به گزارش مشرق، همه‌گیری جهانی ویروس کرونا تقاضای جهانی نفت را با کاهش جدی مواجه کرد. در نتیجه این کاهش تقاضا قیمت نفت افت بی‌سابقه‌ای را تجربه کرده و قیمت‌ هر بشکه نفت از ارقام 60-70 دلاری به زیر 10 دلار رسید. در پی این اتفاق بسیاری از شرکت‌های فعال در صنعت نفت شیل آمریکا به خاطر افزایش شدید هزینه‌ها و پایین آمدن قیمت نفت در بازار جهانی در معرض ورشکستگی قرار دارند و بعید به نظر می‌رسد که دوباره شاهد رشد قابل توجه صنعت تولید نفت شیل در آمریکا باشیم.

بیشتر بخوانید:

دست‌وپا زدن به سبک کاخ سفید

پرورش گاومیش هایی که از نفت اهمیت بیشتری دارند

در این بین تعداد دکل‌های نفت و گاز آمریکا، برای هفتمین ماه متوالی، در هفته منتهی به 19 ژوئن، رکورد کمترین تعداد در تاریخ این صنعت را ثبت کرد و با کاهش 13 عددی به 266 دکل رسید.همچنین بسیاری از شرکت‌های میان دستی در صنعت نفت آمریکا به خصوص اپراتورهای خطوط انتقال نفت این کشور شاهد کاهش شدید درآمد خود بوده و بسیاری از آنها دیگر نمی‌توانند در برابر فشارها تاب بیاورند. در این راستا برای بررسی دقیق‌تر وضعیت صنعت نفت آمریکا با فریدون برکشلی رئیس دفتر مطالعات انرژی وین به گفتگو نشستیم.

مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:

*شیوع کرونا پایان زود هنگام آمال و آرزوی نفتی آمریکا را رقم زد

برخی کارشناسان معتقدند که با افت شدید قیمت جهانی نفت، صنعت شیل آمریکا نیز به مرحله ورشکستکی رسیده است. شما وضعیت فعلی این صنعت را چگونه برآورد می‌کنید؟

برکشلی: شرایط صنعت نفت آمریکا مانند بقیه کشورهای تولیدکننده نفت جهان دچار بحران شده است. وقتی قیمت  WTI(نفت خام شاخص امریکا) برای اولین بار در تاریخ صنعت نفت آمریکا و جهان منفی شد و در نهایت در روز ۲۰ آوریل به 37.5- دلار در بشکه رسید، اقتصاد جهانی و بازار جهانی نفت، متوجه عمق بحران شد. ما در صنعت برق و بازارهای منطقه‌ای الکتریسته به ندرت، قیمت صفر یا منفی را دیده بودیم ولی تجربه قیمت منفی نفت، آنهم در ابعادی به این شدت مشاهده نشده بود.

از طرف تقاضا شروع کنیم، بر اساس گزارش ماه دسامبر ۲۰۱۹ دبیرخانه اوپک در وین، مصرف جهانی نفت برای اولین بار اندکی از روزانه ۱۰۰ میلیون بشکه در روز فراتر رفت. این سطح از تقاضا که پیش از آن آژانس بین المللی انرژی هم کم و بیش، نزدیک به آن را اعلام کرده بود، توسط بازار جهانی نفت و تولید کنندگان مورد استقبال قرار گرفت.

اما رشد تقاضای جهانی و طیف متوسط قیمت بین ۶۰ الی ۷۰ دلار در هر بشکه، برای آمریکا، مانند رویایی بود که به مدت ۶۰ سال در انتظار آن بود. آمریکا در نیمه دوم ۲۰۱۹ با تولید روزانه 13.7 میلیون بشکه در روز به بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل شده بود. روسیه و عربستان جایگاه‌های بعدی را در اختیار داشتند. آمریکا بعد از ۶ دهه مجددا به یک صادرکننده خالص تبدیل شده بود، اگرچه میزان خالص صادراتش کمتر از امارات متحده عربی بود. البته این افزایش و در واقع جهش تولید نفت در آمریکا، مدیون صنعت نفت شیل است.

