سرویس فرهنگ و هنر مشرق - همزمان با روزهايي كه خبر بازداشت سيامك نمازي و مطرح شدن پرونده جاسوسي اين شهروند دو تابعيتي رسانه‌اي شد، مستندي از سوي مركز سفير فيلم رونمايي شد كه در آن به يكي از روش‌هاي جاسوسي سرويس‌هاي اطلاعاتي از ايران و پروژه جاسوسي كه سيامك نمازي در آن مشاركت داشته اشاره شده است.

مستند «شب‌نامه» بار ديگر قدرت مستند‌سازي جوانان مؤمن و انقلابي را به تصوير كشيد؛ مستندي كه همپا با اتفاقات روز پيش مي‌رود و اطلاعاتي تازه از پروژه نفوذ دشمن بيان مي‌كند. جوانان مستند‌ساز انقلابي چند سالي است كه پاي ثابت توليد مستند‌هاي سياسي شده‌اند.
   

 

 

 

 اگر به گذشته نه‌چندان دور باز گرديم، توليد مستند در داخل كشور به صورتي نيمه انحصاري در اختيار برخي از مستندسازان بود و فضاي كلي توليد مستند به نحوي بود كه كمتر كسي اجازه مي‌يافت وارد حيطه توليد مستند شود. اين فضا باعث شده بود كه ديدگاه‌هاي خاصي بر فضاي سينماي مستند حاكم شود. ديدگاه‌هاي سياسي همسو در ميان برخي از مستندسازان باعث شد تا پل‌هاي ارتباطي با آن سوي مرزها برقرار شود به طوري كه قرارداد همكاري جمعي از مستندسازان و توليد مستند‌هاي سياسي براي BBC منجر به بازداشت چند مستندساز از سوي دستگاه‌هاي امنيتي شد. اين اتفاق همزمان شد با وقايع سال 88 و توليد مستندهايي از وقايع داخل ايران كه به سرعت از شبكه‌هاي مهم تلويزيوني خارجي پخش شد؛ مستندهايي كه وقايع ايران را همسو با سياست‌هاي دولت‌هاي غربي پوشش مي‌دادند، اما سال 88 را مي‌توان از نگاهي ديگر نقطه عطفي در تاريخ مستندسازي دانست؛ سالي كه در آن بخشي از جامعه فرهنگي كه دغدغه خدمت به انقلاب را داشتند و از تحريف وقايع در مستندهاي سفارش شده دل آزرده بودند، به ميدان آمدند و شروع به توليد مستند‌هايي كردند كه محوريت اغلب آنها را مسائل سياسي و اجتماعي روز ايران تشكيل مي‌داد.

آثاری كه شروع‌شان با آسيب‌شناسي وقايع بعد از انتخابات خرداد 88 بود و بعد از آن وارد حيطه‌هاي وسيع‌تري شدند. حضور جواناني كه اغلب تحصيلات و تخصص‌شان خارج از توليد فيلمسازي بود، اما بنا به احساس تكليف و ضرورتي كه وجود داشت، دوربين به دست گرفتند و اقدام به مستند‌سازي و مستندنگاري از وقايع جاري كشور كردند. حضور پررنگ جوانان تازه‌نفسي كه وارد عرصه مستند‌سازي شدند، تصويري را كه در فضاي مستندسازي بود، شكست و راه را براي رفع انحصار قبلي باز كرد.
 
اولين مستند سياسي

مركز سفير فيلم اين روزها از معتبرترين مراكز توليد مستند‌هاي سياسي و اجتماعي است كه اين روزها درگير رونمايي و اكران‌هاي دانشگاهي از مستند «شب نامه » است. اين مركز مستند‌سازي پركار، نتيجه همان شور و اشتياق ورود به عرصه مستند‌سازي در ايام سال 88 است. اولين توليد مركز سفير «يزدان تفنگ ندارد» نام داشت كه در سال 88 توليد شد و مورد توجه قرار گرفت.
 محمدرضا تاجدين، معاون مركز سفير به «جوان» مي‌گويد: مستند «يزدان تفنگ ندارد» در واقع يك الهام از اتفاقات سال ۸۸ دارد؛ قياسي بين اتفاقات و حمله تروريستي كه داخل زاهدان انجام شد و اتفاقي كه براي خانم ندا آقاسلطان افتاد و توجهي كه رسانه‌هاي بيروني و داخلي به آن اتفاق‌ داشتند، يعني موضوع اولين مستند اصلي سفير فيلم، خود فتنه ۸۸ بود.

