بلکه بسیاری از کارشناسان بین‌المللی (از جمله آمریکایی) به دلایل مختلف و
با روی‌کردهای متفاوت اعتراف می‌کنند که باراک اوباما و دولتش در اجرای برجام
کوتاهی کرده‌اند.
مشرق پیش‌تر گزارشی مقدمه‌وار برای مجموعه گزارشی منتشر کرده که طی این روزها منتشر خواهد شد و به بررسی دیدگاه‌های کارشناسان و سایر صاحب‌نظران غربی درباره عمل آمریکا به تعهداتش در برجام خواهد پرداخت. در مقدمه این مجموعه توضیحات مفصل‌تری داده شده است و مطالعه آن به مخاطبان محترم توصیه می‌شود. مقدمه این سری گزارش را می‌توانید از این‌جا بخوانید.
تحریم‌هایی
که آمریکا با دست پس می‌زند و با پا پیش می‌کشد
«مؤسسه واشنگتن» یکی از مهم‌ترین اندیشکده‌های آمریکایی و به گفته خودش «بزرگ‌ترین مؤسسه تحقیقاتی‌ای است که فعالیتش به طور خاص متمرکز بر خاورمیانه است[1].» این اندیشکده طی گزارشی به قلم «متیو لویت» مدیر «برنامه اطلاعات و مبارزه با تروریسم استاین» این مؤسسه (که البته از پایگاه خبری وال‌استریت‌ژورنال بازنشر داده شده است[2]) نکات قابل‌توجهی را درباره نحوه مدیریت تحریم‌های اقتصادی علیه ایران توسط دولت اوباما بیان می‌کند.
لویت با اشاره به سفر اواخر سال 2015 رئیس «دفتر تروریسم و اطلاعات مالی» وزارت خزانه‌داری آمریکا به اروپا[3] توضیح می‌دهد که با توجه به «سیل سرمایه‌گذاری به سوی ایران» برای بهره بردن از فضای پساتحریم[4] پیامی که مقامات وزارت خزانه‌داری آمریکا به دنیا مخابره می‌کنند، کاملاً دوپهلو است[5]: از یک سو می‌گویند آمریکا آماده است تا به تعهدات خود تحت برجام [از جمله عدم مانع‌تراشی برای فعالیت سرمایه‌داران و شرکت‌های بین‌المللی در بازار ایران] عمل کند و از سوی دیگر ایران را به حمایت از تروریسم و نقض حقوق بشر متهم و به اعمال تحریم‌های بیش‌تر تهدید می‌کنند.
چنان‌که کارشناس مؤسسه واشنگتن توضیح می‌دهد، به فاصله تنها چند روز از اظهارات رئیس بانک مرکزی ایران در ماه اکتبر [سال 2015] مبنی بر این‌که «ایران به مقصد به شدت مورد علاقه بسیاری از سرمایه‌گذاران تبدیل خواهد شد»، «کارگروه اقدام مالی علیه پول‌شویی[6]» گزارشی منتشر کرد و در آن با شدیدترین کلمات ممکن از ایران انتقاد نمود. قبل از آن‌که به بیانیه شدیدالحن این کارگروه بپردازیم، ابتدا لازم است اهمیت این سازمان را یادآور شویم.
کارگروه اقدام مالی و نسخه دیگری از تحریم‌های اقتصادی
کارگروه اقدام مالی سازمانی بین‌دولتی است که سال 1989 در جلسه گروه جی7 (هفت کشور صنعتی: آمریکا، انگلیس، آلمان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن و کانادا) تشکیل شد و مقر آن در پاریس است. این کارگروه که اخیراً هم در کشورمان بسیار خبرساز شده است، با هدف ظاهری مقابله با پول‌شویی تشکیل و بعدها مبارزه با تأمین مالی تروریست‌ها هم به منشور آن اضافه شد.
