به گزارش مشرق، یک مقام بلندپایه دیپلماتیک و آگاه به روند اوضاع (که نامش فاش نشده) به روزنامه «ایزوستیا»، گفته است: اگر شورای امنیت سازمان ملل بحث بازگشت به رژیم تحریم‌ها علیه ایران را آغاز کند، روسیه قطعاً با آن مخالفت خواهد کرد. در اواسط ماه ژانویه (اواخر دی ماه)، سه کشور اروپایی شرکت کننده در توافق هسته‌ای با ایران - انگلیس ، آلمان و فرانسه - از راه اندازی مکانیزم حل اختلافات در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خبر دادند. در بدترین سناریو، این مسئله می تواند باعث شود تا شورای امنیت سازمان ملل به اعمال فشارهای تحریمی بر تهران برگردد.
بیشتر بخوانید:
برای آغاز مکانیسم ماشه اختلاف نظر وجود دارد
در محافل دیپلماتیک اروپایی ابراز اطمینان کرده‌اند که این اقدام چیزی به‌غیر از تلاش برای نگه داشتن ایران در چارچوب توافقنامه هسته‌ای نیست و ابراز امیدواری کردند که روسیه نیز به این سازوکار بپیوندد. البته این در حالی است که مقامات مسکو از هم اکنون غیرسازنده بودن چنین اقدامی را مورد تاکید قرار داده‌اند.
آنچه تروئیکای اروپایی مطرح می‌کنند:
سه کشور اروپایی شرکت کننده در برجام یعنی انگلیس، آلمان و فرانسه در تاریخ 14 ژانویه (24 دی ماه) با حمایت اتحادیه اروپا از تصمیم خود برای راه اندازی مکانیزم حل اختلافات در چارچوب توافق هسته‌ای خبر دادند. این مسئله در توافق هسته‌ای در نظر گرفته شده و از 6 مرحله تشکیل شده است (بندهای 36 و 37 برجام).
1- اگر یکی از طرفین توافق معتقد باشد که ایران به تعهدات خود عمل نمی کند، درخواست مربوطه را به کمیسیون مشترک برجام منتقل می کند. این شامل همه امضا کنندگان این توافق نامه (انگلیس، آلمان، فرانسه، اتحادیه اروپا، روسیه، چین) می شود، البته به جز ایالات متحده، که از این توافقنامه در ماه مه سال 2018 خارج شد. برای حل و فصل اختلافات کمیسیون مشترک 15 روز با امکان تمدید این زمان، فرصت دارد تا موضوع را بررسی و حل کند.
2- اگر در مرحله اول حل این مسئله امکان پذیر نبود، رسیدگی آن به سطح نشست وزیران امور خارجه منتقل می شود. به موازات آن، یا متهم کننده یا متهم ممکن است به هیئت مشاوره سه جانبه مراجعه کند. هر دو ارگان نیز 15 روز با امکان تمدید زمان، برای رسیدگی به مسئله وقت دارند.
3- در صورت عدم تصمیم گیری ظرف 30 روز، کمیسیون مشترک برجام شروع به بررسی حکم هیئت مشاوره می کند.
4- اگر طرف مقابل هنوز از نتیجه مباحثات راضی نبود، ممکن است شروع به کاهش اجرای تعهدات خویش در چارچوب توافق کند. در این حالت، این موضوع به شورای امنیت سازمان ملل ارسال می شود.
5- پس از دریافت اعلامیه، شورای امنیت باید ظرف 30 روز رأی دهد که رژیم بدون تحریم علیه ایران همچنان حفظ شود یا خیر. از میان 15 رای اعضای این شورا، 9 رای باید به نفع این مسئله باشد - و لازم است تا هیچ یک از اعضای دائم شورای امنیت تصمیم اتخاذ شده را وتو نکنند.
6- در صورت عدم تصویب چنین قطعنامه‌ای، چهار بسته قبلی مجازات‌های سازمان ملل (درباره سیستم مالی ایران، صادرات نفت و اسلحه و تحویل تجهیزات حمل و نقل هوایی به این کشور) احیا خواهد شد.
سه کشور اروپایی اصرار دارند که آنها این سازوکار را در تلاش برای نگه داشتن ایران در چارچوب اجرای توافق هسته‌ای راه اندازی کردند که در ژانویه سال 2020 دور پنجم کاهش تعهدات خود را به پایان رساند.
در دفتر نمایندگی دائم انگلیس در مقر سازمان ملل در نیویورک به «ایزوستیا» گفته‌اند: «این مکانیزم، در واقع یک روند حل و فصل اختلافات است و ما متعهد به استفاده از آن با حسن نیت برای یافتن راه حل مناسب برای سؤالات مربوط به تعهدات ایران از جمله از طریق گفت‌وگو با مقامات تهران هستیم. ما به مرحله ای نرسیده‌ایم که این مسئله در شورای امنیت مطرح شود و تحریم‌ها از سر گرفته شود. ایران محدودیت های تعیین شده در این توافقنامه را نقض کرده است و ما می خواهیم این کشور را با کمک این مکانیزم مطابق به اجرای تهدات خویش بازگردانیم.»
روسیه با راه اندازی مکانیزم حل اختلافات در چارچوب برجام مخالف است
در عین حال، همانطور که یک منبع عالی رتبه در محافل دیپلماتیک اروپایی به این روزنامه گفته بود، کشورهای عضو اتحادیه اروپا روی پیوستن روسیه و به همراه آن چین، به این سازوکار حساب می کنند.