این سطح از قیمت ها، دقیقا ارقامی بود که مورد نظر دولت وقت آمریکا و دونالد ترامپ بود. یعنی قیمت‌ها نه آنقدر بالا باشد که مصرف کنندگان آمریکایی در پمپ بنزین‌ها بهای بیش از 2.5 دلار در گالن بپردازند و نه سطح قیمت‌ها آنقدر پایین باشد که تولیدکنندگان نفت خام غیرمتعارف (نفت شیل) از حرکت پرشتاب افزایش تولید، بازمانند.

از اواسط ژانویه ۲۰۲۰ و با همه‌گیری شیوع کرونا ورق به ضرر صنعت نفت آمریکا برگشت. ویروس کرونا، تقاضای جهانی را به شدت از نفس انداخت. طرف تقاضا تخریب شد. آنالیست‌ها و تحلیلگران بازار نفت از تخمین کاهش تقاضای نفت، مستاصل شدند. بیشتر ارقام کاهش حول و حوش ۲۵ الی ۳۰ میلیون بشکه در روز بود. بنابراین تولیدکنندگان هم که از طرف تقاضا مایوس شدند به ناچار عرضه نفت را اضافه کردند تا دامنه درآمد و سود خود را از طریق فروش بیشتر تامین کنند. در واقع از یکسو، تقاضا در حد تخریب، آسیب دید و در طرف عرضه هم تولید کنندگان کماکان به تولید ادامه دادند و در این شرایط قیمت نفت آمریکا به 37.5- دلار به ازای هر بشکه رسید.

واقعه ۲۰ آوریل ۲۰۲۰ که شاید در تاریخ صنعت نفت جهان برای همیشه ثبت شود، پایان زود هنگام آمال و آرزوی نفتی آمریکا را آشکار کرد. عمر چیرگی نفتی آمریکا بسیار کوتاه بود. فقط طی ماه‌های فوریه، مارس، آوریل و مه، تعداد دکل‌های حفاری در مجموع صنعت نفت آمریکا از ۷۹۲ به ۳۰۱ دکل رسید. گزارش پترولیوم ارگوس در ۱۷ ژوئن، بازار نفت را برای پذیرش ارقام کمتر از ۲۶۵ آماده می‌کند، که هنوز به صورت رسمی اعلام نشده است.

در حال حاضر فعالیت ۳۰۰ دکل در روز معادل تعدادی است که در سال ۲۰۰۲ در صنعت نفت امریکا، مشغول عملیات استخراج بود. البته در بقیه کشورها هم شرایط چندان بهتر نیست، اما آمریکا دوره جدید نفت سالاری خود را با عملیات فراکینگ و نفت شیل به دست آورده که در مناطق مختلف در قیمت‌های متفاوت ازحدود ۴۰ دلار در بشکه تا ۶۵ دلار در بشکه قابل تولید است.

*سیاست‌های ترامپ برای جلوگیری از ورشکستگی صنعت شیل به بن بست رسید

با توجه به نزدیک بودن انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و تاثیرگذار بودن وضعیت نفت شیل در نتایج انتخابات ریاست جمهوری، میخواستم بدانم سیاست دونالد ترامپ برای جلوگیری از ورشکستگی صنعت نفت آمریکا چه بوده و این سیاست تا چه حد موفقیت‌آمیز بوده است؟

برکشلی: صنعت نفت شیل از اوایل دهه ۲۰۰۰ شروع به کار کرد. در سال ۲۰۰۵،  تولید آن به 2.3 میلیون بشکه در روز رسید. در ۲۰۱۸ تولید نفت شیل برابر با تولید نفت خام متعارف آمریکا یعنی 5.3 میلیون بشکه در روز رسید. در سال ۲۰۱۹ تولید شیل از میزان نفت خام متعارف آمریکا پیشی گرفت. اما جهش تولید نفت شیل و تحمل هزینه‌های سنگین در پرتو قیمت‌های جهانی سه رقمی، میسر شد. قیمت نفت در سال‌های بعد هم با کمی افت و خیز همواره بالاتر از ۵۰ دلار بود.

تولید کنندگان نفت شیل عموما شرکت‌های کوچک و متوسط هستند که منابع مالی خود را از بانک‌ها تامین می‌کنند. تعداد آنها زیاد است و منابع مالی مستقل یا بورس‌های نفتی در بین آنها فعال نیستند اما بانک‌ها در قیمت‌های بالا با اطمینان از بازگشت سرمایه و در حاشیه امن سود، از شیل حمایت می‌کردند. از اواخر سال ۲۰۱۹ هم برخی از بانک‌ها در گزارشات مالی خود، ضرورت احتیاط در اعطای وام به تولیدکنندگان شیل را در نظر داشتند. اما در اوایل سال ۲۰۲۰، احتیاط به هراس جدی تبدیل شد. احتمالا طی هفته‌های آتی، یا قبل از پایان سه ماهه سوم سال جاری، باز پرداخت وام تعدادی از تولید شرکت‌های شیل، سررسید می‌شود که این رقم حدود ۳۷۰ میلیارد دلار است.