کارگروه در کنار یک فهرست «پیشنهادات» به کشورهای دنیا، فهرستی از کشورهایی را منتشر می‌کند که در زمینه شفافیت مالی با این کارگروه هم‌کاری لازم را نمی‌کنند. این بدعت که به «لیست سیاه[7]» کارگروه مشهور شده، از سال 2000 آغاز شد و در گزارش سال گذشته آن اظهارات تندی علیه ایران آمده بود. اگرچه لیست سیاه کارگروه اقدام مالی تحت قوانین بین‌المللی هیچ موضوعیتی ندارد، اما قرار گرفتن نام یک کشور در این لیست، به معنای قرار گرفتن آن کشور تحت فشارهای شدید مالی در فضای بین‌المللی است[8].
کارگروه 25 اکتبر سال 2015 بیانیه‌ای عمومی منتشر کرد و در آن از ایران و کره شمالی به عنوان دو کشوری نام برد که نه تنها از نظر کارگروه شفافیت مالی ندارند، بلکه باید اقدامات مقابله‌ای علیه آن‌ها صورت گیرد تا هیچ‌کس در هیچ کجای دنیا با این کشورها تعامل مالی نداشته باشد[9].
در این بیانیه آمده: «کارگروه اقدام مالی، مانند گذشته به طور خاص و استثنائی نگرانِ عدم برخورد ایران با ریسک [منجر شدن فعالیت‌های اقتصادی‌اش به] تأمین مالی تروریسم و تهدید جدی‌ای است که این مسئله برای تمامیت نظام مالی بین‌المللی به دنبال دارد... کارگروه بار دیگر بر درخواست 25 فوریه سال 2009 خود از اعضا و اصرار خود به همه مسئولین [دنیا] تأکید می‌کند تا با اجرای اقدامات مقابله‌ای مؤثر، بخش‌های مالی‌شان را از آن دسته از ریسک‌های پول‌شویی و تأمین مالی تروریسمی حفظ کنند که از ایران ساطع می‌شود... با توجه به تهدید دائم تأمین مالی تروریسمی که از سوی ایران ساطع می‌شود، مسئولین باید در کنار گام‌های پیش‌تر برداشته شده، حفاظت‌های اضافه‌تر یا تقویت حفاظت‌های کنونی را در نظر داشته باشند.» و این لهن توهین‌آمیز در سراسر بیانیه ادامه پیدا می‌کند.
توافق هسته‌ای موجب شده تا تحریم‌ها علیه ایران تشدید شود
از آن‌جایی که کارگروه اقدام مالی قطعاً با وزارت خزانه‌داری آمریکا ارتباط نزدیکی دارد، متیو لویت تکرار ادعاهای حمایت از تروریسم علیه ایران در گزارش این سازمان را این‌گونه تفسیر می‌کند: «به‌رغم پیش‌رفت‌های حاصل‌شده تحت توافق هسته‌ای، الآن نه زمان سرمایه‌گذاری در ایران، بلکه زمان آن است که مجدداً بررسی کنیم آیا حفاظت‌ها علیه ریسک‌های ایران [برای اقتصاد بین‌الملل] باید تقویت شود یا نه.» این یعنی دستاورد توافق هسته‌ای، نه تنها رفع تحریم‌ها نبوده، بلکه تشدید اقدامات مقابله‌جویانه علیه کشورمان بوده است. این در حالی است که ظاهراً تحریم‌های هسته‌ای لغو یا تعلیق شده‌اند.
چنان‌که در مقدمه این مجموعه گزارش گفته شد، نتیجه بازی در پازل آمریکایی‌ها چیزی جز ضرر نیست. آمریکایی‌ها از یک سو تحریم‌های هسته‌ای را روی کاغذ لغو کرده‌اند و از سوی دیگر با استفاده از ابزاری به نام کارگروه اقدام مالی، همه کشورها و نهادهای بین‌المللی را به شدت از ورود به بازار ایران نهی و حتی از آن‌ها درخواست می‌کنند اقدامات مقابله‌جویانه علیه ایران انجام دهند، به این معنا که دولت‌ها به مؤسسات تحت حاکمیت خود بگویند که ورود به بازار ایران ریسک‌های زیادی دارد که اگر گرفتار هر یک از آن‌ها شوند ممکن است مجبور شوند میلیون‌ها و میلیاردها دلار جریمه بابت آن پرداخت کنند.
