به گزارش مشرق، چند روزی است که به واسطه حضور سفیر بریتانیا در تهران در تجمعی غیرقانونی که به دستگیری ۱۵ دقیقه‌ای او منجر شد و واکنش لندن نسبت به این قضیه و جانبداری آمریکا و دیگران از این اقدام سفیر و در نهایت احضار سفیر خاطی به وزارت خارجه ایران و واکنش انگلیسی‌ها با احضار سفیر ایران در لندن، مناسبات دیپلماتیک ایران و بریتانیا همراه با تنش بوده است.
قضیه از آنجا شروع شد که «راب مک‌ایر» سفیر بریتانیا در تهران شنبه شب (۲۱ دی ماه) در تجمعی غیرقانونی که مقابل دانشگاه امیرکبیر تهران برگزار شده بود، شرکت و به عنوان یک فرد خارجی شناسایی و برای ۱۵ دقیقه دستگیر شد و پس از تماس تلفنی که پلیس با سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران برقرار کرد و مشخص شد که او سفیر انگلیس است، آزاد شد.
سفیر بریتانیا یک روز بعد (یکشنبه ۲۲ دی) در صفحه توئیترش در این باره مدعی شد که در تجمع غیرقانونی حضور نداشته و افزود: «می‌توانم تایید کنم من در هیچ اعتراضی شرکت نکردم. به رویدادی رفتم که گفته شده بود تجمعی به یاد قربانیان تراژدی پرواز ۷۵۲ بود. طبیعی بود که بروم تا به قربانیان، که برخی از آنها بریتانیایی بودند، ادای احترام کنم. ۵ دقیقه بعد از اینکه شعارها شروع شد محل را ترک کردم. من نیم ساعت بعد از ترک محل دستگیر شدم. بازداشت دیپلمات‌ها در همه کشورها غیرقانونی است... بیانیه وزارت خارجه (انگلیس) را بخوانید.»
قضیه به اینجا ختم نشد و انتقادات نسبت به این اقدام خلاف سفیر انگلیس از سوی مردم و مقامات به ویژه نمایندگان مجلس مطرح و دامنه اعتراضات شدت گرفت و در نهایت برخی خواستار احضار و اخراج سفیر خاطی شدند و تجمعی اعتراض آمیز مقابل سفارت بریتانیا در تهران برگزار شد. در نهایت سفیر بریتانیا بعدازظهر روز یکشنبه ۲۲ دی ماه به دلیل رفتار نامتعارف و حضور در تجمعات غیرقانونی توسط دستیار وزیر امور خارجه و مدیرکل اروپا به وزارت امور خارجه ایران احضار و مراتب اعتراض رسمی ایران به وی و دولت متبوعش ابلاغ شد.
به وی اعلام شد که حضور سفرای خارجی در تجمعات غیرقانونی هیچ تناسبی با مسئولیت‌هایش به عنوان نماینده سیاسی کشور متبوع خود ندارد و مخالف مفاد کنوانسیون ۱۹۶۱ روابط دیپلماتیک وین است و دولت انگلستان می‌بایست در این خصوص توضیح دهد.
این دومین احضار سفیر انگلیس ظرف دو هفته اخیر است. او به دنبال اظهارات غیرقابل قبول نخست وزیر و وزیران امور خارجه و دفاع انگلیس در خصوص اقدام تروریستی ترامپ در به شهادت رساندن سردار سپهبد قاسم سلیمانی، ابومهدی المهندس و همرزمان ایشان، عصر سه شنبه ۱۷ دی ماه نیز به وزارت امور خارجه احضار شده بود.
در همین خصوص نیز «حمید بعیدی‌نژاد» سفیر جمهوری اسلامی ایران در لندن نیز همان روز در توئیتی، نوشت: «سفارتخانه‌های اروپایی در تهران به شهروندان خود توصیه می‌کنند که در نزدیکی تظاهرات سیاسی در تهران و دیگر شهرها حضور نیابند. این منطقی است که این انتظار وجود داشته باشد که این توصیه نیز توسط سفرا و دیپلمات‌های آنها شنیده شود.»
