به گزارش مشرق، رهبرانقلاب اسلامی درباره عزاداری محرم در شرایط کرونایی فرمودند: «توصیه‌ی من و تأکید من به همه‌ی کسانی که میخواهند عزاداری کنند -هیئات، آقایان حضرات منبری‌ها، صاحبان مجالس، مدّاحها، نوحه‌خوان‌ها و دیگران- این است: هر کاری میکنید، [اوّل] ببینید آنها چه میگویند. یعنی ستاد ملّی کرونا اگر چنانچه یک ضابطه‌ای را معیّن کرد برای عزاداری، همه‌ی ما موظّفیم آن را عمل کنیم.» ۱۳۹۹/۰۵/۱۰

به همین مناسبت بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در گفت‌وگو با جناب آقای حاج مهدی توکلی، از وعاظ تهران، اهمیت مسئله‌ی عزاداری اباعبدالله‌الحسین علیه‌السلام و رعایت دستورالعمل‌های ستاد ملی مبارزه با کرونا را بررسی کرده است.

بیشتر بخوانید:

محرم امسال فرصتی برای احیای روضه خانگی

با توجه به شرایطی که کرونا ایجاد کرده است، توصیه‌های شما به هیئتی‌ها و هیئت‌داران چیست؟ در این شرایط باید چگونه عزاداری کرد؟

اصل عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام در دهه‌ی اوّل محرم واجب و ضروری است. همه‌ی بزرگان هم در این مطلب اتفاق نظر و اجماع دارند. مراجع تقلید و بزرگان ما همه می‌گویند عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام در این دهه واجب است. آقای انصاریان یک فتوایی از حضرت آیت‌اللّه العظمی گلپایگانی رحمة‌اللّه‌علیه نقل کردند. یک طلبه‌ای برای ایشان نوشته بود من منبر می‌روم و سخنرانی می‌کنم، ولی روضه نمی‌خوانم و ذکر مصیبت نمی‌گویم. مواعظم که تمام می‌شود، فقط دعا می‌کنم. نظر شما چیست؟ حضرت آیت‌اللّه گلپایگانی فرموده بودند که امروز منبر رفتن و موعظه کردن مستحب است، امّا روضه خواندن واجب است. شما باید این نقیصه را برطرف کنید. حالا ممکن است بعضی‌ها بگویند عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام واجب نیست، امّا یک مستحبی است که ده‌ها واجب را حفظ می‌کند. از دل او ده‌ها واجب زاییده می‌شود. مرحوم امام می‌فرمودند ما هرچه داریم از محرم و صفر داریم. یعنی ما هرچه داریم از عزاداری امام حسین علیه‌السلام داریم. برای خودش مستحب است، ولی یک مستحبی است که واجبات را حفظ می‌کند. همان‌طوری که می‌گویند مقدمه‌ی واجب، واجب است. عقلاً این عزاداری واجب است. به یک معنا ستون خیمه‌ی اسلام است و این ستون را باید حفظ کرد تا این خیمه فرو نریزد.

امّا عزاداری غیر از هیئت‌داری است. ممکن است کسی عزادار باشد و هیئت هم نرود. اهل بیت علیهم‌السلام در دهه‌ی اوّل عزادار بودند. امام رضا علیه‌السلام در مورد پدرشان حضرت موسی‌بن‌جعفر علیه‌السلام می‌فرمودند در کل این دهه من پدرم را ندیدم یک‌جا لبخند بزند و تبسم کند. گاهی در این دهه این‌قدر اهل بیت علیهم‌السلام گریه می‌کردند که مژه‌هایشان زخم می‌شد. چشم‌هایشان مجروح می‌شد. این‌ها در کلماتشان هم هست که می‌فرمایند گریه‌ی برای امام حسین علیه‌السلام چشم‌های ما را زخم کرده است. می‌شود آدم عزادار باشد و هیئت هم نرود. عزادار و داغ‌دیده است. گریه می‌کند و پیراهن مشکی پوشیده است.

یک توصیه‌ام به هیئات این است که خیمه‌هایشان را برپا کنند. نگویند که امسال چون ما به‌خاطر کرونا محدودیت داریم دیگر خیمه، داربست و پرچم مشکی‌مان را نمی‌زنیم. نه خیمه‌ها، پرچم‌های مشکی و علم‌هایتان را برپا کنید. حالا چون محدودیت جا دارند و نمی‌توانند فاصله‌های اجتماعی را رعایت کنند، مداحی پخش کنند. این خودش از مصادیق شعائر است. همین که مردم رد می‌شوند و آن مداحی و روضه را می‌شنوند، یاد امام حسین علیه‌السلام و مصیبت‌های ایشان می‌افتند. خداوند می‌فرماید: «ذلِکَ وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ»(۱)، یکی از نشانه‌های تقوای درونی و باطنی این است که آدمی شعائر الهی را بزرگ بدارد. شعائر هم هر چیزی است که مردم را به یاد خدا بیندازد.

