سرویس فرهنگ و هنر مشرق - در طول تاریخ سینمای ایران، فیلم‌های زیادی از جمله سینمایی و مستند با وجود داشتن مجوز رسمی و قانونی، به دلیل اعمال  فشارهایی با منابع مشخص یا نامشخص و یا به دلایلی که آن را مصلحت می‌نامند مورد تحریم و یا عدم اکران و نمایش قرار گرفتند و یا در دورانی جلوی نمیش آنها گرفته شد و به مرحله اکران و نمایش نرسیدند. در این گزارش عملکرد دولت یازدهم در زمینه توقیف و عدم اکران آثار مستند سینمایی را بررسی می‌کنیم.

توقیف فیلم‌های مستند در دولت یازدهم و تدبیر و امید حسن روحانی که از طرفی هم گوی امید را از همه جوانان ربود و هم با بی‌تدبیری خود به دنبال بایکوت کردن و عدم نمایش و لغو اکران‌ این گونه فیلم‌ها بودند به دو شکل اتفاق افتاد؛ به این معنا که یا بصورت پیشگیری از اکران همراه بود و یا اینکه پس از نمایش و دیده شدن و اظهارنظرهای مردم و مجلس شورای اسلامی و حتی برخی رسانه‌ها توسط دولت یازدهم جلوی اکران آنها گرفته می‌شد.

برخوردهای تبعیض آمیز همواره در هر فضایی به خصوص در فضاهای دانشگاهی ناپسند است اینکه حجت‌الاسلام حسن روحانی در شعارهای خود، آزادی بیان و اندیشه را مطرح می‌کند و در عمل طور دیگر اقدام می‌کند و ترس از بیان حقایق دارد جلوه دیگری از اقدامات دولت تدبیر و امید است.

در گزارشی که می‌خوانید لیستی از چند فیلم‌ مستند و تأثیرگذار که اکران آنها در محافل دانشگاهی توسط دولت یازدهم لغو شد آورده شده است.

من روحانی هستم

«من روحانی هستم» فیلمی مستند به کارگردانی معصومه نبوی و تهیه‌کنندگی گروه چند رسانه‌ای شفق است که به زندگی سیاسی حسن روحانی پرداخت. نسخه اول این فیلم، به زندگی سیاسی حسن روحانی در طی پنج دهه فعالیت سیاسی، از خرداد ۱۳۴۲ تا شروع دوران ریاست جمهوری وی بود. در این مستند به نقش حسن روحانی در رویدادهایی از قبیل ماجرای مک‌فارلین، شورای نظارت بر صدا و سیما در دهه ۶۰، مخالفت‌های نمایندگان دوره دوم مجلس شورای اسلامی با انتخاب میرحسین موسوی به عنوان نخست‌وزیر دولت سوم جمهوری اسلامی ایران، حمله به کوی دانشگاه تهران (۱۸ تیر ۱۳۷۸) و برنامه هسته‌ای ایران پرداخته است. سازندگان مستند در این اثر مستند ادعا کردند که حسن روحانی در خرداد ۱۳۶۵ به نمایندگی از سوی هاشمی رفسنجانی با رابرت مک‌فارلین مذاکره کرده است. آنها همچنین به عضویت حسن روحانی در مجمع عقلا و در جمع ۹۹ نفر اشاره کردند و می‌گویند سند حضور روحانی در مذاکره با مک فارلین از کتاب خاطرات هاشمی رفسنجانی است.

در این زمینه یک منبع آگاه در دفتر ریاست جمهوری، در روزهای اولیه پس از سوژه شدن مستند، با هویت پنهان، اطلاعات و نحوه تدوین مستند «من روحانی هستم» را ناصحیح خواند و باعث برخورد چکشی دولت یازدهم با این مستند شد و باعث لغو آن در دانشگاه ها شد.

فاکتور صوری

مستند بلند «فاکتور صوری» اثر دیگری از سفیرفیلم با موضوع بانکداری اسلامی بود که سیدمهدی کرباسی کارگردانی و تهیه‌کنندگی این مستند را بر عهده داشته است و رضا صادقی نیز نویسنده اثر است. این‌ مستند در راستای دغدغه‌های اقتصادی نظام جمهوری اسلامی طراحی و تولید شده است و به مقوله‌ بانکداری اسلامی و بررسی وجود پدیده شوم ربا در معاملات بانکی ‌پرداخته است. این مستند ضمن بررسی روال رایج در سیستم بانکی کشور به مشکلات مردم در مواجهه با بانک‌ها رفته و به این سوال همیشگی پاسخ می‌دهد که آیا معاملات بانکی رایج از نظر شرعی مورد تاییدند یا خیر؟ و سپس به واکاوی مسائل پیرامون بانکداری اسلامی می‌پردازد.