وزارت خارجه بریتانیا نیز یک روز بعد (دوشنبه) به احضار «حمید بعیدی‌نژاد» سفیر ایران در لندن مبادرت کرد و از سوی دیگر «دومینیک راب» وزیر خارجه این کشور در پارلمان انگلیس ایران را به اعمال تحریم‌ها بعد از خروج این کشور از اتحادیه اروپا تهدید کرد.
گفتنی است دومینیک راب در اظهاراتش بار دیگر ایران را به ایجاد بی‌ثباتی در منطقه متهم کرد و گفت لندن امیدوار است که ایران همانطور که آمریکا می‌خواهد پای میز مذاکره بیاید. وی با بیان اینکه دریچه دیپلماسی اکنون اندکی باز است، گفت تنها راه برای خروج ایران از «انزوا» این است که جمهوری اسلامی ایران مذاکراتی تازه را بپذیرد. از سوی دیگر، «دومینیک راب» وزیر خارجه انگلیس شامگاه دوشنبه از بازنگری در تدابیر امنیتی در سفارتخانه این کشور در تهران خبر داد.
*ایران: این رفتارها ادامه یابد تنها به احضار سفیر بسنده نمی‌کنیم
وزارت خارجه ایران نیز بیانیه‌ای شدیدالحن صادر کرد و خواستار خاتمه فوری هرگونه اقدام مداخله جویانه و تحریک کننده از سوی سفارت انگلیس در تهران شده و هشدار داد در صورت ادامه چنین رفتارهایی وزارت امور خارجه دیگر تنها به احضار سفیر بسنده نخواهد کرد.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در این بیانیه اقدام غیرقانونی و غیرحرفه‌ای سفیر انگلیس در تهران و حضور مشکوک او در یک تجمع داخلی و نیز اظهارات نا به جای دیگر مقامات انگلیسی را به شدت محکوم کرد.
وزارت امور خارجه در این بیانیه یک بار دیگر اظهارات غیرقابل قبول نخست وزیر و وزیران امور خارجه و دفاع رژیم انگلیس در رابطه با اقدام تروریستی ترامپ در به شهادت رساندن سردار سپهبد قاسم سلیمانی، ابومهدی المهندس و همرزمان ایشان، که به مثابه همراهی و مشارکت رژیم انگلیس در اقدام تروریستی آمریکا می‌باشد را به شدت محکوم و تاکید کرده است حضور سفیر انگلیس در یک تجمع داخلی را مداخله آشکار در امور داخلی کشور و خلاف اصول حاکم بر روابط دیپلماتیک می‌داند که شائبه مشارکت آن کشور در سیاست شکست خورده فشار حداکثری آمریکا را تقویت می‌کند.
در بیانیه وزارت خارجه ایران به خودداری انگلیس از اجرای حکم دادگاه این کشور در بازپرداخت صدها میلیون پوند بدهی به مردم ایران (تانک‌های چیفتن) به دلیل ترس از آمریکا نیز اشاره شده است.
* هشدار ظریف
در دقایق پایانی دوشنبه شب نیز محمدجواد ظریف در توئیتی هم به انگلیس و هم به سه عضو اروپایی برجام هشدار داد.
وزیر خارجه ایران در واکنش به اظهارات نا به جای دومینیک راب وزیر خارجه انگلیس در پارلمان این کشور در توئیتی عنوان کرد: «اشتباه دیپلماتیک؟ انگلستان در حال تقلید رفتار ایالات متحده است و کورکورانه با ماجراجویی تروریستی او همدستی می‌کند. آخرین بار که انگلستان توسط ایالات متحده به مسیر بدنامی کشیده شد، جنگ عراق بود. مسئله چگونه حل و فصل می‌شود؟ یک مسیر شرافتمندانه تغییر را در پیش بگیرید و طبق دستور دادگاه، بدهی خود به ایرانیان را بپردازید.»
