سرویس جهان مشرق - پدیده «قفل عشق[۱]» در بسیاری از کشورهای دنیا پدیده‌ای با دو جنبه است: عشق و نفرت؛ عشقِ آن‌هایی که این قفل‌ها را می‌بندند و نفرت دیگران که نمی‌توانند آن‌ها را باز کنند. برای اطلاع بیش‌تر از این پدیده که آن را یک «جنون جهانی[۲]» توصیف می‌کنند با ادامه این گزارش هم‌راه شوید.

«قفل عشق» چیست و از کجا پیدا شده

قفل عشق قفلی است که دو نفر به عنوان نماد عشق خود به یک پل، حصار و یا مکان عمومی مشابه آن می‌بندند. معمولاً اسم یا نمادی از دو نفری که این قفل را بسته‌اند هم روی قفل نوشته یا نقاشی می‌شود. برای درک این‌که چرا عشاق به ویژه در اروپا از این قفل‌ها استفاده می‌کنند، باید داستان‌های پشت این ماجرا را دانست. دست‌کم دو ماجرا را آغاز سنت قفل‌های عشق دانسته‌اند. یک ماجرا به دست‌کم ۱۰۰ سال پیش برمی‌گردد و خلاصه آن از این قرار است:

از آن اتفاق به بعد، زنان هم‌شهری نادا برای آن‌که از عشق‌شان محافظت کنند، اسم خودشان و معشوق‌شان را روی قفل می‌نوشتند و این قفل‌ها را به نرده‌های پلی می‌بستند که نادا و رلجیا آن‌جا با یک‌دیگر قرار می‌گذاشتند و هم‌دیگر را می‌دیدند. البته این سنت خیلی زود برچیده شد، اما اواخر قرن بیستم «دسانکا ماکسیموویچ» شاعر صربستانی شعری به نام «دعایی برای عشق» را درباره این ماجرا سرود و موجب شد تا بار دیگر مردم در صربستان دوباره به این سنت روی بیاورند و پلی که قفل‌هایشان را به آن می‌بندند نام «پل عشق[۳]» را به خود بگیرد.

یک ماجرای دیگر هم وجود دارد که برخی آغاز سنت قفل عشق طی سال‌های اخیر را به آن نسبت می‌دهند. بستن قفل به پل‌ها و دیگر مکان‌های عمومی در اروپا از اوایل قرن بیست و یکم به یک‌باره رواج بسیار بیش‌تری پیدا کرد و دست‌کم در رُم، پیدایش این سنت را به خاطر رمانی به نام «تو را می‌خواهم» دانسته‌اند که «فدریکو ماچا» نویسنده ایتالیایی در سال ۲۰۰۶ نوشت. در بخشی از این رمان، «استپ» و «بابی» دو شخصیت اصلی داستان به عنوان نمادی از عشق‌شان، یک قفل دوچرخه را دور یک تیر چراغ در خیابان حلقه می‌زنند و می‌بندند و کلید آن را در رودخانه «تیبر» می‌اندازند.

سنت قفل عشق؛ عاشقانه یا خراب‌کارانه؟

علاوه بر دو ماجرای بالا، سنت قفل عشق در کشورهای مختلف اروپایی را به ماجراهای دیگری هم نسبت داده‌اند. با این وجود، همه عشاقی که قفل عشق خود را به پل می‌بندند، یک نقطه اشتراک دارند: بستن این قفل‌ها را نمادی از بستن عشق به یک‌دیگر می‌دانند و با انداختن کلید قفل‌شان در رودخانه می‌خواهند امکان کندن این قفل را از بین ببرند تا نکند از یک‌دیگر دل بکَنند.

سنت قفل عشق در کشورهای اروپایی و غیراروپایی از جمله آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، ایتالیا، کانادا، استرالیا و ایرلند رواج دارد و عشاق و توریست‌ها در این کشورها عمدتاً پل‌های خاصی را برای عمل به این سنت انتخاب کرده‌اند. در میان این کشورها فرانسه و ایتالیا، یا به عبارت دقیق‌تر پاریس و رم، به دلیل شهرت جهانی آن‌ها به شهرهای عشق، به طور ویژه‌ای با این سنت مواجه هستند.