اصلاً عزاداری مکان نمی‌خواهد. آدم عزادار راه می‌رود، گریه می‌کند. در خانه‌اش نشسته، گریه می‌کند. یاد امام حسین علیه‌السلام می‌افتد، اشک می‌ریزد. می‌شود همه‌ی ایرانیان عزادار باشند و برای امام حسین علیه‌السلام اشک بریزند، امّا محدودیت داشته باشند و مثل هر سال نتوانند هیئت بروند. در عین حالی که عزادارند، خیلی هیئت نتوانسته‌اند که شرکت کنند. ما باید یک تفکیکی بین عزاداری و هیئت‌داری در این محدودیت‌ها قائل شویم. بگوییم عزاداری واجب است، امّا هیچ محدودیتی هم ندارد. همه می‌توانند در خانه‌هایشان عزادار باشند. مثلاً مادر خانه می‌تواند به نیت امام حسین علیه‌السلام وضو بگیرد و برای اعضای خانواده نذری بپزد. بعد پای تلویزیون بنشینند و اشک بریزند و نذری را بخورند. می‌شود ده روز عزادار بود و یک هیئت هم شرکت نکرد. می‌شود از هیئتی‌ها هم عزادارتر بود و اشک بیشتری ریخت، و بیشتر منقلب شد و به یاد امام حسین علیه‌السلام افتاد.

ما الان باید برای حفظ عزاداری امام حسین علیه‌السلام قیام کنیم. عزاداری امام حسین علیه‌السلام را زنده نگه داریم. نگذاریم به‌هیچ‌وجه به آن آسیب برسد. ملت ما عزادارند، ولی محدودیت‌هایی دارند. مثل هر سال نمی‌توانند هیئت بروند. این واجب عقلی است. حالا ما محدودیت‌هایی داریم که این‌ها هم عقلی است. من همیشه می‌گویم این ماسکی که ما می‌زنیم، این مثل لباس است. اگر محرم امام حسین علیه‌السلام در زمستان باشد، ما لباس‌های گرم می‌پوشیم. در هیئت‌هایمان بخاری می‌گذاریم. اگر تابستان باشد، یک پیراهن می‌پوشیم و در هیئت‌هایمان کولر می‌گذاریم. حالا الان فضا آلوده است، یک ماسک هم باید بزنیم.

من در حرم امام رضا علیه‌السلام یک کسی را دیدم که با ماسک وارد حرم شد. بعد ماسکش را درآورد و در سطل زباله انداخت. بعد گفت حریم امام رضا علیه‌السلام امن است. من گفتم که این کار شما مثل این می‌ماند که الان سه درجه زیر صفر باشد و شما با پالتو دم در بیایی و پالتویت را درآوری و بگویی کسی در حریم امام رضا علیه‌السلام سرما نمی‌خورد. خب سینه پهلو می‌کنی! خود اهل بیت علیهم‌السلام هم بخواهند زیارت امام رضا علیه‌السلام بروند مثلاً یک عبای پشمی تنشان می‌کنند و می‌گویند هوا سه درجه زیر صفر است. اگر هم هوا گرم باشد با یک عبای نازک می‌روند. این‌ها لباس است و هیچ ربطی به دین ندارد. عقل حکم می‌کند که آدم در سرما لباس گرم بپوشد. در خود حرم هم زمستان‌ها بخاری و در تابستان‌ها کولر می‌گذارند. حالا کسی کولرها را خاموش کند و بگوید کسی در حریم امام رضا علیه‌السلام گرمازده نمی‌شود، یا بخاری‌ها را خاموش کند و بگوید کسی در حریم حضرت رضا علیه‌السلام سرما نمی‌خورد، عقل نمی‌تواند این‌ها را تأیید کند. ربطی هم به دین و حضرت رضا علیه‌السلام ندارد. خدا به ما عقل داده است که در گرما از لوازم خنک‌کننده و در سرما از لوازم گرم‌کننده استفاده کنیم. در مسئله‌ی کرونا هم ما باید از وسایل بهداشتی و ضدعفونی استفاده کنیم. دست‌هایمان را بشوییم و ماسک بزنیم. این‌ها عین لباس است. امروز هم هیئت‌داران به‌دلیل کرونا با محدودیت روبرو شده‌اند. ما می‌توانیم از پادگان‌ها و پارک‌ها استفاده کنیم. الان خیلی از این هیئات پرجمعیت به پادگان‌ها رفته‌اند و مجلس گرفته‌اند. مناطقی که سر باز است. شیوه‌ها عوض شده، امّا عزاداری امام حسین علیه‌السلام سر جایش است. هیچ آسیبی هم نمی‌بیند. همه باید همت کنیم که این عزاداری‌ها ان‌شاءاللّه در این دهه با قوت برگزار شود.

