به گزارش مشرق، ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ بود که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا که پیش از این چندین بار ضمن انتقاد از برجام از تصمیم خود برای خروج از این توافق خبر داده بود، این تصمیم را عملی و رسما خروج آمریکا از این توافق را اعلام کرد و پس از آن در بازه‌های زمانی تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کرد. اروپایی‌ها در این مدت تعهداتی را متقبل شدند از جمله تعهدات ۱۱‌گانه که در غیبت آمریکا منافع اقتصادی ایران از برجام را جبران کنند، ولی تنها اقدامی که در این مدت صورت دادند که آن هم پیش درآمدی برای اجرای تعهداتشان بود نه جزیی از تعهدات، راه‌اندازی سازوکار اینستکس بود که اخیرا تراکنشی با مبلغی ناچیز از طریق آن انجام شد.

جمهوری اسلامی ایران در این مدت و در پی بدعهدی‌های اروپایی‌ها و علی‌رغم یک سال فرصت پس از آنکه شاهد هیچ اقدامی از ناحیه اروپا نبود، در یکمین سالگرد خروج آمریکا از برجام، دست از صبر استراتژیک برداشت و در همین راستا، شورای عالی امنیت ملی ایران ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ در بیانیه‌ای ضمن اعلام کاهش برخی تعهدات برجامی، فرصت ۶۰ روزه‌ای به طرف‌های مقابل و به ویژه اروپایی‌ها داد تا تعهداتشان را اجرا کنند. در پی آن رایزنی‌هایی صورت گرفت و رفت و آمدهایی انجام و ابتکاراتی از ناحیه فرانسه و ژاپن عنوان شد، ولی هیچ کدام عملا راه به جایی نبرد و با سنگ اندازی‌های آمریکا مواجه شد. در نهایت و در پی تداوم بدعهدی اروپایی‌ها در اجرای تعهداتشان، ایران گام‌های دیگری برداشت و در نهایت گام پنجم کاهش تعهدات دی ماه سال گذشته از سوی ایران برداشته شد.

*پنج گامی که ایران برداشت

شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ و در نخستین سالگرد خروج آمریکا از برجام، در بیانیه‌ای ضمن اعلام کاهش برخی تعهدات برجامی، فرصت‌ ۶۰ روزه‌ای را به طرف‌های باقیمانده در برجام از جمله سه کشور اروپایی داد تا تعهدات بانکی و نفتی خود در قبال ایران را عملیاتی کنند و اعلام کرد که اگر کماکان این روند ادامه یابد و شاهد پایبندی طرف مقابل به تعهداتش نباشیم، ایران گام‌های دیگری را در این راستا برخواهد داشت. در گام اول ایران از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ درصد عبور کرد و در پایان این گام و زمان ورود به گام دوم (۱۶ تیر ماه) نیز عنوان شد که ایران از این به بعد سقف غنی سازی ۳.۶۷ درصد را رعایت نمی‌کند و یک روز بعد هم بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی خبر داد که سقف اورانیوم غنی شده ایران به ۴.۵ درصد رسیده است.گام سوم هم براساس اعلام حسن روحانی رئیس جمهور از روز جمعه ۱۵ شهریور آغاز و سازمان انرژی اتمی موظف شد در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مدنظر بوده را کنار بگذارد. در گام چهارم هم که از ۱۵ آبان ماه کلید خورد گازدهی به سانتریفیوژها در مجتمع غنی سازی شهید علیمحمدی (فردو) آغاز شد.

دولت جمهوری اسلامی ایران ۱۵ دی ماه ۱۳۹۸ نیز گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات ایران در برجام را اعلام کرد که بر اساس آن، ایران، دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست و از آن به بعد برنامه هسته‌ای ایران صرفا بر اساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت. براساس این تصمیم، همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی کمافی السابق ادامه خواهد یافت. در آن بیانیه اعلام شد که در صورت رفع تحریم‌ها و منتفع شدن ایران از منافع برجام، جمهوری اسلامی ایران آماده بازگشت به تعهدات برجامی خود است.