در این بین ترامپ که به خودکفایی نفتی آمریکا و بازگشت به بازار جهانی نفت و عصر نوینی در تفوق نفتی آمریکا در جهان دل بسته بود، با شرایط بسیار دشواری مواجه شده است. ترامپ ابتدا صحبت از اعمال تعرفه بر واردات نفت از خارج کرد تا با درآمد حاصل از آن به تولیدکنندگان شیل کمک کند. اما برای اعمال این تعرفه فرایند قانون گذاری طولانی و شاید بی‌نتیجه‌ای باید طی شود. ترامپ برای بررسی اعطای یارانه به نفت تولیدی متوصل شد که آن هم دشواری‌های بی‌شماری دارد.

در نهایت ترامپ، ترجیح داد تا عربستان را تحت فشار قرار دهد تا با اعمال نفوذ عربستان، اوپک پلاس تولید خود را کم کند. برای عربستان هر خدمتی برای کمک به ترامپ جایز است، اما واقعیت این است که هیچ تولیدکننده ای مایل نیست که سهم بازار خود را به تولیدکنندگان دیگر واگذار کند. آنچه که اوپک پلاس در اجلاس وزارتی روز چهارشنبه ۱۷ ژوئن مصوب کرد، دستیابی به قیمتی از نفت است که نه شیل به تمامی، به بازار بازگردد، و نه قیمتی که آن چنان پایین باشد که بودجه کشورها تحت فشار فزاینده بازار جهانی به زانو درآید.

البته توجه داشته باشید که 55 درصد بودجه عربستان از درآمدهای نفتی حاصل می‌شود. این رقم برای روسیه ۳۰ درصد بوده اما برای آمریکا این رقم فقط 4.5 درصد است. لذا تاب‌آوری آمریکا از بیشتر تولید کنندگان بیشتر است. در واقع هدف ترامپ این است که در آستانه انتخابات در اوایل نوامبر، قیمت بنزین در آمریکا برای مصرف‌کنندگان مقبول باشد و در عین حال شیل هم بتواند به رشد خود ادامه دهد. اما در هرصورت نمی‌توان تردید کرد که بخشی از صنعت نفت شیل امکان ادامه حیات نخواهند داشت.

* صنعت نفت شیل آمریکا توسط کمپانی‌های بزرگ نفتی بلعیده خواهد شد

علیرغم فشار ناشی از کاهش قیمت نفت، نفت شیل همواره تحت تاثیر رقبای داخلی و خارجی خود نیز قرار گرفته است. از نظر شما در شرایط فعلی برای نفت شیل چه رقبایی در داخل و خارج آمریکا وجود دارد؟

برکشلی: در اینجا خوب است اشاره ای به اقتصاد سیاسی نفت در آمریکا داشته باشیم. کمپانی‌های بزرگ نفتی آمریکا، در نفت شیل حضور ندارند. شرکت‌های بین‌المللی عمدتا در نفت و گاز متعارف فعال هستند. در واقع برای از صحنه خارج کردن شیل از بازار جهانی نفت، کمپانی‌های بزرگ مانند اکسان موبیل، شورون، آرامکو، ادناک و دیگر شرکت‌های نفتی اعم از شرکت‌های ملی یا بین‌المللی اتفاق نظر دارند. یعنی این شرکت‌ها تمایل به ورشکسته کردن و از صحنه راندن شرکت‌های کوچک و متوسط شیل را دارند. لذا در آینده قطعا تعدادی از شرکت‌های فعال در بخش تولید نفت و گاز شیل ورشکسته شده و مالکیت آنها عوض می‌شود و از شرکت‌های کوچک یا متوسط به کمپانی‌های بزرگ منتقل می‌شوند.