«يزدان تفنگ ندارد» شايد امروز در قياس با توليدات جديد مركز سفير و مراكز مشابه مستند‌سازي اثر چشمگيري نباشد و استانداردهاي توليد آن پايين‌تر از دستاوردهاي بعدي مستند‌سازان جوان و مؤمن باشد، ولي اولين گام سفير نشان داد كه جامعه مشتاق پرداخت به مسائل سياسي است كه كمتر در تريبون‌هاي رسمي و رسانه‌هاي عمومي به آنها پرداخته شده و فضاي مستند‌سازي نيز با آنها بيگانه بوده و به‌طور عامدانه‌اي از پرداخت به آن طفره رفته است.
 
پرونده هسته‌اي نقطه عطف دوم

مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و غرب و واكنش‌ها و مواضع گروه‌هاي سياسي داخلي نسبت به آن و بازخورد‌هاي خارجي‌اش، باعث ايجاد تغييراتي سياسي و اجتماعي شد. اين تغييرات سياسي و اجتماعي باعث شد تا نقطه عطف دوم در جريان توليد مستند‌سازي جريان حزب‌اللهي شكل بگيرد. در اين تغييرات علاوه‌بر پيگيري جريان فتنه، موضوع پرونده هسته‌ای و مواجهه غرب با ايران اسلامي مورد توجه مستند‌سازان قرار گرفت. در همين رابطه علاوه بر مراكزي مانند سفير، صداوسيما نيز در برنامه‌هايي مانند «ثريا» به موضوع مذاكرات هسته‌اي پرداخت. در همان ايام «تسنيم» درباره اين مستندها نوشت: در صدر پربيننده‌ترين و جريان‌سازترين مستندهاي هسته‌اي اين روزها، مجموعه مستندي به نام «سال‌هاي هسته‌اي» قرار دارد.

 

 

مجموعه «سال‌هاي هسته‌اي» را گروه برنامه‌سازي كه تحت عنوان برنامه «ثريا» فعاليت مي‌كنند، ساخته‌اند. يك مجموعه مستند پنج قسمتي كه تاكنون چهار قسمت از آن به نام «از هيروشيما تا لوزان»، «شطرنج با گرگ‌ها»، «سكوت استقلال، فرياد پيروزي» و «نزديك‌تر از نيويورك» از تلويزيون پخش و با استقبال ويژه‌اي روبه‌رو شده است. اين مستندها كه با كيفيت فني قابل‌قبولي در زماني اندك ساخته شده‌بود، با بهره‌گيري از گفت‌وگوهاي متعدد با كارشناسان، گفت‌وگوهاي مردمي و استفاده از ابزارهایي مثل اينفوگرافيك، مجموعه‌‌ای مردمي و قابل‌توجهي از مسائل كمترگفته شده در رسانه‌ها را در مورد مذاكرات هسته‌اي نمايش مي‌داد.

 
مستند‌ها توسعه مي‌يابند

مسائل سياسي و اجتماعي مربوط به فتنه 88 و مذاكرات هسته‌اي باعث قوام يافتن توليدات مستند سازان جوان شد. بعد از اين دو مرحله، نوبت به گسترش موضوعاتي رسيد كه مستندسازان بايد سراغ آنها مي‌رفتند.

 

بررسي وجود فساد در نظام بانكي در مستندي مانند «فاكتور صوري»، فرار مغزها در مجموعه مستند «ميراث آلبرتا» و بحث قصاص در «چشم در برابر چشم» از موضوعات جديدي بود كه پرداخت به آنها با استقبال خوبي روبه‌رو شد. اينكه مستندي درباره يك جانباز جنگ تحميلي ساخته شود كه سال‌ها است به دولت آلمان پناهنده شده (مستند 33 سال سكوت) نشان‌دهنده شجاعت در سوژه‌يابي و ساخت مستند دارد. مستندسازان جوان مؤمن همچنين به سراغ تاريخ‌نگاري و تاريخ شفاهي رفته‌اند. به گزارش جوان، «آقاي نخست وزير» از محصولات سفير فيلم يا مستند «پرونده ناتمام» ساخته جواد موگويي از جمله اين تلاش‌ها است. در حال حاضر مستندسازان جواني كه تعهد را در كنار تخصص دارند توانسته‌اند موج جديدي از فيلمسازي را در سينماي مستند شكل دهند؛ موجي كه وابستگي به خارج از كشور ندارد و توليداتش خوراك تبليغاتي براي شبكه‌هاي ماهواره‌اي ايجاد نمي‌كند؛ مستندسازاني كه تاريخ انقلاب اسلامي را آن‌گونه كه هست روايت مي‌كنند، نه آن گونه كه BBC به دنبال آن است.