به گزارش مشرق، یکی از گزاره‌هایی که در طول سال‌های پس از جنگ و به‌ویژه در یک دهه اخیر بارها مطرح شده است، بسیج نشدن امکانات کشور برای جنگ، یا به عبارت دقیق‌تر دفاع مقدس بوده است.

برای بررسی صحت این ادعا باید اعداد و ارقام رسمی بودجه‌ و سهم امور دفاعی از کل بودجه را مورد بررسی قرار داد. 

یکی از مسائل قابل تامل در دوران جنگ، تغییر در موازنه قدرت بین ایران و عراق در طول سال‌های جنگ بوده است. بعد از گذشت یک سال از آغاز حمله نیروهای ارتش حزب بعث عراق به ایران، موازنه قدرت تغییر می‌کند به‌طوری که ایران بسیاری از سرزمین‌های اشغال شده خود را باز پس می‌گیرد و حتی در فروردین ۶۵ ایران موفق به تصرف جزیره فاو عراق می‌شود. اما از سال ۶۵ به بعد دولت عراق با بسیج همه امکانات و دریافت کمک‌های گسترده خارجی موازنه قدرت تسلیحاتی و نظامی را به نفع خود تغییر می‌دهد و آنچه که باوجود برتری تسلیحاتی عراق، در نهایت باعث حفظ خطوط مرزی ایران می‌شود، روحیه مقاومت، ایثار و شهادت‌طلبی رزمندگان ایران اسلامی بوده است.

* سهم جنگ از بودجه عمومی کشور چقدر بود؟

فارغ از منابع بسیار بیشتر دولت عراق در سال‌های دوران جنگ، نکته‌ای که در این حائز اهمیت است، سهم جنگ از امور دفاعی است. همانطور که از جدول زیر مشخص است سهم جنگ و امور دفاعی از بودجه عمومی کشور از ۹ درصد تا ۱۶ درصد متغیر بوده است. معادل ریالی مجموع درآمد دولت جمهوری اسلامی ایران از ابتدای سال ۵۹ تا پایان سال ۶۷ که در بودجه‌های سالیانه مصرف شده است، معادل ۲۹ هزار و ۸۲۸ میلیارد تومان بوده که از این رقم سهم امور دفاعی تنها ۳،۶۹۴ میلیارد ریال (معادل ۱۲.۶ درصد) بوده است.

* ارقام به میلیارد ریال/ منبع: گزارش اقتصادی و ترازنامه بانک مرکزی

دوره	بودجه عمومی دولت (تحقق یافته)	سهم امور دفاعی از کل بودجه عمومی	نسبت (درصد)
۱۳۵۹	۲،۲۹۸	۳۶۷	۱۶
۱۳۶۰	۲،۷۰۷	۳۲۴	۱۲
۱۳۶۱	۳،۲۷۴	۳۶۰	۱۱
۱۳۶۲	۳،۶۷۲	۳۳۰	۹
۱۳۶۳	۳،۲۵۴	۳۵۷	۱۱
۱۳۶۴	۳،۳۱۳	۴۶۳	۱۴
۱۳۶۵	۳،۱۵۶	۴۷۳	۱۵
۱۳۶۶	۳،۶۴۱	۴۷۳	۱۳
۱۳۶۷	۴،۲۱۱	۵۴۷	۱۳
جمع	۲۹،۸۲۸	۳،۶۹۴	۱۲.۶

قطعا جنگ برای کشور هزینه‌های جانبی بسیار بیشتری نسبت به عدد ۱۲.۶ درصد داشته است اما در بحث حمایت لجستیک جنگ سهم پایین ۱۲.۶ درصد امور دفاعی از کل بودجه عمومی نشان می‌دهد باوجود تاکیدات فراوان حضرت امام (ره) مبنی بر در راس امور بودن جنگ، جنگ برای سیاست‌گذاران مالی و بودجه‌ای کشور در راس امور قرار نداشته است.

پیش از این اشاره شد که به جز کمک‌های کلان کشورهای عربی و غربی و شرقی به عراق، همه ظرفیت عراق در آن دوره زمانی پای جنگ بود اما در ایران در بسیاری موارد، حتی در استفاده از امکانات لجستیکی کشور، جنگ تحمیلی در اولویت اول قرار نمی‌گرفت.