وی همچنین در توئیتی دیگر نوشت: «طی ۲۰ ماه، سه کشور اروپایی عضو برجام - با پیروی از سیاست انگلستان در جلب رضایت ایالات متحده- به دیکته‌های آمریکا تن داده است. این کار هیچ نتیجه‌ای در بر نداشته و هرگز نخواهد داشت. تروئیکای اروپا می‌تواند برجام را حفظ کند، ولی نه با جلب رضایت قلدر و اعمال فشار بر ایران که به برجام پایبند بوده است. در عوض، اروپا باید شجاعت این را داشته باشد که به تعهداتش عمل کند.»
*اسماعیلی: سفیر انگلیس از نظر ما عنصر نامطلوب است
در همین خصوص «غلامحسین اسماعیلی» سخنگوی قوه قضائیه روز سه‌شنبه ۲۴ دی ماه در نشست خبری با خبرنگاران در این باره گفت: اینکه سفیر کشور انگلیس در خارج از سفارتخانه در یک تجمع غیرقانونی شرکت کند و فیلم تهیه و نقش تحریک کننده و استمرار تجمع را داشته باشد، پذیرفته نیست.شیطنت و دروغگویی از این بالاتر وجود دارد؟ این فرد عنصر نامطلوب شناخته می‌شود و چنانچه اینگونه شود، هم انتظار مردم و هم قوانین بین‌الملل ایجاب می‌کند که از کشور اخراج شود.
وی گفت: دولت پذیرنده بدون توجیه رفتار می‌تواند پیام دهد که سفیر یا هر شخص دیگر عنصر نامطلوب است و چنانچه امتناع کردند می‌توان او را اخراج کرد. امروز توقع مردم این است و قوانین بین الملل نیز ایجاب می‌کند البته نهاد مسئول وزارت امور خارجه است، ولی از نظر ما این فرد عنصر نامطلوب است.
براساس ماده ۹ کنوانسیون ۱۹۶۱ وین در خصوص روابط دیپلماتیک در صورتی که دولت پذیرنده از رئیس مأموریت یا یکی از کارکنان دیپلماتیک آن به دلیل ارتکاب اعمال مغایر با وظایف دیپلماتیک و سوء استفاده از مصونیت اعطایی و یا هر دلیل دیگر ناراضی باشد، می‌تواند او را «عنصر نامطلوب» (Persona non grata) اعلام کند. در آن صورت دولت فرستنده، یا او را احضار می‌کند و یا به وظایف وی در مأموریت خاتمه میدهد و چنانچه این عمل توسط دولت فرستنده صورت نگیرد، با گذشت مدت معقول، دولت پذیرنده می‌تواند از شناسایی وی به عنوان عضو مأموریت خودداری کرده، همچون افراد عادی و فاقد مصونیت با او برخورد کند.
*حساب دست انگلیسی‌ها آمد
در همین خصوص «نصرت‌الله تاجیک» سفیر پیشین ایران در اردن درباره عنصر نامطلوب خواندن عنوان کرد: اگر چه بر اساس ماده ۹ کنوانسیون وین «دولت پذیرنده می‌تواند در هر زمان و بدون ارائه هیچ توضیحی در خصوص تصمیمش» هر کدام از مأموران دیپلماتیک را عنصر نامطلوب یا مأمور متخلف بخواند، اما در این کنوانسیون چک لیستی درباره مواردی که به معرفی کردن عنصر نامطلوب منجر می‌شود، وجود ندارد و این موضوع بیشتر در چارچوب نوع مناسبات دوجانبه، سطح و نوع رابطه، میزان تنش ایجاد شده بین دو طرف و نیز اراده کشور پذیرنده برای استفاده از اشتباه یک دیپلمات پذیرفته شده و همچنین دلایل و چگونگی رعایت کشور فرستنده دیپلمات خاطی تعریف می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: بخشی از میزان عکس العمل کشور پذیرنده هم به عرف محل بازمی‌گردد که یک دیپلمات چقدر افکار عمومی محل ماموریتش را تحت تاثیر قرار داده و یا خطوط قرمز حکومتی را رد کرده باشد. مجموعه اینها شرایطی را برای دولت پذیرنده فراهم می‌کند تا دیگر پذیرای یک دیپلمات خاطی نباشد، ولی ممکن است مواردی که در یک کشور به عنوان نمودهای عملکرد یک دیپلمات خاطی محسوب می‌شود در کشوری دیگر این موارد دارای اهمیت نبوده و فرد مزبور خاطی محسوب نشده و در چارچوبی دیگر تعریف شود. پس اعلام عنصر نامطلوب بسیار اقتضایی و به شرایط بسیار پیچیده‌ای مربوط می‌شود.