در حالی که قرار بود این مستند در دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء اکران شود و تمام روند قانونی و تبلیغات در سطح دانشگاه برای اکران این مستند توسط بسیج دانشجویی صورت گرفته بود، ساعتی قبل از اکران، با مخالفت حراست و روابط عمومی این دانشگاه، اکران این مستند لغو شد و مراسم رونمایی از مستند «فاکتور صوری» به کارگردانی سید مهدی کرباسی، با حضور حجت‌الاسلام  غلامرضا صباحی مقدم عضو کمیسیون برنامه ریزی بودجه مجلس، علی نقی مشایخی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف، محمود بهمنی رئیس کل سابق بانک مرکزی، سیروس مقدم و سعید نعمت الله دو نویسنده و کارگردان تلوزیون و جمعی از دانشجویان و اساتید در دانشگاه صنعتی شریف برگزار ش و این نمونه دیگری از برخورد دولت تدبیر و دولت از این دسته مستندها بود.

شب نامه

«شب نامه»، که روایتی از پشت پرده یک کانال تلگرامی بود؛ و داستان آن محمدسعید جباری، راوی این مستند، دانشجوی مستندسازی است که قصد دارد وارد فعالیت‌های استارت‌آپی (کسب و کارهای نوپا) شود و برای کسب و کار خود که "فلش‌فیلم" نام دارد، سرمایه‌گذار جذب کند. پس از مدتی تحقیق، سعید متوجه می‌شود که همایشی به نام پل در حال برگزاری است، و سعید نیز می‌تواند در این همایش برای ایده‌اش سرمایه‌گذار پیدا کند. همه چیز خوب پیش می‌رود تا اینکه یک مقاله از روزنامه کیهان، همایش پل را تعطیل می‌کند. سعید تصمیم می‌گیرد دلیل اتفاق را از مسئولین روزنامه، جویا شود؛ اما وارد بازی بزرگی می‌شود که هیچ‌گاه فکر آن را هم نمی‌کرد.

«شب نامه» مستندی ۱۰۰ دقیقه‌ای است که موضوع فیلم، فعالیت‌های سیامک نمازی فرزند محمدباقر نمازی یک ضدانقلاب است که در مهرماه ۱۳۹۵ به جرم «همکاری با دولت آمریکا» هرکدام به ۱۰ سال حبس محکوم شدند. اکران «شب نامه» در دانشگاه‌های کشور، بازتاب‌های مختلفی در رسانه‌ها داشت اما یکی از حاشیه‌های اصلی این مستند، برنامه اکران «شب نامه» در دانشگاه تهران بود که با دستور مسئولین دانشگاه، لغو شد و تولید کنندگان آن تصمیم گرفتند این مستند را در سالن سوره حوزه هنری اکران کنند.

بنا به اظهارات نویسنده فیلم، کانال تلگرام «شب نامه» یکی از منابع تحقیقاتی تیم سازنده فیلم از طریق ارتباط مستقیم با مخاطبان بوده است که هک شدن این کانال از سوی افراد نامعلوم، واکنش سازندگان مستند را به دنبال داشت و حاشیه دیگری برای این مستند شکل گرفت. پس از اطلاع رسانی و رونمایی از این مستند، سیدمهدی کرباسی کارگردان مستند «شب‌نامه» از دسترس خارج شدن کانال اختصاصی این مستند در فضای مجازی خبر داده بود و گفت: از روز جمعه، ۱۲ آذر ۹۵  مطلبی برای انتشار در کانال «شب‌نامه» آماده کرده بودیم، اما به‌یک‌باره متوجه شدیم انتشار این مطلب از سوی مدیریت کانال امکان‌پذیر نیست. اما با توجه به اینکه امکان انتشار مطلب از سوی مدیریت کانال «شب‌نامه» در روز جمعه گذشته امکان‌پذیر نبود، بنابراین با برگزاری جلسه‌ای فوری، با اعضا و دست‌اندرکاران مستند «شب‌نامه»، موضوع را آسیب‌شناسی کردیم و با پیگیری‌های انجام شده از سوی مدیریت کانال این مستند و تصمیم اعضا و دست‌اندرکاران تهیه و تولید آن به این جمع‌بندی رسیدیم که کانال «شب‌نامه» تغییر کند.

کرباسی در ارزیابی‌ خود نسبت به لغو اکران‌های مستند «شب‌نامه» و به ‌تبع آن از دسترس خارج شدن کانال این مستند در فضای مجازی، فاش کرد: این طور برخوردها با مستند «شب‌نامه» نشان‌دهنده این است که برخی از بیان واقعیت‌ها در جامعه و روشن شدن افکار عمومی نسبت به بعضی مسائل راضی نیستند و می‌خواهند با سنگ‌اندازی در این مسیر، با شفاف‌سازی افکار عمومی مقابله کنند.

