به گزارش مشرق، به هُدهُد، شانه بسَر، پوپک و مرغ سلیمان (نام علمی: Upupa epops) از اسامی این پرنده هستند. این جانور زیبا پرنده‌ای از راستهٔ سبزقباسانان است. این گونه تنها بازمانده از خانوادهٔ زیستی خود هدهدیان (Upupidae) است.

هدهد غول پیکر گونهٔ بومی جزیرهٔ سنت هلن منقرض شده است. برخی نیز هدهد ماداگاسکار زیرگونهٔ بومی ماداگاسکار هدهد را گونه‌ای مستقل می‌دانند.

نام‌های مختلف این پرنده

این پرنده نام‌های مختلفی در زبان فارسی دارد. هدهد و شانه به سر دو نام اصلی او هستند که اولی به صدای وی و دیگری به کاکل شانه مانند روی سرش اشاره دارد. پوپک نام دیگری است که از پوپ به معنای تاج پرندگان گرفته شده و مرغ سلیمان هم نامی ست که به نقش وی در ماجرای پیامبری او از سلیمان به بلقیس ملکهٔ سبا اشاره دارد.

مشخصات

نر و ماده همشکل پرنده‌ای است آشنا که در زبان فارسی با نام‌های هدهد، شانه به سر، پوپک و مرغ سلیمان شناخه می‌شود و از روی کاکل بلند، سر و گردن نارنجی، نوارهای پهن سیاه و سفید و منقار باریک و بلند ش قابل تشخیص است. طبق آخرین مطالعات و مقالات منتشرشده توسط موریس وهاوکنز (Morris & Hawkins) در سال ۱۹۹۸ میلادی سه گونه هدهد، شامل هدهد آسیایی اروپائی (Eurasian) هدهد آفریقیایی (African) و هدهد ماداگاسکار (Madagascar Hoopoe U. marginata)، معرفی شدند که از نظر رنگ و صدا بر حسب محل زیست اختلافاتی با یکدیگر دارند و رنگشان از قهوه‌ای دارچینی تا زرد نخودی متغیر است.

نر و ماده هدهد همشکل است و در هنگام هیجان زدگی، احساس خطر و یا ترس پرهای بلند کاکل روی سرش را به حالتی چتر مانند باز می‌کند. این پرها، به رنگ قهوه‌ای روشن و مایل به نارنجی می‌باشند که نوک هرکدام ازآن‌ها لکه‌ای سیاه با حاشیه‌ای سفید دارد و به صورت بادبزنی باز و تاجی زیبا روی سرش خود نمایی می‌کند، اما در حالت‌های عادی و آرام، اغلب به صورت چتری بسته روی سرش قرار دارد.

هنگام پرواز بال‌های گرد و قهوه ایش با نوارهای پهن سفید و سیاه، مانند پروانه‌ای بزرگ خود نمایی می‌کند. پروازی موجی شکل و سریع دارد و در پرواز به آرامی پروبالش را حرکت می‌دهد. در این وضعیت روی دم سیاهش نوار پهن سفیدی دیده می‌شود و انتهای صاف دمش مشخص‌تر می‌باشد.

به آرامی روی دو پای کوتاهش راه می‌رود و علاقه زیادی به غلطیدن روی شن و خاک به منظور تمیز کردن پرو بال از آلودگی‌ها دارد و گاهی خود را زیر خاک به منظور پنهان شدن از خطر پرندگان شکاری مخفی می‌کند. با نوک منحنی باریک و بلندش شکاف درختان و دیوارهای گلی و سنگی را می‌کاود و حشرات و لارو آن‌ها را جستجو می‌کند.

هدهد چشمانی سیاه و تیزبین دارد و به خوبی قابلیت ردیابی منابع آبی را دارا می‌باشد. هنگام خواندن پرهای گردنش را باد می‌کند. هدهد ماده در هنگام لانه سازی و پرورش جوجه‌ها از انتهای بدنش ترشحات بد بویی خارج می‌شود و موجب می‌شود تا بوی بسیار بدی از لانه بیاید. این بو شکارچیان این جانور و انگل‌ها را فراری می‌دهد و خاصیت ضدمیکروبی نیز دارد. این ترشحات با خروج جوجه‌ها از لانه متوقف می‌شود.

اندازه هدهد ۲۵ تا ۲۹ سانتی متر است، طول بالهایش به ۴۴ تا ۴۸ سانتی متر می‌رسد. این پرنده سیاه و سفید و صورتی در واقع یکی از بی اشتباه‌ترین پرنده‌ها است مخصوصا پرواز نا منظم این پرنده بی نظیر است. می‌توان به آن عنوان یک پروانه غول پیکر را اعطا کرد.

کاکل شانه مانند این پرنده بیشتر اوقات بسته است. هدهد روی زمین مانند سار حرکت می‌کند. این پرنده سر و بدن قهوه‌ای مایل به صورتی کم رنگ، دم و بال‌ها با راه راه عرضی پهن سیاه و سفید، کاکل بلند با پرهای بلند نوک سیاه و منقار دراز و خمیده دارد.

هدهد ماده در انتهای بدنش غدد چربی بد بویی داراست که سبب می‌شود وقتی در لانه حضور دارد بوی بدی از لانه خارج شود و اکثر مردم بر این تصورند که بوی بد به علت مدفوع این حیوان است.

