به گزارش مشرق، داستان پرآب چشم قیمت و مصرف کاغذ در کشور طی سال‌های اخیر از یک درام پرهیجان و پرتعلیق در حال مبدل شدن به یک تراژدی تمام‌عیار است. کالای استراتژیکی که جدای از مصرف فرهنگی، مصرف ویژه‌ای در صنایع مهمی از جمله صنایع دارویی نیز دارد. این کالا که در دو دوره در دولت دهم و یازدهم هم افزایش قیمت نجومی را تجربه کرده بود با مُسَکن دولت دوازدهم در دو سال گذشته و با بهره‌گیری از یارانه‌های ارزی توانسته بود به تعادلی نسبی در قیمت برسد و چشم نگران بسیاری از ناشران و روزنامه‌نگاران را کمی آرامش ببخشد. با این همه از ابتدای سال جاری و به‌دنبال موج رکود اقتصادی ناشی از کرونا و نیز بحران‌های ارزی کشور در سال گذشته زمزمه‌هایی درباره خروج این کالا از شمول دریافت ارز منتشر شد.
حذف یارانه‌ای کاغذ، تیرخلاص یا بزنگاه اصلاح حرکت
آخرین جدول از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌منظور اعلام وضعیت پرونده‌های متقاضی واردات کاغذ دولتی بهار سال جاری منتشر شده و پس از آن کمتر در این زمینه از سوی این وزارتخانه اظهار نظر شده است.
با وجود این‌که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پایان سال گذشته تقاضای تخصیص ۸۰ میلیون دلار ارز دولتی برای واردات کاغذ در سال جاری را به دولت ارائه کرده و خبرها نیز از تایید آن حکایت داشت اما این روزها معاون اول رئیس‌جمهور سخن از حذف یارانه کاغذ می‌داند.
جهانگیری در نهم تیرماه سال جاری و در جلسه شورای اقتصاد به صراحت از حذف یارانه ارزی دولتی برای واردات کاغذ خبر داد و عنوان کرد، این مساله می‌تواند محرکی جهت تولید داخلی کاغذ و استفاده از منابع داخلی برای تولید این محصول شود.
از سوی دیگر قیمت کاغذ در بازار آزاد مانند بسیاری از کالاهای دیگر در این حوزه با نوسانات زیادی همراه بوده که برآیند آن افزایش قیمت کاغذ چاپ و تحریر در بازار بوده است. فعالان واردات و فروش کاغذ در این زمینه معتقدند که قیمت فعلی کاغذ در بازار آزاد قیمت اصلی آن نیست و حتی کمتر از آن بوده و این به معنای آن است که با نزدیک‌شدن به فصل پاییز و بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها و موج افزایش مصرف کاغذ، شاهد صعود قیمت این محصول در بازار خواهیم بود و شاید قیمت‌های فعلی تا ۵۰درصد هم افزایش پیدا کند.
در بخش نشر نیز که طی دو سال گذشته ناشران طی مکانیسمی مشخص و از طریق همکاری صنوف نشر با بخش دولتی کاغذ را به‌صورت منظم و سهمیه‌بندی دریافت می‌کردند این افزایش قیمت رفته‌رفته خود را نشان خواهد داد. با وجود این‌که تاکنون توزیع کاغذ دولتی کماکان ادامه دارد اما شنیده‌ها حاکی از این است که این توزیع مربوط به واردات منتج به سال گذشته است و با کم شدن حجم آن و روی آوردن ناگزیر بخش نشر به راه‌های دیگر برای تولید این محصول، موج افزایش قیمت بیش از پیش بازار نشر و کتاب را می‌پیماید.
اما در مواجهه با چنین شرایطی چه کار باید کرد؟
تولید کاغذ هنوز جدی گرفته نمی‌شود
هفت سال پیش از این و در جریان بازدید رهبر معظم انقلاب اسلامی از نمایشگاه کتاب، ایشان خواستار توجه دولت به برنامه‌ریزی برای جلوگیری از واردات کاغذ بودند و به‌دنبال آن و جلساتی که میان وزرای وقت صنایع و ارشاد برگزار شد تصمیم بر این گرفته شد که دو راهکار کوتاه و بلندمدت برای مقابله با گرانی قیمت این محصول در نظر گرفته شود؛ در بخش کوتاه‌مدت موضوع به تخصیص ارز دولتی برای واردات کاغذ منتهی شد که طی سال‌های ابتدایی تخصیص آن اتفاقات عجیب و غریبی در بازار رقم خورد که منجر به کسب رتبه دوم تخلف ارزی در واردات و مصرف سوء ارز دولتی توسط واردکنندگان یک‌شبه شد.