البته بنا به دلایل فنی بخشی از تولید نفت شیل برای همیشه از چرخه عرضه اقتصادی بازار خارج می‌شود. حالا هم قریب به 1.5 میلیون بشکه از نفت شیل دیگر در بازار نیست و آمریکا هم مجددا به واردکننده خالص تغییر وضعیت داده است. لیکن در یک فرآیند زمانی مناسب و با قیمت‌های بالای ۵۰-۶۰ دلار، شرکت‌های بزرگ می‌توانند با امکانات بیشتر و قوی‌تر وارد بازار شود. چنانچه در آن فرایند زمانی، تقاضا بازسازی و ترمیم نشود، بازار کماکان با عرضه مازاد مواجه خواهد بود.

در عین حال نقش فناوری‌های جدید را هم نمی‌توان از نظر دور داشت. شرکت‌های صاحب تکنولوژی مانند هالیبرتون در شرایط بدی هستند، اما از منابع مالی انباشته خود و سهامداران استفاده می‌کنند. به بانک‌ها وابسته کمی دارند. شرکت‌های تولیدکننده انرژی‌های نو هم برای کمپانی‌های بزرگ رقیب ناراحت‌کننده ای هستند. شرکت‌های بزرگ با تولیدکنندگان انرژی‌های نو و طرفداران محیط‌زیست تا حدی مصالحه و تعامل می‌کنند که به منافع آنان لطمه وارد نشود.

* تنفس مصنوعی ترامپ برای زنده نگه‌داشتن نفت شیل تا انتخابات ریاست‌جمهوری

صنعت نفت آمریکا همیشه با مشکلاتی مواجه بوده است. در یک نظرسنجی دانشگاه استانفورد در ۲۰۱۵ درباره ۱۰ گروه اقتصادی نظرسنجی شد. هدف از نظرسنجی، میزان محبوبیت یا فقدان محبوبیت در رشته‌های مختلف اقتصادی و صنعتی بود. منفورترین شرکت‌ها، تولیدکنندگان دخانیات و سیگار بودند. رتبه بعدی متعلق به کمپانی‌های تولیدکننده محصولات شیمیایی بود و صنعت نفت آمریکا سومین فعالیت مورد تنفر جامعه آمریکایی است.

شرکت های نفتی آمریکایی برای بهبود روابط عمومی و افزایش محبوبیت چهره خود هزینه بالایی را اختصاص داده‌اند اما صنایع انرژی‌های نو عمدتا در اختیار وال استریت است. بورس نیویورک حامی انرژی‌های نو است. خانم گرتا تونبرگ که به عنوان قهرمان حمایت از محیط زیست و جانبداری از انرژی‌های نو فعالیت می‌کرد هم تماما با هزینه وال استریت فعالیت میکند.

منظور از طرح این مطلب آن است که با وجود مخالفت کمپانی‌های بزرگ نفتی با حضور نفت شیل در بازار و همچنین مقبولیت مردمی انرژی‌های نو، ظاهرا در آینده‌ نفت شیل توسط کمپانی‌ها بلعیده ‌خواهد شد و به حیات خود با مالکیت متفاوت ادامه خواهد داد. البته بیشتر میادین نفتی متعارف آمریکا هم نیمه دوم عمر خود را می‌گذرانند و احتمالا آینده تولید نفت آمریکا در شیل خواهد بود.

در اینجا این نکته مهم است که نفت شیل چگونه و تحت چه شرایطی در مدیریت و ثبات بازار جهانی نفت، ایفای نقش خواهد کرد. جمهوری‌خواهان به طور سنتی حامی کمپانی‌های نفتی هستند. مشخص نیست که در صورت پیروزی نامزد حزب دمکرات در انتخابات ۲ نوامبر، عملکرد وی نسبت به صنعت نفت شیل چگونه خواهد بود.

آنچه با یقین می‌توان گفت این است که بازار جهانی نفت، نیازمند باز تعریف است. قواعدی که طی نیم قرن اخیر بر بازار حاکم بوده است، الزاما کارکرد لازم را نخواهند داشت. سازمان اوپک و حالا اوپک پلاس هم نیازمند، تغییرات ساختاری دارد. اما واقعیت آن است که امروز نفت شیل، زیر چادر اکسیژن زنده مانده است. نمی‌تواند تنفس کند، ولی بقای آن هم در داخل آمریکا نیست. ترامپ می‌خواهد که با مدد عربستان، اوپک و اوپک پلاس، حیات شیل را تا نوامبر احیا کند.