ممکن است هیئات با یک محدودیت‌هایی روبرو باشند که باید آن‌ها را رعایت کنند. آقا هم فرمودند که در ستاد کرونا کارشناس‌های مذهبی هم حضور داشته باشند. یعنی الان باید در این ستاد یک هیئت کارشناس حضور داشته باشد و مصوبه‌های آن منطبق با نیازهای همه‌ی مردم باشد. ما فقط نیازهای مادی نداریم، نیازهای معنوی هم داریم. و باید به فکر روحمان هم باشیم. ما نیاز به دعا، توسل، نماز جماعت، عزاداری برای حضرت سیدالشهداء و... داریم. باید برای این نیازها هم فکر شود و دستورالعمل‌هایی منطبق با نیازهای مردم نوشته شود. مردم هم موظف‌اند این دستورالعمل‌ها را تا آنجایی که می‌توانند رعایت کنند. هم عزاداری و هم هیئت‌داری را می‌توانیم با رعایت این دستورالعمل‌ها برگزار کنیم.

توصیه‌ی حضرت‌عالی برای کسانی که مسائل بهداشتی را رعایت نمی‌کنند و می‌گویند هیئت شفاخانه است و این بیماری هیچ تأثیری ندارد، چیست؟

همان‌طور که گفتم مثل این می‌ماند که در سرما با یک پیراهن به عزاداری برویم و بگوییم اینجا شفاخانه است. چنین موردی در هیچ جا در طول تاریخ دیده نشده است. کسی نمی‌تواند انکار کند که اهل بیت علیهم‌السلام شفا می‌دهند. امّا «اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ»(۲)؛ ما شفا را هم باید از وسایلش جست‌وجو کنیم. آدم تشنه باید آب بخورد تا عطشش برطرف شود. نباید به مجلس امام حسین علیه‌السلام برود و بگوید اینجا کسی تشنه نمی‌ماند. می‌گویند اگر تشنه‌ات هست برو یک لیوان آب بخور! خدا عطش را با آب برطرف می‌کند. آدم گرسنه برود مجلس امام حسین علیه‌السلام بگوید اینجا آدم را سیر می‌کند، نمی‌شود که! گرسنه‌ای باید نان بخوری. به همین خاطر ما باید برای سلامتی‌مان دستورات بهداشتی را رعایت کنیم. اهل بیت علیهم‌السلام هم نزد طبیب می‌رفتند و دارو می‌گرفتند. وقتی سر امیرالمؤمنین علیه‌السلام مجروح شد، برای ایشان طبیب آوردند. اتفاقاً طبیب هم نصرانی بود. اهل بیت علیهم‌السلام می‌فرمودند که دوا را از این‌ها و شفا را از خدا باید بگیرید. یک کسی می‌خواست به مسجد برود و شترش را نبست و گفت من به خدا می‌سپارم. پیامبر فرمودند: «اعْقِلْ و تَوَکَّل‌»؛ با توکل زانوی اُشترت را ببند. چون خیلی‌ها شترشان را می‌بندند، ولی باز هم دزد می‌برد. در زمان ما هم نباید مثلاً موتورمان را دم هیئت رها نکنیم و بگوییم در پناه امام حسین علیه‌السلام است!