پس از آن نیز با ایجاد کارگروه کاغذ در وزارت ارشاد و وزارت صنایع تلاش شد تا این موضوع مهار و مدیریت شود تا درنهایت با همراهی صنف نشر، موضوع تخصیص ارز دولتی به واردات کاغذ فرهنگی و تخصیص آن به ناشران سامان گرفت. اما راهکار بلندمدت برای حل این معضل کماکان در محاق فراموشی است. تولید کاغذ تحریر که مشخصا توسط چند کارخانه در ایران طی سال‌های اخیر دنبال می‌شده است، امروزه تقریبا به صفر رسیده است. انواع قوانین و مقررات و بخشنامه‌های دست و پا گیر و محدودکننده تولید و نیز عدم اقبال مخاطب به این نوع از محصولات، کار را به جایی رسانده که این واحدهای تولیدی ترجیح داده‌اند سمت و سوی تولید را به سمت محصولات سلولزی و بسته‌بندی سوق دهند. این ثمره وضعیتی است که در آن کسی سراغی از وضعیت کارخانه‌های انگشت‌شمار تولید کاغذ نگرفت و از مشکلات‌شان نپرسید، در حالی که به اعتراف مدیران آن کمی توجه و دلسوزی می‌توانست وضعیت را به چیزی متفاوت مبدل کند.
واردات را دوست دارد نه تولید
سیدطاهر شبیری، کارشناس صنعت تولید کاغذ در این زمینه می‌گوید: موضوع توقف تولید داخلی کاغذ روزنامه و تحریر از سال‌های قبل کاملا قابل پیش‌بینی بود و بارها در مکاتبات با دولت نسبت به آن هشدار داده شده بود، چرا که تولید کاغذ روزنامه و تحریر طی ۱۴ سال اخیر در رقابت نابرابر و ناعادلانه با واردات کاغذ قرار داشت؛ وارداتی که از تعرفه صفر بهره می‌برد و در مقابل تولیدی که انواع تعرفه‌ها داشت جانش را می‌گرفت. این در کنار مخالفت و پافشاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اعمال تعرفه حمایتی که می‌توانست شرایط واردات را با تولید متوازن کند، نفس تولید کاغذ را در داخل کشور گرفت.
وی افزود: وقتی دولت طی ۱۴ سال از اجرای مصوبه خود مبنی بر اعمال تعرفه بر واردات کاغذ چاپ و تحریر به منظور حمایت از واردکننده سرباز می‌زند و همچنین تصمیماتش در جهت منع برداشت از جنگل‌ها باعث کاهش شدید دسترسی به مواد اولیه ارزان قیمت می‌شود و وقتی حمایت سیستم بانکی از بخش بازرگانی بیشتر از صنعت است، چطور می‌توانیم انتظار داشته باشیم که بخش خصوصی محصولی تولید کند که منفعتی از آن عاید نخواهد شد؟
متاسفانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به جای تشخیص ذائقه به روز جامعه، تشویق نویسندگان و مؤلفین به تولید محتوای مورد نیاز کشور، به دنبال تسهیل شرایط واردات کاغذ شده است. این نحوه برخورد وزارت ارشاد با موضوع کاغذ منحصر به هیچ تفکر سیاسی در دولت‌ها نیست، این تصمیم‌سازی نتیجه کارشناسی بدنه این وزارتخانه در عدم درک حساسیت موضوع یا حمایت از واردات است.
از بخش خصوصی برای تولید غافل شدیم
ابوالفضــــل روغنــــــی گلپــــــایگانی، رئیــــــس سنـــــــــدیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا نیز در همین زمینه می‌گوید: متاسفانه مسؤولان ما در زمینه کاغذ احساسی برخورد می‌کنند. در کشور ظرفیت و فرصت‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری در کاغذ تحریر وجود دارد، اما به دلیل وجود قوانین متضاد و عدم‌حمایت قاطع و درست به سمت واردات می‌رویم و از حمایت بخش خصوصی برای تولید غافل هستیم.
رهبر انقلاب در چهار سال گذشته هر بار که به نمایشگاه کتاب رفتند، اصرار داشتند که وضعیت تولید کاغذ تحریر سامان پیدا کند و مسؤولان رسیدگی کنند. اما متأسفانه با وجود این تاکیدات مساله کاغذ مغفول مانده است. فرصت سرمایه‌گذاری برای کاغذ سفید فراهم است، اما قوانین و زیرساخت‌های لازم وجود ندارد؛ بنابراین میل و علاقه به واردات است. این‌که احساسی و دفعی چند مدت کار کرده و بعد آن را فراموش کنیم، راه به جایی نمی‌برد. هم در مجلس، هم در دولت و هم در قوه قضاییه باید کارگروهی تشکیل شود تا اوضاع را سامان دهد.