*ارقام به درصد/ منبع: گزارش اقتصادی و ترازنامه بانک مرکزی در سال‌های ۵۹ تا ۶۷

دوره	امور عمومی	امور دفاعی	امور اقتصادی	امور متفرقه	آموزش	بهداشت	خانه‌سازی	متفرقه
۱۳۵۹	۱۲	۱۶	۲۴	۱۵	۱۹	۶	۲	۶
۱۳۶۰	۱۱	۱۲	۲۳	۲۴	۱۷	۶	۲	۸
۱۳۶۱	۱۲	۱۱	۲۵	۲۴	۱۵	۵	۲	۶
۱۳۶۲	۱۰	۹	۲۴	۲۹	۱۴	۵	۲	۸
۱۳۶۳	۱۲	۱۱	۲۷	۱۸	۱۵	۶	۲	۹
۱۳۶۴	۹	۱۴	۲۲	۲۲	۱۶	۶	۱	۹
۱۳۶۵	۱۰	۱۵	۱۹	۲۰	۱۷	۷	۱	۱۱
۱۳۶۶	۹	۱۳	۱۹	۲۲	۱۸	۷	۱	۱۱
۱۳۶۷	۸	۱۳	۱۷	۲۵	۱۸	۷	۱	۱۱
میانگین	۱۰.۳	۱۲.۶	۲۲.۲	۲۲.۱	۱۶.۵	۶.۱	۱.۵	۸.۷

در جدول بالا نسبت همه مصارف بودجه‌ای کشور به کل مصارف با هم مقایسه شده‌اند. همانطور که مشخص است در دوران جنگ تحمیلی، حتی مصارف آموزشی کشور نیز از مصارف جنگ در بودجه بیشتر بوده است.

* مقایسه منابع ارزی ایران و عراق در دوران جنگ تحمیلی

بررسی‌ها نشان می‌دهد مجموع درآمد ارزی دولت در طول سال‌های ۵۹ تا ۶۷ معادل ۱۱۸ میلیارد دلار و درآمد دولت عراق در آن دوره ۹۸ میلیارد دلار بوده است اما دقیقا در زمانی که درآمدهای نفتی ایران و عراق در سال‌های ۶۵ تا ۶۷ کاهش قابل توجهی می‌یابد، حجم کمک‌های خارجی به عراق به‌شدت افزایش یافته و خلاء کاهش درآمدهای نفتی برای عراق پوشش داده می‌شود.

* درآمد نفتی ایران و عراق در دوران جنگ/ منبع: گزارش اقتصادی و ترازنامه بانک مرکزی

سال	متوسط بهای نفت در هر بشکه ایران	متوسط صادرات روزانه نفت ایران (میلیون بشکه)	درآمد نفتی ایران (ارقام به میلیارد دلار)	متوسط صادرات روزانه نفت عراق (میلیون بشکه)	درآمد نفتی عراق (ارقام به میلیارد دلار)
۱۳۵۹	۳۵ دلار	۰.۹	۱۱.۶	۲.۶	۲۶
۱۳۶۰	۳۵ دلار	۰.۹	۱۲.۴	۰.۷	۸.۵
۱۳۶۱	۲۹ دلار	۱.۸	۲۰	۰.۸	۱۰
۱۳۶۲	۲۷ دلار	۲.۱	۲۰	۰.۷	۷
۱۳۶۳	۲۷ دلار	۱.۶	۱۷	۰.۹	۸.۵
۱۳۶۴	۲۴ دلار	۱.۵	۱۴	۱	۹.۵
۱۳۶۵	۱۳ دلار	۱.۲	۵.۹	۱.۳	۶.۵
۱۳۶۶	۱۷ دلار	۱.۶	۹.۲	۱.۵	۹
۱۳۶۷	۱۶ دلار	۱.۵	۸	۷.۶	۱۳
جمع			۱۱۸.۱		۹۸

* برخی تفاوت‌های اندک ناشی از گرد شدن ارقام است.

منابع ارزی دولت عراق در دوران جنگ	ارقام
درآمد نفتی	۹۸ میلیارد دلار
ذخایر ارزی	۳۰ میلیارد دلار
کمک‌های خارجی	۱۰۰ میلیارد دلار
جمع	۲۲۸ میلیارد دلار

درواقع باوجود اینکه درآمد نفتی ایران از دولت عراق در طول دوره جنگ (سال‌های ۵۹ تا ۶۷) بیشتر بوده است، اما درآمد ارزی هزینه شده در دوران جنگ توسط عراق با توجه به ذخایر ۳۰ میلیارد دلاری این کشور در آغاز جنگ و بدهی ۱۰۰ میلیارد دلاری عراق در پایان جنگ با ایران، در مجموع به عدد ۲۲۸ میلیارد دلار می‌رسد که این رقم، ۹۳ درصد بیشتر از درآمد ارزی ایران است.

