به گزارش مشرق، شاید تقصیر این ماجرا به گردن زندگی در عصر ارتباطات باشد اما واضح است که پس از گسترش زندگی دیجیتال، اینترنت، تلفن‌های‌همراه دوربین‌دار و دوربین‌های دیجیتال و تلفیق این وسایل با گسترش روزبه‌روز شبکه‌های اجتماعی بسیاری از شهروندان عادی با تصویربرداری و عکاسی از وقایع پیرامون‌شان و انتشار آن در اینترنت پدیده جدیدی به‌نام شهروندخبرنگار را پدید آوردند که در بسیاری مواقع به کمک خبرنگاران آمده‌است و در مواقع دیگری نیز، نه‌تنها کمکی نکرده‌است بلکه دست‌وپای آنها را هم بسته است. اما شهروندخبرنگاری چیست؟ آیا هرکسی تنها با داشتن یک گوشی هوشمند و فن بیان خوب، یک شهروندخبرنگار است؟
این دنیای خبرنگاری است
دنیای امروز، دنیای ازدحام خبر است. خبرهایی که منبع مشخص دارند و معتبر به حساب می‌آیند و خبرهایی که منبع مشخصی ندارند ولی به سرعت نور در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شوند و بسیاری از مردم آنها را باور می‌کنند. با این حساب، کسب اطلاعات موثق و قابل اطمینان در مورد وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... بسیار دشوار و درعین‌حال ضروری و حیاتی است. پس خبرنگاران وارد عمل می‌شوند تا یک مهره اصلی و واسط باشند. یک خبرنگار باید به واقعیت یک رویداد دست‌یابد و همواره گام‌به‌گام حوادث در حوزه کاری خود حرکت کند تا تحلیل‌های خود را به‌صورت کامل و رسا ارائه دهد.
شهروندخبرنگار کیست؟
شهروندخبرنگاران، شهروندان معمولی یک جامعه هستند که در فرآیند جمع‌آوری و انتشار اخبار در جامعه، نقش فعالی بازی می‌کنند. البته گاه این ماجرا تنها به یک فیلم‌گرفتن معمولی از حوادث و وقایع هم خلاصه نمی‌شود و آن فرد، تحلیلگر ماجرا هم می‌شود! جالب است بدانید این واژه پس از اعتراضات وال‌استریت و در جریان حرکت‌های جنبش اشغال وال‌استریت پدیدار و پس از آن در کشورهای همسایه و خاورمیانه نیز نهادینه شد. شهروندخبرنگار یک شهروند است که لزوما خبرنگار نیست و شاید اضافه‌شدن این پسوند به واژه شهروند اصلا کار درستی نبود. هرچند که او به‌خاطر شهروندبودنش تابع قوانین مدنی است و به همین دلیل در قبال نشر کذب و توهین به اشخاص از نظر مدنی مسؤول است اما احتمال این‌که یک کانال تلگرامی یا یک پروفایل اینستاگرام، خبری به‌اشتباه منتشر کند بیشتر است تا یک خبرنگار شناخته‌شده.
خطر زیر پا گذاشتن اخلاق
اخباری که شهروندخبرنگاران مخابره می‌کنند، معمولا دو ویژگی مهم دارند: یا کسی آنها را نمی‌بیند یا همه می‌خواهند آن را ببینند. مثلا خانواده‌ای فرزند خود را برای عمل جراحی به مشهد آورده و به همین خاطر مجبور است یک هفته در آنجا بماند. از آنجا که بیمارستان مکانی برای اسکان آنها تدارک ندیده‌است، آنها نیز یک گوشه اتراق می‌کنند. اینجاست که یک گوشی همراه وارد داستان می‌شود و از صف طولانی مردمی که برای همراهی بیمار خود کنار بیمارستان جا پهن کرده‌اند، فیلم می‌گیرد. این ماجرا از جنس نوع اول است، یعنی موضوعی که کسی به آن توجه نمی‌کند و یک فیلم کوتاه چند ثانیه‌ای می‌تواند خیلی تاثیرگذار باشد. اما گاهی برعکس است، یعنی اتفاقی رخ می‌دهد که تنها چند لحظه بیشتر طول نمی‌کشد اما همه می‌خواهند آن را ببینند. مصداق و نمونه می‌خواهید؟ فروریختن ساختمان پلاسکو، که در بین آن جمعیت عظیم فیلمبردار، کمتر کسی یادش نماند در درجه اول یک انسان است و بعد یک شهروندخبرنگار!
این داستان را مرور کنید
دی‌ماه سال 95 بود که ساختمان پلاسکو آتش‌گرفت و جلوی چشم همگان فروریخت. آن لحظه‌ها ازدحام جمعیت در اطراف ساختمان پلاسکو به‌قدری زیاد بود که جای سوزن‌انداختن نبود. همین موضوع هم سبب شده بود تا کار امدادرسانی با کندی و اخلال مواجه باشد. درنهایت عکس‌های سلفی با ساختمان فروریخته پلاسکو بود که در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شد. پس از آن مسؤولان بارها از مردم خواستند که در زمان بروز یک حادثه در صحنه حضور پیدا نکنند، چراکه این حضوریافتن آنها سبب می‌شود کار امدادرسانی با اخلال مواجه شود و چه‌بسا هموطنانی به‌دلیل همین اخلال‌ها جان خود را از دست بدهند اما انگار گوش‌شان بدهکار نیست و طی این سال‌ها هربار که حادثه‌ای رخ‌داده‌است بازهم با ازدحام جمعیت روبه‌رو بوده‌ایم.