تاجیک عنوان کرد: سفیر انگلیس گفته که برای گرامیداشت جانباختگان که در بین آنها اتباع انگلیسی نیز بودند در محل تجمع حضور داشته و بعد از شروع شعارها محل را ترک کرده است. به عقیده من با توجه به مشکلات کنونی در کشور و برداشتن گام پنجم کاهش تعهدات برجامی و به دنبال اقدام تروریستی ترامپ در حمله به افراد نظامی ایران و عراق و شهادت آنان و تحولات بعدی و از جمله ساقط شدن هواپیمای اوکراینی و مشکلات داخلی ناشی از آن، همین قدر که سفیر شناسایی، بازداشت و سپس با نظر وزارت امور خارجه آزاد شده، نشانگر قدرت پلیس امنیت داخلی ماست و حتی اگر سفیر اهداف دیگری هم داشته باشد، حساب دست انگلیسی‌ها آمده است. اما با این حال وزارت امور خارجه با توجه به اینکه سفیر افکار عمومی بخشی از مردم را متاثر کرده، لذا وی را احضار و تذکر داده است.
*اگر ادامه یابد، تنها راه اخراج سفیر است
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل عنوان کرد: الان بعید می‌دانم وزارت امور خارجه و یا مسئولان دست اندرکار سیاست خارجی اقدامی بیش از این در قضیه انگلیس صورت دهند و بیانیه وزارت خارجه بیانیه‌ای سیاسی برای توجیه افکار عمومی و التیام آن بخش از نیروهای سیاسی و مردم کشور بود که خواسته‌ای بیش از این مدنظر دارند. از آن طرف هم بعید می‌دانم انگلیسی‌ها در رابطه دوجانبه دیگر اقدامی صورت دهند و اگر ادامه یابد، تنها کاری که می‌توانیم انجام دهیم اخراج سفیر است.
وی در عین حال یادآور شد: البته در تاریخ روابط دیپلماتیک شرایط و وضعیتی هم هست که در برخی مواقع برای ابراز نارضایتی از دولت مقابل می‌توان سفیر خود را فرابخوانیم و البته به نظر می‌رسد الان چنین ظرفیتی در روابط دو کشور وجود ندارد.
* لندن: سفیر برای یکسری مشورت‌ها به پایتخت آمده
امروز هم خبری در رسانه‌ها منتشر شد مبنی بر اینکه «رابرت مک‌ایر» سفیر انگلیس در تهران شب گذشته تهران را به مقصد لندن ترک کرده است و در این خصوص اظهارنظرهای متعددی مطرح شد، ولی به نظر می‌رسد لندن سفیرش را فراخوانده تا در خصوص اقداماتش در تهران به او تذکر داده و به او یادآور شود که در تهران مراقب رفتار و عملکردش باشد.
در همین خصوص نیز یکی از خبرنگاران شبکه جهانی بی.بی.سی در توئیتر خود به نقل از منابعی در وزارت خارجه انگلیس تایید کرد که راب مک ایر سفیر لندن در تهران به لندن برگشته است. وی مدعی شده که این سفر از مدت‌ها پیش برنامه ریزی شده است. این منابع مدعی هستند که این، یک سفر عادی است و ارتباطی با بازداشت وی در تهران ندارد.
از سوی دیگر یکی از سخنگویان وزارت خارجه انگلیس اعلام کرد که سفیر به خاطر انجام یکسری مشورت‌ها به لندن رفته و باز به تهران برمی‌گردد.