حال در این میان و در حالی که به دومین سالگرد خروج آمریکا از برجام رسیده‌ایم، چندی است که مایک پامپئو در اظهاراتی بر تمدید تحریم تسلیحاتی ایران تأکید می‌کند و همه عزم خود را جزم کرده که با تهیه قطعنامه‌ای این تحریم‌ها را تمدید کند.

در همین خصوص، مایک پامپئو وزیر خارجه آمریکا روز سه‌شنبه ۱۶ اردیبهشت ماه با تکرار لفاظی‌ها علیه ایران گفت کشورش از همه ابزارهای در دسترس خود برای جلوگیری از دسترسی ایران به سلاح استفاده خواهد کرد.

حساب کاربری رسمی وزارت خارجه آمریکا در توئیتر بخشی از سخنان مایک پامپئو را منتشر کرده است. او می‌گوید: «چیزی که مردم آمریکا باید بدانند این است که رئیس‌جمهور دونالد ترامپ متعهد به استفاده از همه ابزارهایمان برای جلوگیری از دستیابی ایرانی‌ها به سلاح‌های متعارف بیشتر است. من باور دارم که ما توانایی انجام این کار را داریم.»

لازم به ذکر است، ممنوعیت‌های مربوط به فروش سلاح به ایران به موجب مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد از روز ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ برداشته خواهد شد. البته براساس تحلیل‌ها و اخبار منتشر شده به احتمال زیاد این تلاش‌ها به در بسته خواهد خورد.

* ۱۸ اردیبهشت آغاز تحریم‌های یک رژیم علیه ملت ایران/به هیچ عنوان تخطی از قطعنامه ۲۲۳۱ را نمی‌پذیریم

در همین خصوص حسن روحانی رئیس جمهوری ایران روز چهارشنبه ۱۷ اردیبهشت ماه در اظهاراتی در جلسه هیأت دولت عنوان کرد: ۱۸ اردیبهشت آغاز تحریم‌های یک رژیم علیه ملت ایران است. ۲ سال پیش ترامپ بر خلاف همه قوانین و مقررات بین‌المللی و با نقض قطعنامه ۲۲۳۱ صریحاً از برجام خارج شد و آن را مکتوب کرد و در مقابل دوربین خبرنگاران قرار داد.

روحانی در مورد روند برجام گفت: ۲ سال و چهار ماه با دنیا مذاکره کردیم، از اوایل مهر سال ۹۲ ما مذاکرات را شروع کردیم که اولین موج آن در نیویورک با حضور همه وزرای ۱+۵ با ایران بود و بعد ادامه پیدا کرد و ۲ سال و چهار ماه این توافق اجرایی شد و خیر و برکت زیادی برای کشور داشت که در تاریخ کشور بی نظیر بود. با اجرای برجام همه قطعنامه ها علیه کشورمان لغو و پرونده PMD بسته شد و مشخص شد تحریم‌های تسلیحاتی چه زمانی برداشته می‌شود. حساب‌های بانکی و اموال ما آزاد شد.

رئیس جمهور همچنین درباره تلاش آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران تاکید کرد: اگر تحریم تسلیحاتی ایران برگردد، ما هم همان پاسخی که در پاراگراف آخر به سران ۱+۴ نوشتم را اجرا می‌کنیم که عواقب بدی برای آنها دارد. ایران به هیچ عنوان تخطی از قطعنامه ۲۲۳۱ را نمی‌پذیرد. ما چه سلاح بخریم و چه سلاح بفروشیم، در راستای صلح است و بنزین روی آتش نیست.

«محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز روز دوشنبه هشتم اردیبهشت ماه به گزارش‌ها درباره تصمیم آمریکا برای بازگشت به برجام جهت تمدید تحریم تسلیحاتی ایران واکنش نشان داد و در صفحه توئیتر خود نوشت: «دو سال پیش، مایک پامپئو و رئیسش پایان مشارکت آمریکا در برجام را اعلام کردند، به خیال اینکه فشار حداکثری آنها ایران را به زانو درخواهد آورد. با توجه به شکست آشکار این سیاست، حالا او (پامپئو) می‌خواهد در برجام شریک باشد».

رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در پایان تاکید کرد: «دست از خیالپردازی بردارید. مردم ایران همیشه خودشان برای سرنوشتشان تصمیم خواهند گرفت».

وزیر خارجه ایران روز سه‌شنبه ۱۶ اردیبهشت ماه نیز در توئیتی با اشاره به اینکه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و برجام از همدیگر جدا نیستند، این قطعنامه را بار دیگر برای همتای آمریکایی خود توضیح داد.

علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز ۱۴ اردیبهشت ماه در توئیتی نوشت: « پیکر کم جان برجام با دور زدن قطعنامه ۲۲۳۱ و تداوم غیر قانونی تحریم تسلیحاتی ایران، به مرگ ابدی خواهد رفت.ویروس تحریم، ابزار کاخ سفید برای بقای هژمونی رو به افول آمریکا است. اروپا کدام سوء ایستاده؛ «حفظ آبرو و تقویت چند جانبه گرایی» یا «پذیرش مجدد تحقیر و کمک یکجانبه گرایی»؟.

*تاجیک: ایران خوب عمل کرد/ ترامپ دست خودش را خالی کرد

در همین خصوص «نصرت‌الله تاجیک» سفیر پیشین ایران در اردن در دومین سالگرد خروج ترامپ از برجام، عنوان کرد: به عقیده من فارغ از اینکه چه کسی اعم از ترامپ یا اروپا در این مدت چه کار کرده‌اند، ولی راهبرد و عملیات‌ ما اجرایی و مثبت بوده و توانسته به طور نسبی اهدافی که دنبال می‌کردیم را تامین کند.

وی افزود: ایران در راستای فصل مشترک ۲ راهبرد را جلو برده است، یک راهبرد این بوده که ترامپ تنها بماند و در انزوای ناشی از خروج از برجام همچنان تنها بماند و نتواند یارکشی کرده و اجماع علیه ایران ایجاد کند که در این زمینه موفق بوده و همین که اروپایی‌ها به اردوگاه ترامپ نرفتند و فشار مضاعف ایجاد نکردند، اقدام خوبی بوده است.

تاجیک اضافه کرد: استراتژی دوم ایران این بوده که برجام را تا آن میزانی که برای مردم ایران نافع است حفظ کند و نگذارد سازه برجام فرو بریزد و در همین راستا، پنج مرحله کاهش تعهدات را اجرایی کرد که به عقیده من تا حدی جواب داد و یک تحرک اروپایی ایجاد کرد. اگرچه ما به دلیل حجم مشکلاتی که ترامپ فراهم کرده و یک قسمتی هم به دلیل تقصیر خود ما بوده که بیش از حد اقتصاد سیاسی کشور به فروش حاصل از نفت وابسته شده، باعث شده حتی آن حد کمی هم که آنها کار کردند، به چشم ما نیامده است.

وی اضافه کرد: راهبرد ما در این دو موضوع یعنی تداوم انزوای ترامپ و نافع بودن برجام خوب بوده و این دو قسمت را خوب بازی کردیم.

این تحلیلگر مسائل بین الملل یادآور شد: ترامپ در دومین سالگرد خروج از برجام هیچ نفعی نبرده و نشانه این عدم النفع علاوه بر عدم همراهی دنیا، با بحثی که الان مطرح می‌کند این است که می‌خواهد به گونه‌ای تلقی شود که از مکانیسم ماشه استفاده کند.

تاجیک گفت: الان در آمریکا، غرب و اروپا به وضوح مشخص شده که ترامپ با بیرون رفتن از برجام صحنه را باخته است و در حال حاضر بیشتر به دنبال حرکات عوام گرایانه است و می‌خواهد به رای دهندگانش نشان دهد به تعهداتش وفادار بوده است.