نمونه جدیدتر این اتفاق کلیپ‌ها و عکس‌های منتشرشده از آتش‌سوزی کلینیک سینامهر بود. در یکی از عکس‌ها نیروی امدادی در حال احیای یکی از مجروحین است و جمعیت کثیری از مردم بالای سر او ایستاده‌اند و در کلیپ دیگر شخصی در حال فیلم‌گرفتن از صحنه است و به یکباره انفجار دوم رخ می‌دهد و جالب است که شخص فیلمبردار به‌سرعت به صحنه نزدیک‌تر می‌شود تا از فاصله کمتر بتواند از تمام جزئیات فیلمبرداری کند! اما در روزنامه‌نگاری و خبرنگاری حرفه‌ای، تأکید بر آن است که خبرنگار باید از صحت اطلاعات مطمئن باشد، نسبت به آنچه منتشر می‌کند امانتدار و همچنین پاسخگو باشد و اخلاق حرفه‌ای را رعایت کند. به این معنی که به کسی توهین نکند، تهمت و افترا نزند، حریم خصوصی دیگران را درنظرداشته‌باشد و اطلاعات و عقاید را تحریف نکند. این ارزش‌ها باید دغدغه اصلی هر خبرنگاری باشند، هرچند که در واقعیت ممکن است خیلی وقت‌ها هم نادیده گرفته‌شوند.
مزایای خبرنگاری شهروندی
ایجاد فرصت ها: سهولت در ارتباطات و فضاسازی برای شنیدن صداهایی که شاید شنیده نشوند. در خبرنگاری شهروندی، همه افراد با هم در تولید اطلاعات نقش دارند و با کمک یکدیگر در اصلاح و پیشرفت جامعه خود قدم برمی‌دارند.
کنترل یک تصمیم جمعی: استفاده از ابزارهای فناوری مدرن و اینترنت برای انتشار اطلاعات یا اخبار رسانه‌های بزرگ و جریان اصلی. در اوایل دهه ۹۰ میلادی یک شهروند آمریکایی وقتی در منزل محل سکونتش صدای فریاد شنید و کنار پنجره رفت، مشاهده کرد پلیس آمریکا مشغول کتک‌زدن یک جوان سیاهپوست است، با تلفن‌همراهش چند عکس از صحنه‌های ضرب و شتم گرفت، گزارش کوتاهی راجع به آن نوشت و برای چند شبکه خبری ارسال کرد و صدایش را به جهان رساند! نقد و نقض سانسورهای اشتباه.
معایب شهروندخبرنگاری
شایعه‌پراکنی، بزرگنمایی اتفاقات و رویدادها، جهت‌دهی اذهان به سمت بیراهه،تبلیغ غیرمستقیم برای خواست دشمن، نقض مواد قانونی و ... تنها بخشی از آسیب‌هایی است که در صورتی ایجاد می‌شود که از شهروندخبرنگاری تنها در حد فیلم گرفتن و پخش آن در شبکه‌های اجتماعی استنباط شود. شهروند خبرنگاران ممکن است بر اثر غفلت از موانع قانونی یا با بی‌اعتنایی نسبت به مسؤولیت نوشتار و گفتارشان ضربه‌ای مهلک به کشور وارد کنند بدون آن‌که از آن خبر داشته‌باشند.
چطور شهروند خبرنگار باشیم؟
لزومی ندارد از تمامی حوادث و اتفاق‌های ناگوار، فیلمبرداری کنیم و در گروه‌های تلگرامی و اینستاگرامی خود آن را به اشتراک بگذاریم.
حتما از صحت خبر و اطلاعاتی که قصد انتشار آن را دارید، مطمئن شوید.
در کار نیروهای امدادی اخلال ایجاد نکنید و از تجمع در محل حادثه بپرهیزید. وقت تنگ است و احتمال خطر بسیار....
بدون داشتن اطلاعات صحیح و درست از یک اتفاق، فیلم یا عکس را به اشتراک نگذارید و برای شبکه‌های داخلی یا خارجی نفرستید.
توجه داشته‌باشید انتشار بی‌هوای اطلاعات، جرم است و فرد منتشرکننده اخبار غلط مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرد. به هیچ عنوان آنچه شنیده اید را بازگو نکنید؛ چرا که موجب انتشار شایعه و دست به دست شدن آن می‌شود.
بزرگنمایی نکنید. گسترش وحشت و نشر خبرهای تهی از واقعیت و صدق، یکی از مصایب شهروند خبرنگاری است. یک شهروند بدون داشتن سواد رسانه‌ای، سعی در انتشار دلخراش‌ترین صحنه‌ها، سخت‌ترین زاویه‌ها و نزدیک‌ترین نماها را از یک واقعه دارد، اما توجه ندارد این تجربه هیجان انگیز به چه قیمتی رقم می‌خورد و بر مخاطبان چه تاثیر ناگواری دارد. همه کوشش دارند آمار قربانیان رویدادها را بیشتر از آنچه هست، گزارش دهند.
از اصل ماجرا فیلم بگیرید و سعی در برداشتن گامی مثبت داشته‌باشید. به حواشی نپردازید.