کارشناس مؤسسه واشنگتن تنها به بیانیه کارگروه اقدام مالی هم اکتفا نمی‌کند، بلکه از ریسک‌های دیگری نیز صحبت می‌کند که ورود به بازار ایران برای شرکت‌های بین‌المللی در پی دارد: «سرمایه‌گذاری در بازارهای در حال توسعه ریسک‌های عادی خودش را دارد؛ [اما] در مورد ایران، این ریسک‌ها شامل فساد گسترده سیاسی و تجاری هم می‌شود. علاوه بر این، ریسک دیگری هم وجود دارد: اگر ایران از توافق هسته‌ای تخطی کند تحریم‌های [قبلی طبق تعریف مکانیسم] «ماشه» فعال خواهند شد.»
تعلیق تحریم‌های هسته‌ای؛ به سود ایران یا به ضرر دنیا؟
متیو لویت ریسک‌های دیگری را هم برای تجارت در ایران تشریح می‌کند، حتی اگر همه چیز در توافق هسته‌ای خوب پیش برود: «ریسک تخطی [ناخواسته] از تحریم‌های کنونی و ریسک [خدشه‌دار شدن] اعتبار به خاطر تجارت با نهادهای فعال در زمینه حمایت از تروریسم، نقض حقوق بشر، و اقدامات نامشروع مالی از جمله پول‌شویی.» به عبارت دیگر، وقتی تحریم‌های هسته‌ای تعلیق شود، بلافاصله ابعاد دیگر تحریم ایران با ادعاهای تروریستی و حقوق بشری جای آن را پر می‌کند.
کارشناس اندیشکده واشنگتن در انتهای مقاله خود به گزارش سال 2014 وزارت خارجه آمریکا درباره تروریسم اشاره می‌کند که در آن گفته شده حمایت ایران از تروریسم به هیچ عنوان کاهش پیدا نکرده است[10]. وی سپس ادعاهای تکراری علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را نیز تکرار می‌کند و حتی توضیح می‌دهد که از نظر وزارت خزانه‌داری آمریکا، شرکت ملی نفت ایران هم «مأمور یا وابسته» سپاه پاسداران است[11].
لویت این‌گونه استدلال می‌کند که به علت پیچیدگی و عدم شفافیت ساختار اقتصادی درون ایران هرگونه فعالیت تجاری در این کشور ممکن است به منزله افتادن در دام حمایت مالی ایران از تروریسم تلقی شود و مجازات‌های مالی را به دنبال داشته باشد. روی هم رفته به نظر می‌رسد بشود کل گزارش متیو لویت را در یک جمله خلاصه کرد: «هر کس برای تجارت یا سرمایه‌گذاری به ایران برود، نهایتاً متضرر خواهد شد.»
بر این اساس، به موجب توافق هسته‌ای، تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران تعلیق شده، اما این به معنای تأیید یا مجوز فعالیت تجاری در ایران نیست، بلکه بعکس به معنای «باز شدن در جهنم به روی نظام اقتصاد بین‌المللی» است: «تا الآن تحریم‌های هسته‌ای وجود داشت و شرکت‌های بین‌المللی خودبه‌خود از تجارت با ایران می‌ترسیدند، اما الآن که این تحریم‌ها تعلیق شده، باید تلاش‌ها برای مقابله با ایران افزایش پیدا کند و شرکت‌های بین‌المللی از ورود به بازار ایران منع شوند تا نکند مشکلات اقتصاد ایران به ساختار اقتصاد بین‌الملل آسیب برساند.»