این در حالی است که در مسکو برای استفاده از این ابزار بسیار با احتیاط برخورد کرده و این اقدام سه کشور اروپایی را مورد انتقاد قرار داده است. همانطور که "سرگئی لاوروف" وزیر امور خارجه روسیه در یک کنفرانس مطبوعاتی در مورد نتایج دیپلماسی روسیه چند روز قبل در کنفرانس مطبوعاتی درباره نتایج دیپلماسی این کشور در سال 2019 اعلام کرد که اقدام جدید سه کشور اروپایی حاضر در برجام بسیار نگران کننده و "چرخشی خطرناک" است که نشان می‌دهد تهدید و اتمام حجت آمریکا تاثیر خود را بر کشورهای اروپایی گذاشته است.
به گفته لاوروف، واقعیت این است که کشورهای اروپایی از اوضاع کنونی پیرامون ایران استفاده کرده و قصد دارند از این طریق ایران را مقصر در هر اتفاقی که افتاده ، جلوه دهند. در حالیکه با وجود تعلیق تعهدات داوطلبانه ایران در چارچوب برجام، در حال حاضر هم هر کاری که در زمینه هسته‌ای در ایران انجام می‌شود ، تحت کنترل بازرسان آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای قرار داشته و ایران اکنون هم قابل اعتمادترین کشور در میان تمام کشورهایی است که عضو معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای نیستند.
سه کشور اروپایی به اتفاق آرا اعلام کرده‌اند که بررسی اختلافات در چارچوب برجام در شورای امنیت به خودی خود یک هدف نیست، بلکه یک ابزار است. با این وجود ، چنین چشم اندازی کاملاً واقعی است، حتی اگر بررسی‌ها در مراحل مختلف بتواند به طور نامحدود گسترش یابد. ایران قبلاً اعلام کرده که اگر این کشورها درخواستی را به شورای امنیت ارسال کنند، تهران حق دارد که بطور کامل از برجام خارج شود.
یک مقام نمایندگی بلژیک در سازمان ملل (در سال 2020 ، بروکسل دوره دو ساله عضویت غیر دائمی خود در شورای امنیت سازمان ملل متحد را پایان می دهد) به «ایزوستیا» گفته است: «تحریم‌های سازمان ملل همیشه امکان پذیر هستند ، اما در این مرحله آنها با روح حاکم بر توافق هسته‌ای (که هنوز موجودیت خویش را از دست نداده) در تضادند که مهمترین بخش آن برداشته شدن محدودیت‌های اقتصادی برای ایران در ازای عادی سازی تجارت و روابط اقتصادی با این کشور است. کمیسیون مشترک برجام باید زمان کافی برای حل و فصل اختلافات را داشته باشد. بنابراین ، اگر عناصر منفی پیش نیاید ، بازگشت به تحریم‌ها در آینده نزدیک نیز اتفاق نخواهد افتاد.»
تاثیر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بر سرنوشت برجام
کارشناسان در این مسئله هم عقیده هستند که روند ساز و کار حل اختلافات در چارچوب برجام کم و بیش تا ماه نوامبر 2020 ، زمانی که انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا برگزار می شود ، ادامه خواهد داشت.
"آدلان مارگویف"، تحلیلگر مؤسسه مطالعات بین المللی در دانشگاه روابط بین الملل مسکو در این باره توضیح داده است: «اگر در این انتخابات دموکرات‌ها به قدرت برسند ، شانس حفظ برجام وجود دارد. ولی در صورتانتخاب مجدد دونالد ترامپ ، بسیار دشوار است که پیش بینی انجام داد. دولت ترامپ دیگر از برجام خارج شده و اکنون شرایط به اروپایی‌ها بستگی دارد: اگر پس از راه اندازی مکانیسم از روند دیپلماتیک رضایت داشته باشند، ممکن است موضوع به شورای امنیت سازمان ملل راه پیدا نکند.
روسیه مواضع ایران را درک کرده و مخالف بررسی برجام در شورای امنیت است
یک مقام بلندپایه در دستگاه دیپلماسی روسیه به "ایزوستیا" گفته است ، با وجود انتقاداتی که در رابطه با کاهش تعهدات تهران شنیده می شود، مقامات مسکو موضع گیری ایران در رابطه با وضعیت کنونی پیرامون برجام را درک می‌کند.
این دیپلمات که نخواسته نامش فاش شود، افزود: «ما شدیداً مخالف از سرگیری تحریم‌های سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی هستیم و قبلاً این موضوع را برای ایران روشن کرده‌ایم که در این موضوع می تواند روی حمایت مسکو حساب کند.»
با این حال، اگر موضوع باز هم به شورای امنیت برسد، مسکو و پکن فرصتی برای مخالفت با از سرگیری محدودیت‌ها نخواهند داشت. طبق قوانینی که در توافق هسته‌ای درج شده است، این قطعنامه به گونه‌ای تدوین خواهد شد که تنها یک حق وتو از سوی ایالات متحده می تواند برای جلوگیری از "حفظ رژیم لغو تحریم‌ها" کافی خواهد بود. و این به رغم این واقعیت است که آمریکایی‌ها از برجام که مورد تایید شورای امنیت قرار گرفته، خارج شده‌اند.
اکنون وظیفه روسیه و چین متقاعد کردن اروپایی‌ها برای صرف نظر کردن از انتقال اختلافات به شورای امنیت است.
به گفته آدلان مارگویف، اگر موفقیتی در این زمینه حاصل نشود، تنها راه ممانعت از ادامه این روند امتناع از رعایت محدودیت‌های جدید است. البته چنین اقدامی منجر به پیامدهای منفی طولانی مدت برای خود شورای امنیت خواهد شد: این امر اقتدار کل سازوکار اعمال تحریم‌های بین المللی را تضعیف می کند و به نوبه خود، به اعتبار سازمان ملل لطمه خواهد زد.