هر جا سنت قفل عشق وجود دارد، خودبه‌خود اختلاف‌نظر درباره این سنت هم هست. برخی مقامات محلی بستن قفل به پل‌های عمومی را اقدامی «خراب‌کارانه» می‌دانند و حتی برای این کار جریمه هم در نظر گرفته‌اند. این در حالی است که برخی مقامات دیگر، این سنت را پذیرفته‌اند و جهت استفاده توریستی از آن، حتی تمهیدات خاصی را برای افرادی در نظر گرفته‌اند که می‌خواهند به این سنت «زیبا» عمل کنند.

جدای از مسئولین، مردم و به خصوص ساکنان محله‌هایی که پل‌های آن‌ها پر از قفل‌های عشق شده‌اند هم درباره سنت قفل عشق نظرات مختلفی دارند، برخی این سنت را نمادین و زیبا می‌دانند، اما برخی دیگر آن را خرافه می‌دانند و معتقدند این قفل‌ها موجب آسیب رسیدن به پل‌ها و از بین رفتن زیبایی شهر شده‌اند.

پلی که کمرش زیر بار عشق خم شده است

مشهورترین نمونه از پل‌هایی که سنت قفل عشق روی آن رواج دارد، پل «فنون[۴]» (یا پل «هنر») روی رود «سن» در پاریس است که موزه لوور را به آن سوی این رودخانه وصل می‌کند. این پل مشهور دست‌کم از اواخر سال ۲۰۰۸ به طور جدی با معضل قفل‌های عشق روبه‌رو بوده است. به‌رغم آن‌که کارگردان شهرداری فرانسه گاه و بی‌گاه اقدام به برداشتن این قفل‌ها به روش‌های مختلف می‌کنند، اما تعداد این قفل‌ها از سال ۲۰۱۲ به این سو آن‌قدر زیاد شده که عملاً شهرداری فرانسه را مستأصل کرده است.

اوایل سال ۲۰۱۴، روزنامه لوموند فرانسه تخمین زد که چیزی حدود ۷۰۰ هزار قفل روی پل هنر نصب شده باشد. این در حالی است که چندین هزار قفل دیگر نیز طی فصل توریسم تابستانی در سال ۲۰۱۴ به این تعداد افزوده شد. مشکل این‌جاست که عشاق برای آن‌که به هر قیمتی قفل عشق‌شان را روی پل هنر نصب کنند، به روش‌هایی مانند بستن قفل خود به قفل‌های دیگر روی آورده‌اند. وزن این قفل‌ها اکنون آن‌قدر زیاد شده که سلامت پل هنر را با تهدید جدی مواجه کرده است.

اوایل ماه ژوئن سال ۲۰۱۴، شهردار جدید پاریس تصمیم گرفت راهی برای باز کردن این قفل‌ها پیدا کند[۵]، اما به فاصله چند روز از اعلام این خبر، وضعیت وخیم‌تر هم شد؛ بخشی از دیواره پل هنر به علت سنگینی قفل‌ها فروریخت[۶]. دو ماه بعد، کمپینی با عنوان «عشق بدون قفل[۷]» هم تشکیل شد تا  عشاق در پاریس به جای بستن قفل به پل‌ها، با گرفتن سلفی عشق خود را جاودانه کنند، اما همان‌طور که اقدامات جای‌گزین شهرداری فرانسه، نظیر نصب تخته‌های وایت‌برد به جای نرده‌های پل برای آن‌که عشاق و توریست‌ها نام‌هایشان را روی این تخته‌ها بنویسند، راه به جایی نبرده است، کمپین «عشق بدون قفل» هم تا کنون موفقیت چشم‌گیری نداشته است.

این کمپین که توسط دفتر شهردار پاریس راه‌اندازی شده است، خطاب به عشاق و توریست‌ها می‌گوید: «پل‌های ما دیگر نمی‌توانند ژست‌های عاشقانه شما را تحمل کنند. با اعلام عشق خود از طریق #عشق‌بدون‌قفل آن‌ها [پل‌ها] را رها کنید.» با این وجود، چنان‌که گفته شد، این کمپین عملاً فایده‌ای نداشت. علاوه بر خم شدن پل هنر به علت سنگینی قفل‌ها، از آن موقع تا کنون چندین بار دیگر هم بخش‌هایی از دیواره این پل فرو ریخته است[۸].