«سومین
خنجر آمریکا به مردم ایران»
پایگاه‌های خبری و تحلیلی غربی مرتباً از کارشناسان ایرانی‌الاصلی برای تولید محتوا استفاده می‌کنند که عمدتاً مواضعی هم‌جهت با غربی‌ها دارند. این کارشناسان هم به دلیل مواضع ضدایرانی خود و هم به دلیل آشنایی با فضای داخلی ایران منابع خوبی برای خبرگزاری‌های غربی محسوب می‌شوند. پایگاه اینترنتی روزنامه انگلیسی «گاردین» تنها یکی از این خبرگزاری‌هاست که اخیراً طی مقاله‌ای به قلم «سعید کمالی دهقان» به کارشکنی‌های آمریکا بعد از توافق هسته‌ای اعتراف کرده است. در ادامه این گزارش و گزارش‌های بعدی این مجموعه، در کنار نظرات کارشناسان اصالتاً غربی، از گزارش‌هایی نیز استفاده خواهد شد که کارشناسان ایرانی‌الاصل در رسانه‌های غربی منتشر کرده‌اند.
گاردین طی گزارشی تحت عنوان «بعد از توافق هسته‌ای، غرب نباید ایرانی‌ها را برای بار سوم ناامید کند[12]» توضیح می‌دهد که غربی‌ها طی نیم‌قرن اخیر دو اشتباه فاجعه‌بار در قبال ایران مرتکب شده‌اند: «کودتای سال 1953 (28 مرداد 1332) سیا و ام‌آی6 که اولین تلاش جدی [ایرانی‌ها] برای دست‌یابی به دموکراسی را ناکام گذاشت، و پشت کردن غرب به محمد خاتمی رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب ایران در سال 2003. دهقان سپس توضیح می‌دهد که یک سال بعد از امضای توافق هسته‌ای، به نظر می‌رسد اشتباه سومی با همان ابعاد دارد شکل می‌گیرد.
در ادامه این گزارش می‌خوانیم که اگرچه «پرزیدنت باراک اوباما» اعتراف می‌کند تهران به تعهدات خود تحت توافق هسته‌ای پای‌بند بوده است، اما «روزبه‌روز واضح‌تر می‌شود که ایرانی‌ها از خاموش کردن دوسوم از سانتریفیوژها و خروج 98 درصد از ذخایر اورانیوم غنی‌شده از کشورشان فایده اقتصادی ملموسی نبرده‌اند[13]... رئیس‌جمهور آمریکا در بیانیه خود به مناسبت یک‌سالگی برجام، اگرچه گفت که [توانسته ایران را مجبور کند تا] قلب رآکتور پلوتونیومش را بتن بگیرد و شدیدترین برنامه نظارت و راستی‌آزمایی [تاریخ] را درباره برنامه هسته‌ای [یک کشور] پیاده کند، اما کوچک‌ترین اشاره‌ای به فواید این توافق برای ایرانی‌ها نکرد، جز این‌که صرفاً گفت تحریم‌ها برداشته شده است.»
دهقان که مستقر در لندن است و به خاطر پوشش اخبار فتنه 88 و به خصوص ساخت فیلمی درباره «ندا آقاسلطان» توانسته جایزه خبرنگار برتر سال 2010 را نیز ببرد[14]، طی گزارش (28 تیر 95) خود در گاردین اقرار می‌کند که «با وجود گذشت 6 ماه از تعلیق رسمی تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران، حتی یک بانک مهم اروپایی هم نیست که انتقال وجه به مقصد یا از مبدأ ایران را انجام دهد. به گفته رئیس بانک مرکزی این کشور، ایران هم‌چنان اجازه ورود به نظام مالی دنیا را پیدا نکرده است، چون بانک‌های اروپایی از ترس سایر تحریم‌های آمریکا [علیه ایران به بهانه] تروریسم هنوز هم تمایلی به تجارت با ایران ندارند.»