هدهد پرنده‌ای است که بیشتر روی زمین و در فضای باز تغذیه می‌کند، پروازش کند و موجی ست، توام با باز و بسته کردن آهسته بالهاست.

هدهدهای غول پیکر منقرض شده (یو. آنتایوس) در جزیره سنت هلن در جنوب غربی آفریقا می‌زیسته است.

زیستگاه هدهد

زیستگاه این پرنده در آسیا، اروپا، شمال آفریقا، آفریقای جنوب صحرا و ماداگاسکار است. بیشتر هدهدهای شمال آسیا و اروپا در زمستان به نواحی گرمسیری مهاجرت می‌کنند، اما هدهدهای آفریقایی تمام طول سال را در یک جا می‌مانند. این پرنده به طور سرگردان در بسیاری از نواحی دیگر دنیا از جمله در آلاسکا هم مشاهده شده است.

در زمینه‌های باز و پر درخت، باغ‌های میوه و پارک‌ها دیده می‌شود. زمستان‌ها را در فضاهای بازتر و بوته زارها می‌گذراند. در سوراخ درختان کهن و شکاف دیوارها و گاهی در ساختمان‌های قدیمی و خرابه‌ها آشیانه می‌سازد.

رفتار شانه به سر

در کشتزارهای پهن آور با چمن‌های کوتاه و یا مرتع‌های بایر زندگی می‌کند. بیشتر وقت خود را روی زمین برای شکار حشرات و کرم‌ها سپری می‌کند. (پس برای دیدن آن باید روی زمین بیشتر دنبالش بگردید) ترجیحا از حشرات و لارو آن‌ها تغذیه می‌کند، ولی از دانه ها، ساقه و جوانه های گیاهان نیزاستفاده می‌کند و در هنگام پرورش جوجه‌ها از خزندگان و جانوران کوچک نیزتغذیه می‌کند. بخاطر همین رژیم غذایی شاید از عهد عتیق این پرنده جزء پرندگان ناپاک یا حرام گوشت شناخته می‌شده است.

هدهد در داستان‌های ادبی و قرآنی

در افسانه‌های یونان ترِاوس (پسر آرس همسر پرونس) ترِاوس به خواهر همسر خود فیلوملا علاقمند می‌شود، و پس از اینکه با او رابطه برقرار نمود زبان او را قطع می‌کند تا حرفی نزند، و به همسرش پرونس می‌گوید که خواهرش مرده است، فیلوملا مخفیانه بر روی پرده‌ای به خواهر خود نامه می‌نویسد و گناه و جرم ترِاوس را فاش می‌کند، در مقابل پرونس ایتیس فرزندی که از ترِاوس داشته را می‌کشد و گوشتش را به عنوان غذا به همسر خود ترِاوس می‌دهد و وقتی ترِاوس متوجه می‌شود سعی می‌کند هر دو خواهر را بکشد، اما هر سه توسط خدای خدایان به پرنده تبدیل می‌شوند ترِاوس هدهد می‌شود، پرونس بلبل (مرغ هزار دستان) می‌شود که هر روز صبح برای غم از دست دادن پسرش آواز می‌خواند فیلوملا پرستو می‌شود و از آنجایی که زبان نداشته است نمی‌توانسته آواز بخواند و صدای لرزان پرستو به خاطر این می‌باشد.

داستان هدهد قاصد پیغمبر سلیمان در قرآن مشهور است. نامه پیغمبر سلیمان برده به مملکت سبأ برای " ملکه بلقیس ". ملکه بلقیس به اعیان دربار خود گفت یک نامه گرامی به پیش من انداخته شده است واین نامه از طرف سلیمان است. بلقیس خط را خوانده مشاورین واهل دربار خودرا جمع کرده گفت که "این خط بیک طریق عجیب وغریب از طرف یک پادشاه بسیار ارجمند (سلیمان) به من رسیده است. این نامه بنام "خدای بخشنده مهربان" آغاز شده است. گمان نمی‌رود که چنین نامه مختصر و جامع و باعظمت را در دنیا کسی نوشته باشد مطلب این بود که در مقابل من نبردآزمائی سودی ندارد، خیر شما در این است که اسلام را قبول کنید. این داستان مشهور است در قرآن کریم.

در منطق الطیر، نوشته عطار نیشابوری، هدهد به عنوان مرغی خردمند، راهبر دیگر مرغان به سوی سیمرغ می‌شود.

در شعر کلاسیک چینی هدهد به عنوان نماد پیام آور آسمانی شناخته می‌شود، که خبر بهار را می‌آورد. در چین به خاطر زیبایی منحصر به فرد این پرنده آن را پرنده فرخنده‌ای می‌دانند.

در گویش فرانسه کلمه "dupe" برای هدهد نیز استفاده می‌شود به معنی انسان کودن و احمق، چون این پرنده از نظر ظاهر احمق بنظر می‌رسد. هدهد و خون آن در قرون وسطی باختری جزء ابزار جادو بوده است و برای پیشگویی استفاده می‌شده است. در کتاب "پرنده سیاه کوچک" بیل اُدیه به شوخی گفته شده که هدهدها فقط در چمنزارهای حاکمان دیده می‌شود.