ما باید هم دستورات بهداشتی را رعایت کنیم و هم شفا را از خدا بخواهیم. بگوییم خدا ان‌شاءاللّه ما را حفظ کند. البته بی‌نیاز از توسل و دعا نخواهیم بود. الان خیلی‌ها از خانه‌هایشان بیرون نمی‌آیند.، امّا کرونا می‌گیرند. بالاخره خدا هست و فقط به ماسک زدن و دست شستن نیست، امّا باید دستانمان را بشوییم و ماسک بزنیم و دعا هم بکنیم. در عین حالی که دستانمان را می‌شوییم و ماسک هم می‌زنیم، باز هم خدا باید ما را حفظ کند. ما باید هم مسائل بهداشتی را رعایت کنیم، و هم شفا بخواهیم. اتفاقاً یکی از چیزهایی که شفا می‌دهد، تربت ابی‌عبداللّه است. این تربت هم شفا می‌دهد و هم امان است. یعنی آدم تربت بخورد ان‌شاءاللّه مریض نمی‌شود و کرونا نمی‌گیرد. این‌ها اعتقادات ماست. اگر سازمان بهداشت جهانی بگوید عسل برای کرونا خوب است، همه عسل می‌خرند، امّا اگر ما روی منبر بگوییم که خدا شفا را در تربت ابی‌عبداللّه قرار داده، مردم تردید می‌کنند. خدا در تربت امام حسین علیه‌السلام شفا قرار داده است و خوردن آن ان‌شاءاللّه آدم را از کرونا حفظ می‌کند. امّا در عین حال باید دستورات بهداشتی را هم رعایت کرد. این‌ها عقلانیت است. عقلانیت می‌گوید هم دستورات بهداشتی را رعایت کن و هم دعا کن و از خدا شفا بخواه و به اهل بیت علیهم‌السلام پناه ببر.

در صحبت‌هایتان به روضه‌ی خانگی و پختن نذری در خانه اشاره کردید. برای اینکه این حال معنوی در خانواده‌ها و این عزاداری رنگ و رونق بیشتری داشته باشد، چه توصیه‌ی اخلاقی دارید؟

برای حال خوش بهترین کار نیت است. «الاعمال بالنیات»؛ مادری که صبح بیدار می‌شود، نیت کند و بگوید من امروز آشپز و کنیز حضرت اباعبداللّه‌الحسین علیه‌السلام هستم. می‌خواهم برای عزاداران امام حسین علیه‌السلام ناهار و شام درست کنم. همان قیمه‌ای که در هیئت‌ها می‌دهند. بعد همین‌جوری که دارد غذا درست می‌کند، با یک حال خوشی با وضو مثلاً زیر لب صلی‌اللّه‌علیک‌یااباعبداللّه را زمزمه کند و اشکش جاری شود. اسم امام حسین علیه‌السلام را بیاورد. یا بگوید یااباعبداللّه در این غذا برکت و شفا قرار بده. همین حال جلسه را خوش می‌کند. یا مادر، پدر قربان صدقه‌ی بچه‌هایشان بروند و بگویند شما عزاداران امام حسین علیه‌السلام هستید، قربانتان برویم، فدایتان بشویم. این بچه‌ها حالشان خوب می‌شود. این کارها فضای درونی خانه را خوش می‌کند و به‌سمت اباعبداللّه می‌برد. ان‌شااللّه امام حسین علیه‌السلام هم یک نظری می‌کند. وقتی مادر با وضو باشد، ذکر صلوات، ذکر امام حسین علیه‌السلام و قرائت زیارت عاشورا بخواند، صدای آن ذکرها در فضا می‌پیچد و غذا پخته می‌شود. این‌ها روی حال معنوی داخل خانه تأثیر می‌گذارد. همه خودشان را خدمتکار امام حسین علیه‌السلام می‌دانند.

کم کم باید به بچه‌هایمان القاء کنیم که در همین مجلس چند نفره‌ای که برای امام حسین علیه‌السلام در خانه می‌گیریم، همین چای و قندی که می‌دهد، یعنی تو خدمتکار امام حسین علیه‌السلام هستی و داری به امام حسین علیه‌السلام خدمت می‌کنی. این چایی شفا می‌دهد. این غذا تبرک است. این کارها و نیت‌ها حال معنوی را در درون خانه‌ بهبود می‌بخشد. حضرت آیت‌اللّه‌العظمی گلپایگانی رحمةاللّه‌علیه روز عاشورا برای زن و بچه‌ی خودش روضه می‌خواند که اسمش جزو روضه‌خوان‌های امام حسین علیه‌السلام ثبت شود. یعنی روز قیامت اسم ایشان هم جزو روضه‌خوان‌های امام حسین علیه‌السلام باشد. ما هم می‌توانیم برای زن و بچه‌هایمان روضه بخوانیم و به گریه کردن وادارشان کنیم. الحمدللّه همه عاشق امام حسین علیه‌السلام هستند. عشق امام حسین علیه‌السلام در دل‌های مردم ما موج می‌زند. فقط نیاز به زدن یک تلنگر است. این تلنگر را که می‌زنی، روضه‌های خانگی هم رونق پیدا می‌کند.

 پی‌نوشت‌ها:

۱) سوره حج، آیه ۳۲ «این است (مناسک حج)! و هر کس شعائر الهی را بزرگ دارد، این کار نشانۀ تقوای دلهاست.»

۲) سوره مائده، آیه ۳۵