پرزیدنت، آکتور سینما

مستند «پرزیدنت؛ آکتور سینما» به کارگردانی و نویسندگی محمدرضا برونی توسط مرکز مستند سفیرفیلم و به تهیه کنندگی سازمان هنری رسانه‌ای اوج، تولید شد. مستند «پرزیدنت؛ آکتور سینما» روایتگر تلاش‌های میخائیل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی، در جهت ایجاد رفاه برای مردم شوروی است. گورباچف معتقد بود تا زمانی که تنش‌های شوروی با کشورهای غربی و به خصوص آمریکا ادامه داشته باشد، رسیدن به  یک اقتصاد موفق ناممکن است، به همین دلیل اولویت عالی خود را تنش‌زدایی و برقراری رابطه و مذاکره با آمریکایی‌ها قرار داد. این مستند حاصل ۶ ماه پژوهش است و کارگردان سعی کرده با استفاده از آرشیوهای استفاده نشده و همچنین روایتی منصفانه، تلاش‌های گورباچف در جهت افزایش رفاه مردم سرزمینش و نتایج این تلاشها را در قالب یک داستان ۷۵ دقیقه‌ای نشان دهد. تشابه زیاد شخصیت‌ها و اتفاقات جامعه شوروی در آن دوران با شخصیت‌ها و اتفاقات حال حاضر جامعه ایران، این مستند را از یک مستند تاریخی صرف متمایز کرده است.

طبق اعلام قبلی قرار بود مستند «پرزیدنت؛ آکتور سینما» در سالن جابربن حیان دانشگاه صنعتی شریف رونمایی شود که با وجود کسب مجوزهای لازم از دانشگاه، چند ساعت مانده به زمان رونمایی، مسئولین دانشگاه با مخالفت خود، از برگزاری اکران این مستند جلوگیری کردند و این مستند در سازمان هنری اوج رونمایی شد.

مستند «داد»

مستند «داد» نمونه‌ای تحسین برانگیز از سینمای رادیکال انقلابی است. فیلمی که از ظواهر و شعار دادن عبور کرده و منشأ مشکلات معیشتی را نشان داده است. این فیلم به رغم دیدن تصاویری تکان‌دهنده از لایه‌های زیرین جامعه اما هیچ‌گاه یأس و احساس قرار گرفتن در بن‌بست نمی‌کند. چون می‌بیند و می‌داند که بیداد، نتیجه حذف داد است و رفع بیداد چاره‌ای جز بازگشت به داد ندارد. به همین دلیل هم این فیلم با بغض کانون‌های زر و زور و تزویر مواجه شده است. به طوری که همچون چند فیلم مستند انتقادی دیگر، با مخالفت‌هایی برای نمایش در محافل دانشگاهی مواجه شده است. هنوز مدتی از به هم خوردن نمایش مستندهای «فروشنده» و «پرزیدنت؛ آکتور سینما» در یکی از دانشگاه‌ها نگذشته بود که خبر رسید، مسئولان دولتی از نمایش «داد» در چند دانشگاه نیز جلوگیری کرده‌اند. مستند «داد» برای اولین بار در هفتمین جشنواره مردمی فیلم عمار به نمایش درآمد و با استقبال گسترده مخاطبان مواجه شد.

مستند «فروشنده»

مستند فروشنده ماجرایی ناگفته است از پشت پرده مناظرات انتخاباتی ۹۲ و تحولات چهارساله پس از آن، اسناد جدید از شکل گیری برجام و نقش افراد و اشخاصی که تا به حال اسمی از آنها برده نشده در به ثمر رسیدن این توافق، پشت پرده ای از سایه شوم جنگ و... همچنین آخرین آرایش انتخاباتی دولت در آستانه مناظره‌های ۹۶ نیز بخش دیگری از این مستند است.  این مستند که نگاه دقیقی به نحوه مذاکرات و توافق برجام دارد، مورد توجه مخاطبان قرار گرفته اما دولت تاب و تحمل نقد مطرح شده در این فیلم را ندارد و تاکنون در دانشگاههای مختلف از جمله دانشگاه شریف و دانشگاه اصفهان اکران این فیلم لغو شده است اما این فشارها، بیش از یکصد دانشگاه و تشکل دانشجویی برای اکران دانشگاهی آن ثبت نام کرده اند.

همین چند ماه گذشته بود که با اکران مستند «شب نامه» در سه دانشگاه تهران و چندین دانشگاه در شهرستان‌های مختلف، مخالفت شد و حتی فردی با شناسه کاربری معتبر از سوی یکی از اعضای دولت، در فضای مجازی پیغام‌های تهدیدآمیزی مبنی بر اکران نشدن مستند «شب‌نامه» برای عوامل آن ارسال می‌کرد. تکرار این سنگ اندازی‌ها درباره مستندهای «فاکتور صوری»، «من روحانی هستم» و... به خوبی شاهدی بر این مدعاست که شعارهای مطرح شده درباره آزادی بیان و اندیشه و پذیرفتن نقد در عرصه عمل در دولت تدبیر و امید و شخص حجت‌الاسلام حسن روحانی محقق نشده و صرفاً برای پوشاندن ناکارآمدی‌ها و ضعف‌های دولت خود در کلیه عرصه‌ها دست به چنین اقدامی زده است.