«اگر می‌خواهید احمدی‌نژاد نیاید به تعهدات خود عمل کنید»
کارشناس گاردین در ادامه گزارش می‌نویسد عدم هم‌کاری بانک‌های بین‌المللی با ایران موجب شده تا این کشور حتی نتواند از توافق با شرکت‌های غربی‌ای مانند ایرباس و بوئینگ بهره ببرد که ابایی از عقد قرارداد با ایران ندارند[15]. دهقان به مثالی هم درباره ترس بانک‌های بین‌المللی از هرگونه فعالیتی که کوچک‌ترین ارتباطی با ایران داشته باشد، اشاره می‌کند: «این محدودیت‌ها هم‌چنان همه ایرانی‌ها را آزار می‌دهد. خود من [به خاطر ایرانی بودنم] اجازه پیدا نکردم تا در بانک اچ‌اس‌بی‌سی [لندن] حساب باز کنم.»
وی با بیان این‌که تحریم‌های چندین و چند ساله را نمی‌توان یک‌شبه رفع کرد، می‌نویسد: «با این حال، غرب نمی‌تواند بگذارد 22 ماه مذاکره هدر برود.» این کارشناس ایرانی‌الاصل ضمن اشاره به نتایج یک نظرسنجی (به مناسبت سالگرد امضای توافق هسته‌ای) که نشان می‌دهد[16] سه‌چهارم از مردم ایران اولاً قائل به بهبود وضعیت زندگی خود بعد از توافق نیستند و دوماً آمریکا را به این خاطر مقصر می‌دانند، منظور خود از «به هر رفتن مذاکرات» را با اشاره به مقاله سردبیری نیویورک‌تایمز درباره وضعیت سیاسی در ایران[17] تشریح می‌کند: «ایران هنوز به طور کامل فوایدی را تجربه نکرده است که از توافق انتظار داشت و همین مسئله موجب تضعیف اصلاح‌طلبانی مانند روحانی شده است.»
دهقان ادامه می‌دهد: «کم‌تر از یک سال دیگر، حسن روحانی باید به دنبال انتخاب دوباره باشد در حالی که اصلی‌ترین رقیب او یعنی محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور محافظه‌کار سابق، روحانی را به دقت تحت نظر دارد و خود را برای رقابت آماده می‌کند... روحانی قول اصلی تبلیغات انتخاباتی خود یعنی رسیدن به توافقی با غرب بر سر برنامه هسته‌ای ایران عملی کرده است. اکنون، اعتمادی که مردم ایران سه سال پیش در انتخاب او نشان دادند، نباید توسط غرب نابود شود... اگر احمدی‌نژاد دوباره به قدرت برسد، باید تا اندازه‌ای سیاست‌های کنونی غرب را مقصر دانست.»
* * *
دو گزارش
بالا نشان می‌دهد کارشناسان غربی هم اعتراف دارند که آمریکا به تعهدات خود تحت
برجام عمل نکرده است. چنان‌که در ابتدای گزارش گفته شد، ممکن است دلیل این اقرارها
متفاوت باشد، مثلاً انتقاد از دولت اوباما یا گرایش‌های جمهوری‌خواهانه، حمایت از
توافق هسته‌ای (یا به طور کلی دیپلماسی) یا دفاع از اصلاح‌طلبان در ایران؛ اما
دلیل این افشاگری‌ها هرچه که باشد، همه آن‌ها یک واقعیت را اثبات می‌کنند: توافق هسته‌ای
تا کنون نتیجه ملموسی برای مردم ایران نداشته است و این مسئله تقصیر آمریکایی‌هاست.
سرویس جهان مشرق طی روزهای آینده نیز گزارش‌های بیش‌تری را منتشر و طی آن‌ها مواضع دیگر کارشناسان غربی درباره نقض تعهدات آمریکا در برجام را معرفی خواهد کرد.
[5] Acting Under Secretary Szubin Visits Italy, Germany, and the United Kingdom December 7 - 10 Link
[8] Counter-Terrorism, "Policy Laundering," and the FATF: Legalizing Surveillance, Regulating Civil Society Link