* پشتیبانی چندین برابری دولت صدام از جنگ 

هرچند دسترسی به آمارهای دقیق درباره هزینه‌کرد دولت صدام برای جنگ با ایران مقدور نبود اما مطمئنا بخش عمده ذخایر ۳۰ میلیارد دلاری ارزی عراق و بدهی ۱۰۰ میلیارد دلاری این کشور پس از جنگ، برای جنگ با ایران هزینه شده بود. از طرف دیگر، بخش قابل توجهی از درآمد نفتی عراق هم صرف جنگ شده است. با این حساب  اگر دولت عراق فقط ۵۰ درصد از درآمد نفتی ۹۸ میلیارد دلاری‌اش را صرف جنگ با ایران کرده باشد،  دولت صدام حداقل ۱۷۹ میلیارد دلار برای جنگ با ایران هزینه کرده است.

این در حالی است که به گفته مسئولان ارشد نظامی کشور، حداکثر هزینه انجام شده برای دفاع مقدس در دوران جنگ تحمیلی توسط دولت  ایران، ۲۰ میلیارد دلار بوده است.

در همین باره، اخیرا سردار محمد باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح گفته است: «ما چیزی حدود ۱۳ تا ۱۴ درصد از بودجه کشور را به جنگ اختصاص می‌دادیم اما در طرف صدام اینگونه نبود. جنگ را وقتی شروع کرد که ۳۰ میلیارد دلار ذخایر ارزی داشت، ۷۰ میلیارد دلار کمک گرفت و جنگ هم که تمام شد ۱۰۰ میلیارد دلار بدهی داشت. این یعنی حدود ۲۰۰ میلیارد دلار هزینه جنگ برای عراق. کل هزینه‌کرد ما برای جنگ ۲۰ میلیارد دلار است. یعنی ما یک به ۱۰ هزینه کردیم».

* سردار باقری: به مسئولان دولت گفتم اگر یک ماه عملیات کربلای ۵ را ادامه می‌دادیم پیروز حتمی فیزیکی جنگ هستیم

سردار باقری ادامه داد: «من آمدم در هیات وزیران در کربلای ۵ و گزارش دادم و گفتم ارتش عراق ۱۱۰ تیپ دارد و این وضعیت ۱۱۰ تیپ است. از حدود ۱۰۰ درصد تا ۴۰ درصد منهدم شده‌اند و ما اگر حدود یک ماه به این جنگ در کربلای ۵ ادامه دهیم حتما ما پیروز فیزیکی جنگ هستیم. گفتم کمک کنید. دولتی‌ها می‌گفتند ما توانایی‌مان همین است. در حالی که ما از سراسر استان‌ها خبرهایی برای‌مان می‌آمد که نشان می‌داد می‌توانستند کمک بیشتری هم بکنند. بالاخره اینها درددل‌های رزمنده‌ای است که بگوییم هر جای کشور سنگری درست شد و هر کسی در آن داشت خدمت می‌کرد و جنگ برای امام (ره) خیلی مهم بود و برای دیگران خیلی شاید اهمیت نداشت».

ویدئوی این اظهارات سردار باقری در ادامه آمده است:

سهم اندک امور دفاعی از بودجه عمومی کشور در شرایطی که به ایران حمله همه‌جانبه و گسترده‌ شده بود، خود گویای توجه و اولویت‌گذاری‌ برای جنگ در بین مسئولان وقت است. درواقع به نظر می‌رسد حداقل از منظر بودجه‌ و تامین منابع برای جنگ تحمیلی، استراتژی مشخصی برای برتری در جنگ در بین مسئولان کشور وجود نداشته و همین مساله موجب فرسایشی و طولانی‌تر شدن جنگ شده است. در صورتی که با هدف‌گذاری مشخص و پشتیبانی لجستیکی قوی از جبهه‌ها، به گفته رئیس ستاد کل نیروهای مسلح امکان پیروزی مطلق در جنگ در همان سال ۶۵ هم وجود داشته است.