وی خاطرنشان کرد: ترامپ دست خودش را خالی کرد و خوب بازی نکرد و علاوه بر مشکلاتی که برای ما ایجاد کرده، برای خودش هم مشکلات ایجاد کرده است.

* طرحی که موفق نخواهد بود و با وتوی روسیه و چین مواجه می‌شود

سفیر پیشین ایران در اردن درباره طرح موضوع تداوم تحریم تسلیحاتی ایران که این مدت از سوی مایک پامپئو به کرات مطرح می‌شود، گفت: از منظر رویکرد سیاسی به حقوق بین‌الملل می‌توانم حدس بزنم که این طرح موفق نخواهد بود و اگر به شورای امنیت برده شود، احتمالا با وتوی روسیه و چین مواجه خواهد شد.

وی با بیان اینکه پامپئو یک توجیه من درآوردی مطرح و عنوان کرده که کلمه مشارکت در برجام بوده و عنوان می‌کند که مشارکت را برای مدتی لغو کردیم، اظهار داشت: این بازی با لغت است. ترامپ از برجام خارج شد و بعید است افکار عمومی، نخبگان و مجامع حقوقی بین‌المللی بپذیرند که ترامپ می‌تواند برگردد.

این تحلیلگر مسائل بین‌المللی گفت: تلقی آمریکایی‌ها این است که آمریکا قصد برگشت ندارد، چون نرفته، ولی به عقیده ما آمریکا از برجام بیرون رفته است. مگر اینکه اولا تحریم‌ها را لغو، ثانیا اعتماد ایجاد کند و سوم اینکه خسارات ناشی از تحریم‌های ۲ ساله‌ای که بر دولت و مردم ایران روا داشته را تامین کند.

تاجیک خاطرنشان کرد: به عقیده من طرح این مباحث از سوی آمریکایی‌ها، یک سوء استفاده ابزاری از برجام است و می‌خواهد از مکانیسم ماشه استفاده کند.

وی درباره احتمال بردن موضوع به شورای امنیت از سوی آمریکا نیز عنوان کرد: دو مسیر به شورای امنیت داریم، یک پیش نویس محدودی است که الان آمریکایی‌ها توزیع کرده‌اند که به شورای امنیت برود و به عقیده من با وتو روبرو می‌شود، دوم اینکه از طریق برجام یک توصیه حقوقی بگیرد که می‌تواند بیاید.

تاجیک اضافه کرد: اگر به هر دلیلی ترامپ بخواهد برگردد، اگر سه شرطی که عنوان کردم، تامین نشود باید به سمت راهبرد دوم برویم که برجام تا حدی برای ما مقدس است که نافع ملت ایران باشد، اگر ببینیم ترامپ توصیه حقوقی داد و شورای امنیت هم قبول کرد که مثلا ترامپ برگردد، چون می‌خواهد از برجام سوء استفاده کند به اعتقاد من ماندن ما در برجام دیگر هیچ توجیهی ندارد.

*پاسخ قاطع ایران

در همین خصوص نیز سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران روز دوشنبه ۱۵ اردیبهشت ماه در نشست خبری با خبرنگاران عنوان کرد که آمریکا در تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران موفق نخواهد بود و درباره تلاش آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی و اینکه اگر پرونده ایران به شورای امنیت برود پاسخ ایران چیست؟ تصریح کرد: امیدواریم کار به آنجاها نکشد و احساس می‌کنیم شاید نکشد، ولی اگر به فرض محال رخ دهد، پاسخ جمهوری اسلامی ایران به این اقدام و حرکت مقتضی و قاطع خواهد بود.

وی در عین حال گفت: اجازه دهید در اگر ننشینیم و ببینیم شرایط به چه سمتی می‌رود. اگر رخ داد شاهد خواهید بود که ایران چه پاسخی خواهد داد.