همان سال، در اوج فصل توریسم در پاریس، از آن‌جایی که خطر ریزش بخش‌های دیگری از این دیواره هم وجود داشت، شهرداری پاریس مجبور شد بیش از نیمی از دیواره پل هنر را با تخته‌های چوبی بپوشاند[۹] تا کسی نتواند قفل‌های بیش‌تری به دیواره‌های پل نصب کند. وزن هر یک از تکه‌های دیواره پل با قفل‌های روی آن ۷۰۰ کیلوگرم تخمین زده می‌شد.

این اقدام شهرداری پاریس اگرچه ظاهر پل هنر را بسیار زشت کرد، اما به نظر بسیاری از پاریسی‌ها[۱۰] از تعویض بخش‌های دیواره پل معقول‌تر است، چراکه قبلاً مالیات مردم این شهر صرف تعویض دیواره‌هایی می‌شد که در عرض تنها چند روز، دوباره پر از قفل‌های عشق می‌شدند. اگرچه کارگران شهرداری پاریس سال ۲۰۱۵ به طور جدی شکستن قفل‌های عشق روی پل هنر را به فهرست وظایف خود اضافه کردند[۱۱]، اما سرعت شکست این قفل‌ها تا کنون نتوانسته از سرعت بستن آن‌ها روی پل سبقت بگیرد.

به هر حال، معضل قفل‌های عشق برای پل هنر پاریس هنوز ادامه دارد. سال ۲۰۱۵ برخی گزارش‌ها حاکی از آن بود که بیش از یک میلیون قفل روی پل هنر نصب شده است که روی هم رفته حدود ۴۵ تن وزن اضافی را به این پل تحمیل کرده‌اند. این وزن نه تنها موجب تخریب این پل (که یکی از آثار تاریخی ثبت‌شده در یونسکو است) می‌شود، بلکه جان افراد روی پل و کشتی‌های تفریحی و توریستی‌ای را به خطر می‌اندازد که از زیر پل عبور می‌کنند.

تمام دنیا اسیر قفل‌های عشق

شهر رم در ایتالیا هم به عنوان یکی دیگر از شهرهای نمادین عشق در اروپا با معضل قفل‌های عشق مواجه شده و برای حل این معضل راه‌های چاره‌ای را اندیشیده و امتحان کرده است. دولت ایتالیا علاوه بر برداشتن قفل‌ها از روی پل‌های رم[۱۲]، برای بستن قفل به پل‌های شهرهای مختلف در این کشور جریمه‌هایی بین ۵۰ تا ۳۰۰۰ یورو (۲۰۰ هزار تا ۱۲ میلیون تومان) را تعیین کرده است. این در حالی است که طی سال‌های اخیر، میان طرف‌داران این سنت و مخالفان آن در شهرداری رم اختلافات جدی پیش آمده و کار به دعوای سیاسی کشیده است[۱۳].

پل مشهور بروکلین در آمریکا بعد از آن‌که گرفتار معضلی مشابه شد، سال ۲۰۱۳ میزبان جوانان علاقه‌مندی بود که در قالب یک رقابت، مهارت‌های خود در «باز کردن تفننی قفل» را سنجیدند[۱۴]؛ و البته داستان این پل هم هم‌چنان ادامه دارد. لندن نیز طی چند سال اخیر شاهد گسترش سنت قفل عشق بوده است[۱۵]. شهرهای دیگر جهان هم به خصوص در فصل توریسم با این معضل جدید دست و پنجه نرم کرده و می‌کنند.

روی هم رفته، موضوع قفل‌های عشق به معضلی پیش روی کشورهای مختلف جهان از اروپا گرفته تا آسیا و از آمریکا گرفته تا آفریقا[۱۶] تبدیل شده است. ترکیبی از احساسات، خرافه و افسانه[۱۷] موجب شده تا این سنت که در ظاهر نمادی از عشق و محبت میان دو نفر است، نهایتاً تبدیل به نمادی از بی‌توجهی عده‌ای نسبت به ساکنان یک شهر و حتی میراث تاریخی و فرهنگی یک کشور شود. البته اگر (بعد از همه این حرف‌ها) به اطراف خودمان هم نگاهی بیندازیم، آداب و رسومی را در کشور خودمان نیز مشاهده خواهیم کرد که مسلماً نیاز به اصلاح دارند.