یک هزارم ارز واردات کاغذ را به تولید بدهند
مصطفی سعیدی که حالا دو ماه است سکاندار بزرگ‌ترین تولیدکننده کاغذ چاپ و تحریر و روزنامه در کشور شده است درباره راهکارهای برون‌رفت از وضعیت فعلی حاکم بر تولید کاغذ می‌گوید: کارخانه چوب و کاغذ مازندران می‌تواند کل نیاز بازار به کاغذ در حوزه چاپ و تحریر را تامین کند درصورتی که دولت مطالبات ما را بپردازد. دولت به ما ارز دولتی یا حتی نیمایی اختصاص نمی‌دهد تا بتوانیم مواد اولیه وارد کنیم. مثلا مدتی است قصد واردات نوعی ماده برای سفیدکردن کاغذ تولید داخلی را داریم که اگر با ارز آزاد وارد کنیم، قیمت تمام شده کاغذ افزایش پیدا می‌کند ولی تعزیرات دست ما را بسته است. یا مثلا انتظار داریم از این موضوع که بتوانیم با ارز نیمایی چوب وارد کنیم و در قبال آن قاعده‌ای برای تولید و قیمت ایجاد شود، حمایت کنند که نمی‌کنند و در سطوح پایین‌تر انتظار داشیم در ارائه خدماتی مثل آب، برق و... دولت ما را بیشتر یاری کند یا مثلا بهینه‌سازی مصرف ما را مدیریت کند به جای این‌که دولت بگوید، هر چه می‌خواهید مصرف کنید من پولش را می‌گیرم، ساختاری برای بهینه‌سازی مصرف کارخانجات ایجاد کند.
وی با انتقاد از این‌که قانون رفع موانع تولید نباید فقط روی کاغذ باشد بلکه باید اجرایی شود تاکید دارد اگر یک هزارم میلیاردها دلار ارزی که دولت برای واردات کاغذ اختصاص داده شده را به تولید اختصاص داده بودیم، امروز در آن خودکفا شده بودیم. قصه پردرد چشم‌بستن به توان و امکان تولید داخلی کاغذ از سوی بخش‌های دولتی در نهایت کار را به جایی رسانده که خرید کتاب به یکی از آرزوهای مصرف‌کنندگان حتی دائم آن در این روزها مبدل شده و بخش بزرگی از فعالان این عرصه را نسبت به تداوم فعالیت حرفه‌ای خود بیمناک کرده و این صنعت و صنف و حرفه را به سرازیری بحرانی عجیب سوق داده است. اما به راستی چه زمانی قرار است سیاستگذاران در این عرصه از خواب غفلت درباره آن بیدار شوند؟ این سوالی است که پاسخی احتمالی به آن نیز می‌تواند راهگشای بسیاری از فعالان و مشتریان این عرصه باشد.
وضع بازار به کام واردکنندگان نیز نیست
در سال ۱۳۹۸ بین ۴۰ تا ۵۰درصد از حجم واردات کاغذ توسط واردکنندگان رسمی عضو انجمن واردکنندگان کاغذ و مقوا کاسته شد، اما حتی این شرایط هم برای آنهایی که مدعی تقویت در تولید کاغذ هستند، کارگر نیفتاد. این بخشی از اظهارنظری است که سید حسن میرعابدینی رئیس اتحادیه واردکنندگان کاغذ آن را بیان می‌کند.
آقای میرعابدینی که در مقطعی در کارگروه کاغذ متشکل از وزارت ارشاد و صنایع نیز عضو بود، معتقد است مشکلی که واردات برای برخی ایجاد کرده به واردکننده مربوط نیست بلکه ناشی از سیاست دولت است. اگر دولت ارز تک‌نرخی برای واردات کاغذ مصوب می‌کرد بین تولید و واردات تناسب برقرار می‌شد.
این فعال عرصه واردات همچنین می‌گوید که نزدیک به ۹۰درصد نیاز سالانه ما در عرصه کاغذ با واردات تامین می‌شود اما فضای کار دولت به شکلی بوده که در این عرصه برخی صاحب امضاهای طلایی شده‌اند و افرادی وارد بازار شده‌اند که کسی اسمی از آنها هم نشنیده. در واقع مسبب اصلی برهم خوردن تعادل بازار، واردات و تولید آنها هستند. وی همچنین می‌گوید نیاز بازار به کاغذ چاپ و تحریر حدود ۳۵۰ هزار تن است که در سال گذشته فقط ۴۰ هزار تن آن با ارز دولتی تامین شده و باقی با ارز نیمایی و آزاد وارد شده است.
*جام جم